Melk is goed voor elk, klinkt het oude gezegde. Helaas is dit niet de realiteit. De productie van melk is niet goed voor het klimaat en ook het dierenwelzijn is in het gedrang. Hierdoor staan melk en melkproducten zoals yoghurt, boter en kaas vaker ter discussie.

Als antwoord krijgen zuivelproducten een vriendelijker imago, denk aan kalf vriendelijke melk en vogelvriendelijke kaas. Retaildeskundige Paul Moers kijkt niet op van deze ontwikkeling. “Dat dit soort zuivel in opkomst is, heeft alles te maken met de wereld die milieutechnisch in de problemen is gekomen. We worden dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering door superstormen, cyclonen en droogte. Zeker de jeugd trekt zich dit aan: het is immers hun toekomst die op het spel staat. De roep om milieubewuste voedingsmiddelen wordt groter. De markt speelt daar op in.”

Vogelvriendelijke zuivel 

Neem vogelvriendelijke zuivel. Deze zuivel komt van boeren die rekening houden met de weidevogels op hun land. Volgens de Vogelbescherming is dat hard nodig, want weidevogels hebben het zwaar. Hun aantallen nemen al jarenlang fors af. Weidevogels zoals de kievit en de grutto kunnen hun jongen steeds minder goed grootbrengen, omdat er op het boerenland waar ze broeden te weinig plek voor ze is. In de intensieve landbouw wordt elke meter benut, want dat levert de hoogste opbrengst op. Er zijn ook vogelvriendelijke boeren. Zij stellen minimaal twintig procent van hun weiland beschikbaar voor weidevogels. Door het gras laat te maaien en kruidenrijk te houden, worden er plekken gecreëerd waar weidevogels rustig kunnen broeden. Ook kunnen de jongen hier voldoende voedsel en veiligheid vinden. Het is belangrijk dat het gras goed hoog blijft totdat de kuikens groot genoeg zijn om uit te vliegen. Door percelen voor weidevogels minder te bemesten en daar alleen natuurlijke mest voor te gebruiken, groeien er meer kruiden. “Het gebeurt niet van de een op andere dag, maar met de tijd wordt dit gebied steeds kruidenrijker. Hier houden weidevogels van, maar andere dieren ook. Op deze manier draagt het bij aan de biodiversiteit op het land”, zegt Piet Spoorenberg van de Vogelbescherming. 

Alle maatregelen die worden getroffen om vogels welkom te heten, kosten wel het nodige geld. Hiervoor krijgen boeren een kleine bijdrage vanuit de overheid. In de praktijk weegt de vergoeding niet op tegen de uitgaven. Hierdoor blijft de markt voor vogelvriendelijke zuivel klein. “Minder dan vijf procent van alle zuivel in de supermarkt is nu vogelvriendelijk. Dat kan veel beter”, vindt Spoorenberg. Volgens hem spelen zuivelproducenten en supermarkten ook een belangrijke rol. “Boeren die vogelvriendelijke zuivel aanbieden moeten vanuit de markt beloond worden. Dan levert het meer op en wordt het aantrekkelijker om mee te doen. Dat is goed voor vogelvriendelijke boeren en dus ook voor weidevogels.”

Kalf vriendelijke zuivel 

Ook kalf vriendelijke zuivel is in opkomst. Om melk te kunnen geven, moet een koe ieder jaar een kalfje krijgen. Dit kalfje wordt na de geboorte vaak al snel van de moederkoe gescheiden. Dit heeft vooral een economische reden: alle melk die het kalf bij de moeder drinkt, kan de melkboer immers niet verkopen. En dat kost geld. De meeste kalfjes worden daarom niet groot gebracht met koemelk, maar met melkpoeder. 

Een klein aantal boeren doet het anders. Daar mag het kalf maximaal drie maanden bij de moederkoe blijven. Daarna worden ze van elkaar gescheiden en gaat de melk alsnog naar de consument. Dit wordt kalf vriendelijke melk genoemd. Er zijn nog maar weinig melkveehouders die in de kalf vriendelijke melk zitten. Nederland telt 15.261 melkveeboerderijen, en maar op zo’n 45 locaties blijven koe en kalfje langer samen. Het samenhouden van koe en kind heeft een prijs: de boer loopt omzet mis en de stal heeft wat aanpassingen nodig. Maar er zijn ook voordelen, zegt Janina van der Drift. Ze is de oprichtster van Kalverliefde: een merk dat uitsluitend kalf vriendelijke melk verhandelt, onder andere aan de Albert Heijn. “Kalfjes die niet opgroeien bij de moeder, worden handmatig gevoed door de boer. Dit kost veel tijd. De boer heeft op deze manier wel zicht op wat, wanneer en hoeveel de jongen eten. Door de zorgtaken over te laten aan de koe, houdt de melkveehouder tijd over. En zowel voor koe als kalf is dit de meest natuurlijke manier van voeden.”

Volgens Van der Drift hebben kalfjes er baat bij om bij de moeder op te groeien. “Het belangrijkste is dat kalveren moederzorg ontvangen. Daarnaast kunnen ze rondlopen in de stal, waardoor ze zich lichamelijk beter ontwikkelen. Ook leren ze van hun moeder en andere soortgenoten.” Uiteindelijk worden koe en kalf alsnog van elkaar gescheiden. Van der Drift: “De boeren laten de kalfjes geleidelijk afspenen. Dit levert alsnog stress op, maar onze melkveehouders proberen dit zoveel mogelijk te beperken. De voordelen wegen uiteindelijk op tegen de nadelen.”

Supermarkten

Retailexpert Moers verwacht dat er toekomst is voor deze zuivelproducten. “Het is alleen maar goed als een product milieuvriendelijker of diervriendelijker is. Als een boer voor dit soort voedingsmiddelen meer geld kan vragen, wordt het verdienmodel beter.”

Supermarkten hebben hier een verantwoordelijkheid, vindt Moers. “Zij spelen een grote rol in de keten. Retailers kunnen meedenken met de boeren. Hoe producten sympathieker kunnen, hoe het beter kan voor het milieu.” Maar denkkracht alleen is niet genoeg. Er is actie nodig. Moers: “Supermarkten kunnen meer producten in het assortiment opnemen die beter zijn voor het milieu. Ze kunnen ook gerust wat doen met de prijs. Heel simpel: geef boeren die bewuster produceren een extra toeslag. Motiveer ze. Veel retailers hebben een grote mond en zeggen dat ze zich inzetten voor boer en natuur. Daar moeten ze zich naar gedragen. Supermarkten kunnen zich niet aan hun verantwoordelijkheid onttrekken.”

Hoe vriendelijk is zuivel echt?

Hoe vriendelijk ook, uiteindelijk belast zuivel het milieu. De 1,57 miljoen melkkoeien die in Nederland geregistreerd staan, stoten methaan uit. Dit broeikasgas is 27 tot 34 sterker dan CO2. Daarnaast zorgt de productie van veevoer voor behoorlijk wat uitstoot. Plantaardige alternatieven, zoals zuivel op basis van haver en soja, kosten minder energie, land en grondstoffen dan melkproductie met een koe. Toch voorspelt Moers dat dierlijke zuivel nog wel even onderdeel blijft van ons dieet. “Kaas, yoghurt: het is allemaal zuivel. Dat maakt het een belangrijke grondstof in ons dagelijks eetpatroon. Voor veel mensen is het lastig om daar afstand van te doen. In dat opzicht is het waardevol om het huidige productieproces van zuivel zo vriendelijk mogelijk te maken.”