Het aantal 100-jarigen zal verviervoudigen tot bijna zevenduizend. Ruim tweederde van hen zijn vrouwen © Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Dikker, eenzamer, maar wel ouder en langer gezond: zo ziet het RIVM onze toekomst

Hoe gezond zijn we in 2040? Dit zijn zeven voorspellingen

Over 25 jaar worden we gemiddeld bijna vijf jaar ouder, blijven we jaren langer gezond, roken we een stuk minder en bewegen we meer. Dat is de optimistische boodschap uit de Volksgezondheid Toekomstverkenning die het RIVM woensdag heeft gepubliceerd. Het rapport bevat ook een donkere kant: we worden de komende decennia almaar dikker, we raken steeds eenzamer en het aantal ouderen dat overlijdt aan de gevolgen van dementie zal rap stijgen.

Door: Ellen de Visser 5 juli 2017, 11:30

Blijf op de hoogte

Iedere dag rond lunchtijd het belangrijkste nieuws van de ochtend, de mooiste fotografie en het gesprek van de dag? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Iedere vier jaar verkent het RIVM de toekomst om duidelijk te maken welke grote maatschappelijke opgaven er straks liggen, zodat beleidsmakers zich kunnen voorbereiden. Het toekomstscenario werd dan ook aangeboden aan demissionair minister Schippers en staatssecretaris Van Rijn.

'Het is geen toekomstvoorspelling', benadrukken projectleiders Henk Hilderink en Marieke Verschuuren: veranderingen in toekomstig beleid kunnen in de verkenningen uiteraard niet worden meegenomen. Als het antirookbeleid nog strenger wordt bijvoorbeeld, zal dat effect hebben op het aantal rokers. En als de darmkankerscreening succesvol blijkt, neemt het aantal sterfgevallen af. De RIVM-onderzoekers baseren zich op gegevens van de afgelopen jaren, van onder meer het CBS, het Sociaal en Cultureel Planbureau en de Nederlandse Kankerregistratie, en hebben de trends die ze daarin ontdekten doorgetrokken. 'Om 25 jaar vooruit te kunnen kijken, kijken we 25 jaar terug', vat Hilderink de onderzoeksmethode samen.

_{Tekst gaat verder onder de grafiek}

Hoe staan we ervoor in 2040? De zeven belangrijkste boodschappen uit het rapport.

We worden ouder en we blijven langer gezond

Van de kinderen die in 2040 worden geboren, zal 20 procent ouder worden dan 95 jaar

De levensverwachting stijgt van 81,5 jaar naar bijna 86 jaar. Het komt erop neer dat we er de komende 25 iedere week ruim een dag bij krijgen. En bijna alle jaren die we erbij krijgen, ervaren we een goede gezondheid. De kans om heel oud te worden neemt fors toe. Van de kinderen die in 2040 worden geboren, zal 20 procent ouder worden dan 95 jaar, nu geldt dat nog voor 10 procent van de pasgeborenen. Het aantal 100-jarigen zal verviervoudigen tot bijna zevenduizend. Ruim twee derde van hen is van het vrouwelijk geslacht.

_{Tekst gaat verder onder de grafiek}

Kanker blijft de belangrijkste doodsoorzaak - maar dementie komt in de buurt

In 2040 overlijden nog steeds de meeste Nederlanders aan kanker, dat zijn er naar schatting 53 duizend, zevenduizend meer dan nu. Dat heeft te maken met de vergrijzing: kanker is vooral een ouderdomsziekte. De sterfte aan hart- en vaatziekten daalt. Dat komt door betere medicijnen en behandelingen, zegt Hilderink, maar ook door de toegenomen aandacht voor een gezonde leefstijl. Maar als ouderen door betere medische zorg ernstige ziekten overleven, overlijden ze uiteraard ergens anders aan. Dat verklaart voor een deel de flinke stijging van het aantal sterfgevallen ten gevolge van dementie: dat aantal verdriedubbelt bijna, tot 40 duizend in 2040.

_{Tekst gaat verder onder de grafiek}

Opmerkelijke stijger: privé-ongevallen

Over 25 jaar overlijden er veel meer mensen aan privé-ongevallen (negenduizend) dan bijvoorbeeld aan een beroerte of aan darmkanker. Ook dat heeft te maken met de vergrijzing, zegt Verschuuren: er komen steeds meer ouderen, ze wonen langer zelfstandig, ze hebben ziektes of aandoeningen die hen minder mobiel maken of ze slikken medicijnen die hun reactievermogen beïnvloeden.

