Lees dit eerst voor u verder gaat!

Leeswijzer:

De bijnamen in Hindeloopen heb ik, om het overzichtelijke te houden, in eerste instantie in alfabetisch volgorde gezet. Bij dit alfabetiseren liep ik echter tegen de vraag aan "wat is nu een bijnaam"? Is bijvoorbeeld een aanduiding waar iemand woonde een bijnaam? En is bijvoorbeeld Jan van de Otter een bijnaam?

Gezien dergelijk toevoegingen van herkomst en/of afkomst toch algemeen gebruikt worden/werden heb ik gemeend dit soort bijnamen in aparte rubrieken te moeten onderbrengen.

Dus alvorens we naar de alfabetische lijst gaan  eerst een hele serie uitzonderingen.


Over de schrijfwijze van de echte namen

Volgens informatie die ik kreeg worden in Hindeloopen alle Yge’s met een Y worden geschreven.  Alleen Iege Blom (Iege-Iekke)  en zijn kleinzoon Iege worden met Ie geschreven. Dit  zou een foutje van de ambtenaar zijn.

Het zelfde bij Yntje. Deze naam werd in mijn info wisselend  met Ie en Y geschreven. In de alfabetisch lijst heb ik alle Yntje’s met een Y geschreven. Of dat in alle gevallen correct is  is niet duidelijk.

De voornaam Johannes werd bij de namen die ik binnen kreeg  geschreven als Johannes, Johannis, Johannus.  In verband met de alfabetisch lijst heb ik steeds Johannes gebruikt. Of dat in alle gevallen correct is  is niet duidelijk. 

Het zelfde geldt voor Thones. Ook die werd met een I,  E of  een U geschreven. In verband met de alfabetisch lijst heb ik steeds Thones gebruikt.

Cornelis kreeg ik binnen  als Cornelis en Cornelus . In de alfabetisch lijst heb ik Cornelis aangehouden. Waarschijnlijk  zal een Cor in vele gevallen als echte naam Cornelis hebben.

Anne en Anna zijn in Hindeloopen soms verwarend. Anna is doorgaans vrouwelijk. Anne is meestal mannelijk. Maar in enkele gevallen wordt Anne ook gebruikt voor vrouwen.

Hendrik, Henderik, Hinderik en Hindrik worden in Hindeloopen vaak allemaal Hindrik. In de alfabetisch lijst zijn beide gebruikt. Dus als u om een Hindrik zoekt kijk dan ook bij Hendrik. Of omgekeerd.

Namen als Piet, Pieter en Peter worden soms door elkaar gebruikt voor de zelfde persoon. Dus als u naar één van deze drie namen zoekt is het verstandig om bij alle drie te kijken.

Het zelfde geld voor Alie en/of Alida -- Arnold en/of  Arnoldus -- Cris en/of Crisstoffel – Frits en/of Frederik -- Gert, Gerben en/of Gerrit -- Ham(pie) en/of Harmen -- Maten en/of Marten – Siep en/of Sieberen --Wim en/of  Willem.

De toevoeging ‘Aald’ of ‘Aalde’ ontstond, zo te begrijpen valt, vaak op oudere leeftijd. Ook werd het wel gebruikt om twee personen uit elkaar te houden.

Voorbeeld: Piet Klaaren en zijn zoon Siep Klaaren runden samen een boerenbedrijf. Siep had weer een zoon die Piet heette. Dus allemaal namen die op elkaar leken. Ondanks dat Piet sr nog niet echt oud was, sprak men altijd over ‘Aalde Piet’. Zo ook bij de Piet Bakkers. Daar sprak/spreekt men over ‘aalde Piet’ of ‘jonge Piet’. 

Aald= oud --Aalde= oude -- ’t Aald= moeder (in negatieve zin aald’moer)

Over schrijfwijze van de gebruikte bijnamen:

De bijnamen werden naar gelang van de herkomst van de namen in verschillende talen/dialecten gebruikt. Ik heb voor zover bekend zoveel mogelijk aangesloten bij wat gebruikelijk was. Aangaande de Hylper bijnamen kwam ik verschillende spellingen/ schrijfwijzen tegen. Voor zover mogelijk heb ik de spelling gebruikt zoals vermeld in het woordenboek uit 1981 van Gosse Blom. Uitzonderingen hierop zijn woorden die in de loop van de jaren veranderden en algemeen anders werden  gebruikt dan de spelling in het woordenboek.  Bijvoorbeeld: Grote kwam ik  bij oudere namen tegen als ‘Graette’. Maar later werd vrij algemeen het woord ‘Grôte’ gebruikt. Ik heb getracht aan te sluiten bij de naam zoals die gebruikt werd/word

