De vlaamse tale is wonderzoet voor die heur geen geweld en doet, maar rusten laat in 't herte, alwaar ze onmondig leefde en sliep tegaar, tot dat ze, eens wakker, vrij en vrank te monde uit, gaat heur vrije gang. Wat verruwprachtig hoortoneel, wat zielverrukkend zingestreel o vlaamse tale uw kunst ontplooit, wanneer zij 't al vol leven strooit en vol 't onzegbaar schoon-zijn, dat lijk wolken wierooks welt uit uw zoet wierookvat!
Over donkre, gladde baan zwiert de schaatsenrijder, wijder, telkens wijder wordt zijn kloeke draai, ’t krachtig, maar toch lucht gezwaai, al maar verder, rustig verder al in ’t vallend avondstond, naar de rode horizont.
Handen diep in duffelzak, bontmuts over d’oren, snijdt hij fijne voren met het blanke, scherpe staal, zwiepend bij elke nieuwe haal, zwenkend omme, telekens omme, wonderkunstig hoe hij zweeft, schijnbaar zich geen moeite geeft.
Alles lijkt zo leeg en ijl – door berijpte weien lange sloten rijen, ’n kerkespitse aan de kim, ’n dorpscontourtje, ’n molenschim... ’t is al star en strak… en verder zwiert de rijder op zijn baan, of hij eeuwig door zal gaan.
Dit huis heeft de rust van de maagdelijke duinen Gebroken noch verstoord; Het ligt in het nest van zijn geurige tuinen, Als bracht de grond het voort.
En waarlijk, het wèrd ook gewonnen, geboren; Een eedle kunstnaarsdroom Bevruchtte, als het zaad, dat zich mengt met de voren, Het steenblok en de boom.
En zo uit die paring, dat innigst verzamen, Is toen de bouw gegroeid, Die nu, tussen duindorens, distels en bramen, Gelijk hun broeder bloeit.
Vaak zit ik hier uren in stilte te turen, Ik, meester die het schiep, Naar 't blozende dak en de sneeuwwitte muren, Alsof mijn kind daar sliep.
Nog eens ten einde 't oude en voor aan 't nieuwe jaar, en tel ik tachentig op negen maanden maar! Waar zijn die zeventig en negen jaren henen? Als nieuwe dromen elk verschenen en verdwenen, en nu de volle som: maar ene oude droom. Wanneer zal 't einde zijn? Hoe lang staat de oude boom op taaie wortelen en weert zich, onder alle die daags bij duizenden rondom hem nedervallen? Hoe lang en wankelt mijn onafgesleten kracht niet meer als and'ren meest ter halver wege placht? Gij weet het, Heer, alleen; en houdt het mij verborgen. Laat die onkunde mij tot meer en meerder zorgen gedijen, om een eind, 't zij nog ver of nabij, o goedertieren God, dat U gevallig zij.
Wien Neêrland's bloed door d'âren vloeit, van vreemde smetten, En andr' infecties vrij, en die gedwee 's lands wetten, Al zijn ze soms wat mal, gehoorzaamt; wiens borst (Zijn onbeklemde) gloeit voor Vaderland en Vorst, Die ere hem, die van de grote kamp de ziel is: Het hoofd der Batavieren, Claudius Civilis. Van afkomst Batavier - Romein naar burgerrecht, Zag hij met afschuw hoe de landzaat werd geknecht. Want daartoe was het al in Nero's tijd gekomen; Gestadig was de onderdrukking toegenomen, De bondschap was ontaard in bitt're slavernij ... Toen trad Civilis op. De redding was nabij.
Gekamde koning Canteclaar, hoe geren zie 'k u komen daar, gestapt zo edeldrachtig als Alexander, Attila, of Karloman zijn wederga; heel keizerlijk almachtig!
Gij kraait, terwijl ge uw vlerken slaat, en 't stemgeluid dat henengaat, uit uwe hals gedreven, herwekt het slapend mensendom, het boodschapt hem de dag weerom, de dag, het licht, en 't leven.
Uw vonkelende oge, uw rode kam, een laaiend beeld van vier en vlam, uw zwakke steert, uw sporen, uwe om end om geglimde borst, uw strijdbaarheid, uw zegedorst, uw stem, zo schoon om horen...
wie is er die dat al beschrijft, die, heel in woord en taal gelijfd, doet leven u en waken? Wie is er? Anders geen als gij, heer Canteclaar, die machtig zij uw evenbeeld te maken.
Vaart wel dan: ik ontgeef 't mij, en 'k wil weten dat ik verre ben bij u voortaan ten onderen; gij hebt, o haan, de prijs behaald, kraait koning nu, en zegepraalt, en laat mij zwijgend wonderen!