We voelen ons steeds eenzamer

Nu is het aantal eenzame Nederlanders met 5,2 miljoen ook al hoog maar dat aantal stijgt de komende jaren door

Het is een onwerkelijk cijfer: in 2040 zullen bijna zes miljoen Nederlanders van 19 jaar en ouder zich eenzaam voelen. Dat is 40 procent van alle volwassenen. Nu is het aantal eenzame Nederlanders met 5,2 miljoen ook al hoog, maar dat aantal stijgt de komende jaren door. Het is 'een subjectieve maat', benadrukt Verschuuren. Het cijfer komt uit een vragenlijst die aan een grote groep mensen is voorgelegd. De stijging valt te verklaren, zegt ze: het aantal 75-plussers en het aantal alleenstaanden neemt de komende decennia toe en de eenzaamheid manifesteert zich vooral in die groepen.

We worden steeds dikker, maar we roken minder en bewegen meer

De overgewicht-epidemie leek de afgelopen jaren even te stabiliseren, maar nieuwe gegevens wijzen uit dat de komende jaren het aantal te dikke Nederlanders (boven de 25 jaar) de overhand krijgt. Van de 25- tot 64-jarigen is in 2040 62 procent te dik; bij de ouderen is dat zelfs 70 procent. De extra kilo's komen er op steeds jongere leeftijd bij, aldus Hilderink.

Hoewel Nederlanders dikker worden, gaan ze wel meer bewegen. Over 25 jaar voldoet 68 procent van de Nederlanders boven de 20 jaar aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, 6 procentpunt meer dan nu. Dat lijkt tegenstrijdig, zegt Verschuuren, maar bewegen is slechts 'een onderdeel van het plaatje', zegt ze. Wie een half uur per dag matig intensief beweegt voldoet aan de norm, maar wie de rest van de dag stilzit kan evengoed te dik zijn.

De komende 25 jaar zal het aantal rokers halveren, naar 2 miljoen in 2040. De afname verloopt het snelst onder jongeren. Dat zou een gevolg kunnen zijn, zegt Verschuuren, van het anti-rookbeleid en van een andere sociaal-culturele norm: 'Roken op een publieke plek wordt steeds minder geaccepteerd.'

_{Tekst gaat verder onder de grafieken}

De zorguitgaven verdubbelen

Uitgaven aan zorgkosten stijgen tot 174 miljard euro in 2040. Dat komt neer op 9600 euro per Nederlander

Uitgaven aan zorgkosten stijgen tot 174 miljard euro in 2040. Dat komt neer op 9600 euro per Nederlander. Ook hier speelt de vergrijzing een rol: ouderen zijn vaker ziek. Maar ook de bevolkingsgroei en de vooruitgang in de medische technologie zijn verantwoordelijk, aldus Hilderink. De kosten voor kankerbehandelingen stijgen het snelst: in 2040 wordt daaraan ruim vier keer zoveel uitgegeven als nu.

Laagopgeleiden zijn ongezonder

De gezondheidsverschillen tussen Nederlanders met een lage en een hoge opleiding nemen toe. Zo stijgt het aantal mensen met ernstig overgewicht sneller in de groep mensen met een laag opleidingsniveau. Onder laagopgeleiden daalt het aantal rokers bovendien een stuk minder hard dan onder hoogopgeleiden: in 2040 is het percentage rokers onder mensen met een lage opleiding bijna drie keer zo hoog dan onder hoogopgeleiden.

Seksrobots: nieuwe kansen maar ook gevaren — Foto: Shutterstock

Worden Suzie Software en Harry Harddrive onze toekomstige partners? Seksrobots zullen in de nabije toekomst almaar levensechter ogen én minder kosten. Volgens een studie zullen ze ‘een seksuele revolutie’ ontketenen en kunnen ze een waardevol hulpmiddel zijn voor mensen met een beperking, bejaarden en al wie zijn seksleven wil verrijken. Maar ze houden ook het gevaar in dat de vrouw tot een object wordt gedegradeerd en dat verlangens worden bevredigd die illegaal zijn.