Tips

Tot slot enkele tips  aangaande het zoeken van bepaalde namen.   Een Z aan het begin van een woord wordt in het Hylpers een S. ---- Een V aan het begin wordt een  F. ---- Een Sch aan het begin wordt vaak Sk. ----  Ie of een I  wordt  vaak een Y.  Een Oe klank wordt in een aantal gevallen een Û

Bij gebruik van gegevens van deze blog wordt naamsvermelding op prijs gesteld.

Let op!  Let op!

Blog gewijzigd. In linker kolom diverse nieuwe links

Klik op bijlage voor een toelichting op Hylpen Likje Stea oen it Yselmor.

Bijlagen:
Toelichting.pdf (164.3 KB)   

*

*

Het decreet van Napoleon

*

*

*

Dat Napoleon in 1811 de het begrip familienaam invoerde zal over het algemeen bekend zijn.

In het register van familienamen van de mairie Jorwerd (inv. nr. 83) staat de volledige tekst van het decreet dat Napoleon uitvaardigde opdat ieder een familienaam diende te kiezen (de tekst is overgenomen uit de site www.ryksarchyf.org, waarvoor dank!!):

In de bijlage de volledige tekst van dit decreet. Tevens in de de bijlage enige dokumentatie over de weerstand dat het gebruik van een familienaam toen opriep.

Bijlagen:
Het discreet van Napoleon.pdf (86.9 KB)   

Gemeenschappelijke bijnamen

Voor we naar de bijnamen in Hindeloopen gaan eerst iets over gemeenschapplijke bijnamen. Dus de bijnaam van die bij het hele dorp of stad behoort.

Een Bolwarder is een ‘oliebol’. Workumers zijn ‘brijbeken’ en iemand uit Koudum gaat als ‘Beantje’ door het leven. Iemand uit Stavoren is een ‘Ribbeklauwer’ en een bewoner uit Molkwerum is een ‘Tjoender’. En tot slot van deze gemeenschappelijke bijnamen de Hindeloopers. Zij worden  De Hylper ulen genoemd.

Waar deze bijnaam ‘de ulen’ weg  komt of wat aan die naam ten grondslag ligt is echter minder duidelijk. In gemeentegids van Nijefurd schrijft prof Buma daar er het volgende over.

Het moeilijkst te verklaren is de Hindelooper schimpnaam tsjeu(n)ken (1832), tsjoaten,

hulen (1856), ulen (900) en nog een paar. Prof Buma heeft daar een studie over gemaakt, maar kan daar niet uit komen. Er wordt wel aan een vogelnaam, maar men weet het (nog) niet. Nog een gedachte is of tjeunken een nabouwen kan zijn van het aparte (Fryske) dialect, dat de  andere Friesen niet zo goed konden verstaan. 

Wilt u meer gemeenschappleijk bijnamen weten klik dan op de bijlage hieronder.

Bijlagen:
Skelnammen fryske academie.pdf (29.2 KB)   

Bijnamen in Hindeloopen

De naam die men bij geboorte krijgt gaat mee van de wieg tot het graf. Ondanks dat Napoleon de achternamen invoerde omdat hij ‘Jan Willem zn’ of ‘Willem Jan zn’ onvoldoende vond blijkt tegenwoordig het hebben van een voor- en achternaam toch niet genoeg. Huisnummers, postcodes, rekening nummers, creditkaart nummers, sofi nummers, cliënten nummers en pincodes in diverse soorten geven aan dat het hebben van enkel een naam schijnbaar onvoldoende is.

Wat echter van alle tijden is zijn de bijnamen. Vooral in het verleden en in kleine gemeenschappen waren bijnamen algemeen. Ja, soms werden bijnamen zo algemeen gebruikt dat men vaak de eigen naam van de bewuste persoon niet eens kende.

Ook in Hindeloopen werd en wordt nog steeds veel gebruik gemaakt van bijnamen. Uit overlevering zijn mij vele van deze namen bekend. Maar ook vele namen, mij onbekend, kreeg ik desgevraagd van derden.

