Italië in december naar stembus over grondwet, tijd dringt voor premier Renzi
Het aftellen voor de Italiaanse premier Matteo Renzi is officieel begonnen. Maandag besloot hij dat Italië op 4 december naar de stembus gaat voor een referendum over aanpassingen in de grondwet. Daarmee heeft de premier negen weken de tijd om campagne te voeren voor zijn zo gewenste ja-stem, en negen weken de tijd zijn eigen positie als premier veilig te stellen.
De verkiezingen vallen op dezelfde dag dat ook de Oostenrijkers hun eerder uitgestelde presidentsverkiezingen houden waarbij de nationalistische FPÖ een serieuze gooi doet naar de macht. Het belooft daarmee een belangrijke zondag voor de Europese Unie te worden, want ook een nee-stem in Italië zou ook wel eens verregaande gevolgen kunnen hebben voor Europa.
Wat ooit 'begin oktober' was, werd 'ongeveer in die periode'. Daarna 'misschien tegen het eind van de maand.' Toen kwam opeens '6 november' voorbij. '27 november' passeerde de revue en nu is er dus eindelijk gekozen voor 4 december. Het is niet voor niets dat de Italiaanse Renzi de datum zo ver mogelijk voor zich uit probeert te schuiven, want het Nee-comité ligt momenteel voor in de peilingen.
Het Nee-comité ligt momenteel voor in de peilingen
Het referendum gaat officieel over het herschrijven van in totaal 45 artikelen uit de Grondwet van 1948. Eén van de belangrijkste wijzigingen betreft de verhouding tussen de Senaat en het parlement, die volgens Renzi ongezond is. De 315 man tellende Senaat heeft verregaande bevoegdheid om wetten te vertragen of blokkeren, wat volgens de premier te vaak gebeurt. Met een ja-stem wordt de Senaat teruggebracht naar 100 zetels en bovendien gevuld door lokale politici en burgemeesters.
Sloper
De stemming is belangrijk voor de 41-jarige premier die zichzelf altijd als hervormer probeert neer te zetten. Een 'sloper' van het oude, vastgeroeste Italië dat vooral wordt belichaamd door de dure, veelkoppige Senaat - een instituut dat de komst van het moderne Italië tegenhoudt door te konkelen in Romeinse achterkamertjes, gevuld met persoonlijke belangen.
Stem dus ja, aldus Renzi. Maar zoals dat wel vaker gebeurt met referenda, gaat de eigenlijke stemming over een heel ander onderwerp. Vooral sinds premier Renzi zijn eigen lot verbond aan de uitkomst door te beloven zich 'uit de politiek terug te trekken' als hij zou verliezen. Hoewel hij snel terugkrabbelde, had de oppositie zich al gretig op die woorden gestort, met in het bijzonder de Vijfsterrenbeweging van voormalig komiek Beppe Grillo. Dat is de grootste oppositiepartij die inmiddels serieus aast op de Italiaanse equivalent van het torentje: het zestiende eeuwse Palazzo Chigi.
Premier Renzi verbond zijn eigen lot aan de uitkomst door te beloven zich 'uit de politiek terug te trekken' als hij zou verliezen
Daarom zal op 4 december slechts een deel van de Italianen naar de stembus gaan om daadwerkelijk te stemmen over de grondwetswijziging. Een tweede deel zal het referendum beschouwen als tussentijdse populariteitsverkiezing van Renzi - een populariteit die vooral vanwege de vluchtelingencrisis behoorlijk onder druk staat.
Mogelijke premierswissel
De mogelijke premierswissel die een nee-stem tot gevolg kan hebben, brengt overigens wel een economische gevaar met zich mee. Afgelopen augustus werd een bankencrisis nog ternauwernood afgewend dankzij een ingewikkeld reddingsplan vormgegeven door Renzi. Een machtsgreep van de Vijfsterrenbeweging - openlijk voorstander van een uittreding uit de eurozone - zou dat reddingsplan wel eens op losse schroeven kunnen zetten, met alle gevolgen van dien. Een financiële crisis in de achtste economie ter wereld zal een beduidend grotere schokgolf door de Europese beurzen trekken dan de Griekse crisis vorig jaar deed.
Hulp voor Renzi komt mogelijk uit onverwachte hoek, namelijk uit de Vijfsterrenbeweging zelf, waar het tijdperk van het jasje-dasje-grillismo inmiddels is aangebroken. Sinds het de burgemeestersverkiezing in Rome en Turijn won, is de partij meer dan de ongeschoren voorman Beppe, roepend en tierend vanaf de zijlijn alleen, maar een serieuze politieke beweging met mannen en vrouwen met pakken en belangen.
Precies dat jasje-dasje-grillismo laat nu al zien hoe moeilijk het is Italië echt te veranderen
Precies dat jasje-dasje-grillismo laat nu al zien hoe moeilijk het is Italië echt te veranderen. Burgemeester Virginia Raggi won haar verkiezingen vooral door te beloven corruptie in Rome te bestrijden. In haar eerste drie maanden kreeg ze echter al meerdere schandalen te verwerken binnen haar eigen partij. Het gevolg: een fikse daling in de peilingen voor de hele Vijfsterrenbeweging.
Dat is een opsteker voor Renzi, wiens Partito Democratico daardoor zelfs na een nee-stem zou kunnen blijven regeren. Tegelijkertijd is het ook een bewijs van de sisyfusarbeid die 'de sloper' van het oude Italië wacht, al wint zijn ja-kamp. Schrijver Giuseppe Tomasi di Lampedusa tekende het jaren geleden al op in zijn meesterwerk De Tijgerkat: in Italië moet alles veranderen opdat alles hetzelfde blijft.