Direct naar artikelinhoud
Emoties

Ben je een slecht mens als je niet meedoet met het algemeen verdriet?

Mensen dragen een slachtoffer weg bij het wrak van het gecrashte vliegtuig MH17 in oostelijk Oekraïne.Beeld EPA

Ophef in Nederland de afgelopen week: columniste Hanina Ajarai schreef niet geraakt te zijn door de MH17-vliegtuigcrash en verloor bijna haar column. Waarom vinden we het tonen van solidariteit zo belangrijk? Leven we in een dictatuur van de emotie?

‘Aandachtshoer’, ‘haatcolumniste’, ‘achterlijke allochtoon’ of ‘zieke geest’: de beledigingen aan het adres van Hanina Ajarai  zijn niet mals. Aanleiding is de column die ze afgelopen donderdag publiceerde in het Algemeen Dagblad, de op een na grootste krant in Nederland. 

Daarin vraagt ze zich af hoe het komt dat, in tegenstelling tot bij de ineenstorting van voetballer Abdelhak Nouri, ze geen enkele emotionele betrokkenheid voelt met de MH17-vliegtuigramp. “Ik heb geen seconde getreurd om de slachtoffers, ik ben niet geïnteresseerd in het onderzoek en ik sla de meeste berichtgeving over de MH17 over”, zo vangt de column aan.

'Ik heb geen seconde getreurd om de slachtoffers van de MH17'
Columniste Hanina Ajarai

Een stomp in de maag voor vele Nederlanders, waar MH17 geldt als nationaal trauma. “Als je ergens geen verstand van hebt, moet je je mond houden”, verwijt Olaf Koens haar, die destijds als eerste verslag uitbracht van de ramp. 

Journaliste Angela De Jong verwijst in hetzelfde dagblad naar de televisiebeelden van de lijkwagenstoet en getuigenissen van nabestaanden, in een poging de ‘gevoelloze’ Ajarai alsnog tot roering te brengen. Ook op Twitter is iedereen het erover eens: er is iets grondig mis met de emotionele huishouding van Ajarai.

'Jacht geopend'

Interessanter nog dan de vraag die Ajarai zelf stelt, is die enorme verontwaardiging die erop volgde. “Wie niet rouwt, wordt uitgesloten”, schrijft historicus Han van der Horst in een reactie. “Nu is de jacht geopend op ieder die afwijkt, die tranen stort voor de verkeerde en met droge ogen voorbijgaat waar huilen plicht is.” 

Een idee dat wordt beaamd door de Nederlandse historicus Henri Beunders. "Er zijn bepaalde gebeurtenissen in het leven waar je het in een samenleving simpelweg over eens moet zijn", reageert hij op de column.  "De MH17 is zo'n voorbeeld in Nederland, in de Verenigde Staten had je dezelfde soort discussies bij 9/11. Vandaag leven we echter steeds meer in een multiculturele samenleving, waarin die collectieve emotie geen evidentie meer is: uiteraard voelt Ajarai zich meer betrokken met Nouri, aangezien ze beide moslim zijn."

'Sinds het postmodernisme is emotie de enige waarheid die nog overeind blijft: ik voel, dus het is waar'
Historicus Henri Beunders

Maar er is meer aan de hand, zo legt hij uit in zijn boek over de groeiende emotiecultuur in onze media en maatschappij.  "Sinds het postmodernisme vielen alle grote waarheden weg, en is de emotie de enige die nog overeind bleef: ik voel, dus het is waar. In de verzuilde samenleving konden emoties nog gekanaliseerd worden in de partij, kerk of jeugdbeweging, vandaag komen ze al snel op de sociale media terecht.” 

Zo verwijst hij naar de vliegtuigramp die Enschede in 1947 trof, met een totaal andere reactie tot gevolg: “Geen uiting van emoties, geen verwerking van verdriet. Het motto was: we moeten verder. Het verdriet kwam nauwelijks buiten de privésfeer.”

Ook filosoof Lode Lauwaert (KU Leuven) ziet belangrijke verschuivingen. "Vroeger was solidariteit tonen iets collectiefs dat ontsproot uit idealisme. Vandaag wordt dat steeds meer individualistisch, evenementgebonden en gedreven door emoties. We zijn wel solidair met een vliegtuigramp of malariaepidemie, maar iets fundamenteel proberen veranderen gebeurt veel minder. Zelfs als mensen geld storten, is dat meestal maar van korte duur. Solidariteit wordt ook meer een digitale expressie, in de vorm van een nieuwe profielfoto of ontroerende hashtag bijvoorbeeld."

Klaagcultuur

Paradoxaal genoeg gaat de groei aan emotionele uitingen dus net gepaard met een lagere betrokkenheid. We hebben een klaagcultuur gekregen, waar woede en solidariteit elkaar voortdurend afwisselen.

'Op sociale media tonen we onze emoties om ons te profileren als een goed mens'
Filosoof Lode Lauwaert (KU Leuven)

 "Op sociale media wordt dat soms bijna pervers", legt Lauwaert uit. "We tonen onze morele emoties omdat het sociaal wenselijk is, maar dat betekent nog geen echte solidariteit. Het is slechts een projectie, een manier om ons te profileren als goed mens. En wie niet meedoet, kan rekenen op die andere populaire emotie: verontwaardiging."

Wat voorafging: 

8 juli: Ajax-speler Abdelhak Nouri verliest zijn bewustzijn op het veld, met blijvende hersenschade tot gevolg.

17 juli: Het is drie jaar geleden dat het vliegtuig MH17 neerstortte boven Oost-Oekraïne. 193 passagiers waren Nederlander, geen van hen overleefde het.

20 juli: In een column in het Algemeen Dagblad (AD), schrijft Hanina Ajarai dat ze niet geraakt werd door de crash, maar wel intens meeleeft met Nouri en diens familie. Hierop volgde een stormloop van verontwaardigde reacties en een gesprek met Olaf Koens op RTL, waarin ze haar excuses aanbiedt.

23 juli: Ook de redactieraad van AD distantieert zich van Ajarais column.