Het zal zo rond 1990 geweest zijn dat ik bij toeval een paar lijsten kreeg met bijnamen in Hindeloopen. Die lijsten waren vaak een ratjetoe van aanvullingen en doorhalingen. Dat was voor mij aanleiding hier en daar eens te vragen naar de achtergrond van die bijnamen.Want zo realiseerde ik me, iedere bijnaam heeft zijn eigen verhaal en een reden waarom die bijnaam bij een bepaalt persoon hoort. En dan raak je al snel geïnfecteerd door een virus wat een mengeling is van nostalgie en het willen weten hoe het zat. En eenmaal besmet met dat virus draait menig gesprek uit in een gesprek over bijnamen. Zo werd mijn lijst stap voor stap langer en kreeg ik steeds meer informatie over het hoe en wat van bijnamen in Hindeloopen.

Nu besef ik terdege dat publicatie van sommige namen mogelijk niet op prijs gesteld wordt. Aan de andere kant gaat het mijn inziens om een stukje Hindelooper cultuur en een bijnaam wordt maar zelden als scheldnaam uitgelegd, zo is mij gebleken. Toch ondanks dit, heb ik gemeend een aantal bijnamen voor mijzelf te moeten houden. Graag laat ik u mee genieten van deze verzameling bijnamen uit Hindeloopen en hoop dat u evenveel plezier mag beleven aan het lezen van deze namen dan ik heb gehad aan het verzamelen.

Veel leesplezier toegewenst

Henk Smid

Echte   Naam         Hindelooper  naam

Andries                    Ant.  (Niet algemeen)

Bartle                       Batle  (Dus zonder R)

Bernard                    Beanse  (Niet algemeen)

Cornelis                    Knellis of Keale

Ebeltje                      Ybe.  (Mogelijk roepnaam)

Eeltje                        Eje   (Mogelijk roepnaam)

Feike                         Peie

Frederik                    Frerik

Geertje                     Kekke

Griet(je)                    Diette

Haring                       Haije             

Hartman                    Hepe

Hebeltje                    Ebe.  (Mogelijk roepnaam)

Jantje                        Nan

Jildert                       Jeldert  (Dus i wordt e)

Johannes                  Jehannes.  (Vaak Hannes of Hanke)

Johan                        Jehan  (Soms nogmaals afgekort tot Han) 

Klaas                         Kloas

Lammert                    Pam

Reitje                         Keie of Kei

Romke                       Pom

Theodorus                 Dorus-Doke

Thiemen                    Themen. (Dus zonder I)

Thones                      Teun of Tun

Tjeerd                        Teard

Tjitte                           Titte.  (Dus zonder J)

Anne en Anna zijn in Hindeloopen soms verwarend.

Anna is doorgaans vrouwelijk. Anne is meestal mannelijk.

Maar in enkele gevallen wordt Anne ook gebruikt voor vrouwen.

Hendrik, Henderik, Hinderik en Hindrik worden in Hindeloopen vaak allemaal Hindrik.

Zus of Broer

De naam Zus(je) werd vaak gebruikt in de familie als er een jonger zusje bij kwam. Door anderen werd dat dan over genomen. Het zelfde kan gelden voor Broer. Maar Broer komt ook als echte naam voor. 

Voorbeelden:

Zus    - ? Stallmann-Faber // Zusje - Johanna Jacoba Smid van Weelden // Zusje - Willie Mulder //

Broer- Broer Burggraaf // Broer- Broer Sikkes // Broer- Broer van Dijk // Broer- Broer Gerlsma

Verkleiningen/roepnaam

Verkleiningen van (voor)namen  kwam vroeger algemeen voor. Bijvoorbeeld: Henk werd Henkie, Harmen werd Hampie en Jaap of Jacob  werd Jappie, enz. Op latere leeftijd veranderde dat dan soms weer in de echte naam. 

Naast deze verkleiningen is in enkele gevallen ook het omgekeerde het geval.

Bijvoorbeeld:

Ebeltje wordt Ebe (voorbeeld Lolke-Ebe)     
Ibeltje wordt Ibe (voorbeeld Ant-Ibe)

Een bijzondere verkleining of feitelijk een over-verkleining is: Antonia Poeze. Antonia is verkleint tot Tonia en vervolgens tot Tone.

Het zelfde is  soms het geval bij Johannes.
In een aantal gevallen wordt Jo(e)hannes verkleint tot
Jo(e)han en vervolgens tot Han.