De tijd dat een sekspop moest opgeblazen worden voor gebruik en meer figureerde in moppenboekjes dan in het echte leven, lijkt definitief voorbij. Nu kan je in de Verenigde Staten een seksrobot huren voor een pikant feestje en in Londen zijn er plannen om een café te openen met ‘erotische cyborgs’ als personeel.

Ondertussen wordt het gamma seksrobots op de markt almaar veelzijdiger. Er is een Suzie Software voor de man en een Harry Harddrive voor de vrouw. De Android Love Doll (kostprijs ongeveer 4500 euro) pronkt met haar ‘50 geautomatiseerde seksuele posities’ en allemaal pakken ze graag uit met hun artificiële intelligentie.

Echte fake-orgasmes

De opblaaspoppen in koud vinyl liggen allemaal bij het afval. De nieuwe generatie seksrobots zijn opgetrokken uit siliconen die even warm en zacht aanvoelt als levende mensenhuid. De meeste hebben een mechanisch skelet dat in allerlei standjes kan worden gemanoeuvreerd. Sommige mannelijke robots beschikken over een realistische penis die feilloos kan groeien van slap naar rechtopstaand.

De moderne sekspop is samengesteld uit een hele waaier van opties: de klant bepaalt welke kleur hij wil voor de huid en de ogen, tot zelfs de nagellak en hoe het (schaam)haar er moet uitzien. Van sommige modellen kan je het gezicht verwisselen.

Nog geen enkele seksrobot kan stappen of zelf bewegen, al beweren sommige fabrikanten dat hun pop een orgasme kan imiteren, m.a.w. perfect faken dus.

Prettige emoties

Alle fabrikanten zoeken ondertussen verwoed naar manieren om hun seksrobots naast een lekker lijf ook nog een dosis intelligentie mee te geven. De firma RealBotix laat toe om te kiezen uit ‘kenmerken en emoties die je prettig zou kunnen vinden’ zoals verschillende gradaties van blijheid, maar ook humor en temperament. ‘Wilde Wendy’ is geprogrammeerd om lekker stout en avontuurlijk over te komen. ‘Frigide Farrah’ geeft dan weer een timide en gereserveerde indruk. ‘Als je bepaalde delen van haar lichaam aanraakt, zal Farrah wellicht weerstand bieden’, adverteert de fabrikant. Wat sommige onderzoekers de wenkbrauwen doet fronsen omdat Frigide Farrah zou kunnen gebruikt worden om zich uit te leven in verkrachtingsfantasieën.

De robot met de naam Harmony heeft momenteel het hoogste artificiële IQ en wil zo graag een echte gezellin zijn voor haar koper. Volgens de firma Abyss Creations die haar heeft gecreëerd, leert zij via een app steeds meer bij over jou terwijl je tegen haar praat. De producent belooft dat Harmony binnenkort zelfs gezichten zal kunnen herkennen en oogcontact maken met de klant. Dat zal het huidige prijskaartje van 15.000 dollar (13.250 euro) uiteraard de hoogte injagen.

Voorzichtige ménage à trois

De Foundation for Responsible Robotics (FRR), de Stichting voor Verantwoordelijke Robotica, heeft deze stand van zaken getoetst aan onze ethische normen en komt tot het besluit dat de seksrobot in de toekomst niet zal verdwijnen. Voor mensen met een fysieke, sociale of seksuele beperking en zelfs rusthuisbewoners kan het een middel zijn om een min of meer bevredigend seksleven te leiden. ‘Voor koppels kan een seksrobot een veilige manier zijn om voorzichtig te experimenteren met een ménage à trois’, zegt Noel Sharkey, professor in Artificiële Intelligentie en robotica en co-auteur van het rapport. Robots dragen echter ook onderhuidse risico’s met zich mee. ‘Zullen we in de toekomst menselijke partners laten staan omdat het makkelijker is om seksuele bevrediging te vinden met een robot?’, vraagt mede-auteur Aimee van Wynsberghe, assistent-professor ethiek en moderne technologieën, zich bezorgd af.

Zeven vragen

In de eindconclusie van hun rapport probeert FRR een antwoord te geven op de zeven volgende vragen:

1. Willen mensen wel seks hebben met een robot?

Toch wel, zo blijkt. Vier polls in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland geven aan dat er een markt is voor seksrobots. Opvallend is dat mannen twee keer zo vaak bereid zijn om intiem te zijn met een robot. De onderzoekers wijzen erop dat het nuttig kan zijn na te gaan wie die bereidwilligen zijn en hoezeer eenzaamheid en persoonlijkheidskenmerken invloed hebben op hun bereidheid.