Een arme heiden boog gedurig voor zijn god, Een houten beeld, reeds oud en, mooglijk, half verrot, Maar door de verfkwast met wat kleuren overstreken. Daar lag hij diep bedroefd op ’t ijvrigst voor te smeken. Ach, zei hij, Huisgod, die mijn vader jaren lang, En ik bijzonder ere, en aan wiens knieën ik hang, Zie toch mijn armoe: ’k heb geen brood om bij te leven, Verschaf mij nooddruft, ach! gij immers kunt ze geven. Te werken heb ik niet, en ’t hongren valt zoo hard; Och wist ge eens bij gevoel, hoe jammerlijk het smart! Een halve daalder slechts zou me immers recht verrijken , Daar had ik alles mee. — ô Laat me niet bezwijken. Zie hier een lege beurs, die leg ik voor u neer; En vul die, ’k ben hier na een half uur rustens weer. Denk, wat ik aan u deed om u mooi op te schikken, Dat ge in die boomgaard niet meer vooglen zou verschrikken, Maar hier een God zijn, die, bezat ik geld als zand, Bewierookt worden zou, zo goed als een in ’t land. Zo sprak hij, en vertrok vol eerbied in ’t verwachten, En keerde een poos daarna, vervrolijkt van gedachten; Hij at, verzekerd van een kleine handvol geld, En had het bakkerswijf daar weer op uitgesteld; Ja zelfs ook onderweg zich schoenen laten meten, En was zijn armoe in de zoete hoop vergeten.
Nu kwam hij weer. — De beurs was plat, en niet een duit, Hij schudde wat hij kon, geen enkel’ viel daar uit. Nu was hij raadloos en wanhopig. In verwoedheid Grijpt hij de afgod aan: Erkent ge zo mijn goedheid, Gij, onbarmhartig beeld, dus zegt hij, lig daar neer! Nu krijgt gij nooit van mij de minste vriendschap meer. Indien gij nukken hebt, ik ook dan heb mijn nukken. Paf, zegt hij, smijt het om, en ’t valt in duizend stukken; Hij zelf, hij schrikt er van. — Maar ’t glinstert op de grond, Daar liggen patakons bij menigte in het rond! De holle buik van ’t beeld hield geld in zich besloten, En de oopning was voor ’t oog met lood weer toegegoten. Het beeld was redloos weg aan splinters; maar de schat Behield de arme man die ’t lelijk ding bezat.
Mijn vriend, hebt ge ook niet wel een afgod waar ge aan offert; Hetzij dan ’t geel metaal dat ge in uw schatkist koffert; ’t Zij ’t ijdle pronkbeeld van geleerdheid zonder baat, Met stijve staatsamaar en strakgeplooid gelaat; ’t Zij eerzucht, roemdorst, of al soortgelijke grillen Waar we allen meestendeels ons leven aan verspillen; Of wat het zijn mag daar ge uw heil van wacht, wellicht Voor slooft en arbeidt als een eerste en duurste plicht? Och, ieder heeft doorgaans zo’n popje dat hij huldigt, Als waar hij ’t boven God zijn ganse ziel verschuldigd. Ga in u zelf, doorzoek uw boezem en gedrag, En zalig, die er zich geheel van zuivren mag! Weet zeker, dat het u nooit zegen toe zal voegen, Laat af, van voor dat ding in ’t oud gareel te zwoegen, Maar grijp het moedig aan, en brijzel ’t gans tot gruis, Zo komt u van omhoog de ware zegen thuis.
Dat ik van binnen brand, ik ben de eerste niet; dat mij dit vuur verslindt, de laatste zal 'k niet zijn; dat mij de slaap niet vindt voordat door het gordijn de grauwe ochtend sluipt - 't is duizendmaal geschied.
Dat ik tot andren ga, dat alles is om niet; dat ik vergeten zoek bij dans en lach en wijn, het stilt mijn onrust niet zo foltrend is de pijn, die haar afwezigheid eens in mij achterliet.
Nu zij mij dagelijks en nachtlang vergezelt, de schelp van hare hand mijn kloppend voorhoofd koelt, heb ik eensklaps en onverbiddelijk gevoeld, dat zij mij nimmer, nimmer nader werd gesteld als in de uren, die 'k hardnekkig heb geteld, als met de martelgang, waarvan dit vers vertelt.
Wie smalend tot Uw Hutje kwam - Niet ik, gij Kind van Abraham! Ik schenk, uit een oprecht gemoed, De drempel mijner vredegroet!