Gecombineerde bijnamen.

Naam →→→→→→→→→→→→ Bijnaam

Auke en Johan Stallmann →→→De Boy’s 

(Tweelingbroers)

Dochters van Wietse Nijenhuis→→→De Dykbrommers  

(Zij deden hun plas door de broekspijp)

Douwe en Wim Brouwer→→→De Brouwers  

(Twee broers die samen visten. Werden doorgaans in één adem benoemd met  de Brouwers)

Fam Couperus →→→→→→Fam Doorsnee  

(Naar het gelijknamig radio hoorspel)

Foppe Gerlsma en Frits Zweed →→→Black and white

(Twee vrienden met zwart en wit haar)

Grietje (Diette) en Jantje (Nan) Ypma→→→De Petjes

(Twee vrijgezelle zusters. De een droeg altijd een alpino petje, De ander een hoedje. Hadden kruideniers winkeltje op oude weide)

Ientje en Lolke Bakker →→→→→→De Wurmen  

(Wurmen=Wormen)

Jan en Roelof Valk →→→→→→ De Rattebengels  

(Broers)

Jantina en Henderika Poeze→→→De Poesjes

(Tweelingzusters/ afgeleid van achternaam Poeze)

Jolling Smid en Sierd.H. de Boer→→→De Lekkere en/of de Heerlijke

(Als ze elkaar tegen kwamen zei de één “ha lekkere”, de ander zei dan ‘ha Heelijke’. Het ontstaan van deze bijnamen voor elkaar is niet duidelijk. Anderen gebruikten deze bijnamen niet)

Klaas en Sieberen Bokma →→→De Bokma’s  

(Twee broers die samen boerden. Werden doorgaans in één adem benoemd met  de Bokma’s)

Sierd de Boer en Sierd vd Kooi →→→Likje en Grôte Sierd

(Twee zwagers die samen boerden)

Meense en Piet Vrolijk →→→De Jietjes of de Jiemannen
(Gebruikten veel het Jie.   Jie= U)

Wiebe en Sierd de Boer →→→De jûngens van Douwe

(Twee broers die samen boerden)

Hieronder de bijnamen in alfabetische volgorde van de echte naam

Om technische reden is het lettertype mogelijk te klein. 

Indien gewenst kunt bovenaan in de linker kolom de tekst vergroten.

Zoeken 

U kunt doormiddel van scrollen de alfabetisch lijsten doorlopen.

Via  de 'inhoud van dit blog' in de linker kolom kunt u gelijk naar de gewenste letter van de alfabetische lijst gaan.

Tussen de alfabetisch lijsten door

De alfabetische lijsten worden afgewisseld met verhaaltje over de herkomst van de bijnamen en/of de persoon.

Let op: Aan de verhaaltjes wordt nog gewerkt.

Uiterlijke kenmerken

Ra of rode, wiete, swarte, grote, likje, brieke verwijzen zoals te begrijpen valt doorgaans naar uiterlijke kenmerken van de persoon.

Ra of rode = Rood / Wiete = wit / swarte = zwart / grote = grootte / likje = klein / brieke = scheef

De toevoeging 'van' verwijst doorgaans naar de bijnaam van de vader.

Pietje Bakker kwam als jonge vrouw in Hindeloopen in dienstbetrekking bij de bakker de Boer (Thomas en Hiskje).

Bij de eerste kennismaking stelde zij zich uiteraard voor als 'Pietje'. "Och heden" zij Hiskje, "dat is verwarend want onze dochter heet ook Pietje. Nou zei Pietje "ik vind Nel ook wel een mooie naam". "Noem mij dan maar Nel" "Dan hebben we daar geen problemen mee". Zo werd Pietje Bakker in het vervolg Nel.

Toen ze op latere leeftijd verhuisden naar  Zuid Holland werd de namen samengevoegd tot 'Petronel'. In Hindeloopen en in familiekring bleef het echter altijd 'Nel'.

Bijna niemand weet dat de echte naam is van Jo (Eje-Jo Mulder) Klaasje is. Hoe Klaasje Jo geworden is konden ook de kinderen me niet vertellen.

Mogelijkheid: Jo was van huisuit Fries talig. In het Fries is Jo U.  Mogelijk dat ze JO (U) in het begin toen ze in Hindeloopen kwam wonen  met enige regelmaat gebruikte.