2. Welke relatie kunnen we hebben met een seksrobot?

Op basis van de huidige technologie blijft die beperkt tot een eenzijdige relatie, aldus het rapport. Tot nader order zijn robots niet in staat tot liefde. Sekspoppen zijn voorlopig niets meer dan gesofisticeerde seksspeeltjes. Voor de meeste onderzoekers kan een seksrobot onze emotionele noden niet vervullen. ‘Seks wordt betekenisvol als de sekspartner ook naar jou verlangt’, merkt een onderzoeker op. En dat vermogen om te verlangen is precies wat ontbreekt in het pakketje van de huidige seksrobots, ook al lijken hun orgasmes nog zo overtuigend.

3. Zijn seksrobots in bordelen aanvaardbaar?

Afgaande op de bevolkingsenquêtes en experimenten in Azië en Europa met sexpoppenhotels besluit het rapport dat het inzetten van seksrobots in de prostitutie wel een kans maakt op toekomstig succes. Al stippen de onderzoekers aan dat de bewegingen en het beperkte spraakvermogen van de meest moderne modellen nog altijd ver af staan van de seksrobots in de bordelen van de serie Westworld.

‘Bordelen met seksrobots kunnen een niche worden of iets waar je op een vrijgezellenavond je vrienden mee naar toe neemt’, meent Noel Sharkey:

‘Er is ook geen enkele aanwijzing dat daarmee de menselijke prostitutie en exploitatie van vrouwen zou stoppen’, merkt het rapport fijntjes op.

4. Zullen seksrobots onze houding tegenover vrouwen wijzigen?

Het is een van de grootste bezorgdheden van de experts dat veelvuldige of eenzijdige seks met robots het vrouwelijke lichaam zal verengen tot object en dat het de indruk kan geven dat toestemming van de partner voor seks niet nodig is.

Co-auteur Aimee van Wynsberghe, assistent-professor ethiek en moderne technologieën wijst er op dat de vrouwelijke robots ontleend zijn aan beelden uit de pornografie.

5. Kan seksuele intimiteit met een robot leiden tot meer eenzaamheid en sociale isolatie?

De onderzoekers vrezen dat dit voor sommige gebruikers zo kan zijn. Seksrobots worden door hun gebruikers immers nog altijd een hulpmiddel genoemd en niet een partner. Al zijn er gebruikers die hun robot meenemen naar vrienden of zelfs naar het stamcafé, als was het hun levensgezel(lin).

6. Kunnen seksrobots therapeutisch of zelfs genezend zijn?

Seksrobots kunnen wel degelijk mensen helpen met een seksuele of emotionele blokkage. Zo ook mannen die last hebben van erectieproblemen of voortijdige ejaculatie. Het onderzoek maakt zich sterk dat voor sommigen een seksrobot ook de eenzaamheid kan verlichten.

Het inzetten van robots voor de seksuele behoeften van bejaarden is controversieel. Welke impact heeft dit op de waardigheid van kwetsbare ouderen die misschien niet goed beseffen wat hen wordt aangeboden, vraagt het rapport zich af.

7. Zullen seksrobots het aantal seksmisdrijven helpen verminderen?

Daarover zijn de meningen zeer verdeeld. Sommige experts menen van wel. ‘Het is beter dat men een machine verkracht dan een echte vrouw’, vindt Noel Sharkey.

Anderen geloven dat het alleen maar verboden seksuele praktijken zal stimuleren en versterken. Iedereen is het erover eens dat met het gebruik van seksrobots als therapie een gevaarlijk pad bewandeld wordt.

De angst bestaat dat ook robotten zullen gecreëerd worden in de vorm van een kind. Een Japanse zelfverklaarde pedofiel heeft al dergelijke kindseksrobotten op de markt gebracht. Die zouden moeten verhinderen, zo zegt hij zelf, dat echte kinderen worden misbruikt.

‘Pedofielen behandelen met seksrobots die eruit zien als een echt kind is een dubieus en weerzinwekkend idee’, vindt ethicus Patrick Lin. ‘Dat is hetzelfde als een racist op een zwarte pop laten slaan. Zou dàt werken? Waarschijnlijk niet.’