Hoe zich onder koning Willem-Alexander een stille paleisrevolutie voltrekt

Vandaag in de Volkskrant: Zeven voorbeelden van Willem-Alexanders stille paleisrevolutie - de koning schuwt de vermenging van hoge en lage cultuur niet.

Hij is bijna een jaar koning. Op 30 april vorig jaar nam Willem-Alexander de troon over van zijn moeder. Rond de abdicatie van koningin Beatrix en de inhuldiging van koning Willem-Alexander werd de indruk gewekt dat veel bij het oude zou blijven. Over de hofhouding kwam zelfs het bericht van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) dat Willem-Alexander 'vrijwel geen wijzigingen' zou aanbrengen. De nieuwe koning wilde niet uitstralen dat hij het succesvolle koningschap van zijn moeder heel anders ging doen.

Dat RVD-bericht blijkt een understatement te zijn geweest: het afgelopen jaar zijn de veranderingen elkaar in hoog tempo opgevolgd. De meeste geruisloos, alleen met korte berichten gemeld. Zo veel wijzigingen zijn er, dat het niet overdreven is te stellen dat achter de schermen een stille paleisrevolutie heeft plaatsgevonden. Waar Beatrix nooit enige e-mail heeft gestuurd en pas een jaar of zes aan de mobiele telefoon is, is met de intrede van de nieuwe koning de hele hofhouding aan de iPad en iPhone - om maar een klein voorbeeld te noemen.

In 1980, toen Beatrix het ambt overnam van haar moeder Juliana, ging dat met een luide openlijke koerswijziging gepaard. Na de 'liefelijke chaos' die het hof onder Juliana was, met getrouwen die vaak langer dan dertig jaar in dienst waren, voerde Beatrix een verzakelijking van haar hoforganisatie door. De oude adel vloog eruit. Het hof werd gestroomlijnd als een departement, met aan het hoofd een roulerende grootmeester - vergelijkbaar met de secretaris-generaal van een ministerie. Ook andere cruciale functies werden aan termijnen van vijf tot zes jaar gebonden, net zoals diplomaten na vergelijkbare perioden van post wisselen.

Fluwelen paleisrevolutie
Het was een fluwelen paleisrevolutie, door een klein clubje getrouwen van Beatrix sinds 1973 (!) voorbereid. Juliana had een legendarische desinteresse voor organisatorische en protocollaire aangelegenheden. Door de oude garde werd over de wijzigingen gemord - als het al een 'chaos' was, dan in elk geval een 'liefdevolle'. Maar Beatrix' eerste grootmeester, Carel van Schelle, verdedigde de moderniseringen openlijk. Samen met de voormalige topdiplomaat Herman van Roijen was hij verantwoordelijk voor de nieuwe koers - de organisatie onder Juliana noemde hij eufemistisch 'niet helemaal bij de tijd'.

Willem-Alexander heeft een paleisbedrijf aangetroffen dat wel up to date was. Mede door het overlijden in 2002 van zijn vader, prins Claus, is hij ruim tien jaar bij openbare plichtplegingen aan de zijde van zijn moeder betrokken geweest. Samen met de in datzelfde jaar ingetrouwde Máxima zijn routines ontwikkeld die tot op de dag van vandaag terugkeren. Dat betekent niet dat hij het koningschap één op één voortzet zoals zijn moeder.

Op 17 april vorig jaar zei Willem-Alexander het zo in een tv-interview: 'Ik wil een koning zijn die in de traditie staat, maar ook een koning die in de 21ste eeuw de samenleving kan samenbinden, vertegenwoordigen en aanmoedigen.' De monarchie onder koning Willem-Alexander is een slag anders dan de monarchie onder koning Beatrix. Twee voorbeelden (en nog vijf in de krant).

Afscheid van 130 jaar routine
Van bij elkaar ruim 130 jaar ervaring als hofdame werd in maart dit jaar in één keer afscheid genomen. Vijf hofdames, van wie één al onder Juliana was begonnen, zwaaiden af met een Erekruis in de Huisorde van Oranje: Ietje van Karnebeek-van Lede (sinds 1979), Miente Boellaard-Stheeman (sinds 1982), Julie Jeekel-Thate (sinds 1985), Reina de Blocq van Scheltinga (sinds 1999) en Elizabeth barones van Wassenaer-Mersmans (sinds 2004).

Koningin Máxima heeft de hofdame behouden die haar bijstond tijdens de introductie in Nederland, Lieke Gaarlandt-Van Voorst van Beesd (actief sinds 1993), alsook de door haar in 2011 benoemde Bibi barones van Zuylen van Nijevelt-den Beer Poortugael. Het afgelopen jaar kwamen er twee nieuwe hofdames bij: Pien van Karnbeek-Thijssen, afkomstig uit het bedrijfsleven, en Annemijn Crince le Roy-van Munster van Heuven.

Hofdames bereiden bezoeken voor van het koninklijk paar en zijn bij het afleggen ervan in toerbeurt aanwezig. Ze kunnen onkosten declareren maar krijgen geen salaris - ze worden geacht in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Een erebaan dus.

Ambassadeur van de sport
De vorig jaar geïntroduceerde Koningsspelen voor basisscholen krijgen een vervolg. Ze worden een vast bestanddeel aan de vooravond van Koningsdag. Eerst een ontbijt in de klas, dan een sportdag. Steeds verrichten Willem-Alexander en Máxima zelf ergens in Nederland de aftrap, vorig jaar in Enschede, dit jaar in Ens (Noordoostpolder). In totaal doen dit jaar 5.427 scholen mee, met 1,1 miljoen leerlingen. Nieuw zijn een wereldrecordpoging 'tegelijk samen dansen en zingen', op het lied Doe de Kanga van Kinderen voor Kinderen, en een wedstrijd om het beste idee dat sporten en bewegen door kinderen bevordert.

Het is onmiskenbaar wat de koning beoogt: zijn positionering als sportprins krijgt, nu hij staatshoofd is, een vervolg als ambassadeur van de sport - zie ook zijn onverminderde enthousiasme en luidkeelse aanmoedigingen tijdens de Olympische Spelen in Sotsji. Als erelid van het IOC zal hij liefst alle Olympische Spelen bijwonen, ook als die in politiek omstreden gebied zijn. De huidige premier legt hem daarbij geen strobreed in de weg.

Vandaag in de Volkskrant: Nog vijf voorbeelden van Willem-Alexanders stille paleisrevolutie - de koning schuwt de vermenging van hoge en lage cultuur niet