Gij viert uw Feest, en zit getroost, Te midden van uw talrijk kroost, In schaduw van uw lovertent, Als Mozes u heeft ingeprent. Judea's wijnstok groent hier niet; Olijf, noch vijg teelt ons gebied; Gij gaardet hier, in rauwer lucht, Min weeldrig blad, min zoete vrucht; En toch, gij zit, uw lot getroost, Te midden van uw talrijk kroost; Uw Feesthut staat bij ons geplant, Als eens in 't Palestijnse Land.
Drieduizend malen kwam de zon Terug, waar zij uw jaar begon, En nog bouwt gij uw lovertent, Als Mozes u heeft ingeprent.
Jeruzalem ligt diep verneerd; Des Tempels grondslag omgekeerd; Verduisterd blijft die gloriedag, Toen Isrel beider grootheid zag; Maar eeuwig jong herrijst uw TENT, Bij aller volken tal gekend' Zo vaak de schaal, aan 's hemels boog, Der dagen maat weer effen woog.
WIJ - tasten rond, in 't ongewiss'; Op ONZE wieg ligt duisternis; De stond, dat ons Gods wil hier bracht, Bleef ongevierd; werd niet gedacht!
Maar U heugt, dertig eeuwen door, Dat u Jehova uitverkoor; Dat, als 't geweld u vluchten deed, Een reddend spoor het diep doorsneed; Dat, zonder huisdak, levenslang, Uw schaar zwierf, op haar kronkelgang; Waar Vuur- en Rook-zuil voor haar toog, En 't Man haar spijsde van omhoog. GIJ viert het, tot op deze tijd, Dat zo Gods arm u heeft bevrijd.
Dies breng ik, met oprecht gemoed, Uw Hutje mijne vredegroet. Wie smalend tot de drempel kwam; Niet ik, gij Kind van Abraham!
Een gedicht van Johan Michiel Dautzenburg 1808-1869
Moeder bij der wiege.
‘Ons zijvertrek is alree door de zonne verguld, Hier zijn we nog zacht in schemer en schaduw gehuld, Mijn zoontje rust in zijner wiege zo stil, Dat ik het lieveke liefst nog niet wekken wil.
Vandaag is mijn dromerke jarig. Een keurig tooitje Omgeve en siere mooi zijn schommelend kooitje. Bij zijne ontwaken zal met de geurende rozen Om 't zeerst en best zijn rond gezichtje blozen.
Rijst straks zijn blik verwonderd naar omhoog, Dan zoekt me schielijk alom zijn vorsend oog; O, kon ik met aaien en kussen hem doen verstaan, Dat heden zijn tweede jaar is aangegaan!’
De handige moeder hangt om de wiegenhemel Van kransen en kronen een krinkelbont gewemel En wacht, dat het wichtje van zelve stil ontwake, En blijde bij de glans der bloemen blake.
En schoner schikt zij steeds de geurige schat, Die vervenwisselend blinkt van blad tot blad: Daar opent het bloedje ongewekt zijne ogen - En zie! in 't moederhart is des hemels heil getogen!
Mijne moedertaal, mijne moedertaal. Wat andre komt daarnevens! zwaardgekletter, klokkenklank, snarenspel en minnezang o mijn Neerlands, ja mijn Neerlands dat alles zijt gij tevens!
Mijne moedertaal is de schoonste taal. En zou ze 't ook niet wezen, haar verkiezen zou ik nog, want ze is de mijne toch! O mijn Neerlands, ja mijn Neerlands, wees eeuwig mij geprezen.
Mijne moedertaal, mijne moedertaal. Wie of haar ook kleinere min ik als mijn vaderland, sta ik voor met hand en tand! O mijn Neerlands, ja mijn Neerlands dat hou ik steeds in ere!
Zoals bij 't sneeuwen die vlokskens, verveerd, weiflend en trage vallen op eerd, zo moeten alle gedachten van ons, van uit de hemel van room en dons, dalen op aarde waar alles dooit wat sneeuwwit en droomrig de dingen vermooit.
Droef is de dooi maar als, uitgeblomd, dat donzen droomsel gefilterd komt uit zuivere lagen van wijze grond, kristal is voor de ogen, wijn voor de mond, muziek voor de dichter, drank voor de plant, dan leer ik de lesse van dooi in 't verstand.
Dooi die de vlokskens tot wateren wijdt, dooi die mijn dromen tot daden herleidt, droef zijt ge telkens want ‘lief’ is op aard wat blank als de sneeuw nog zijn dromen bewaart, maar drinkbaar het water der ziel, dat, verreind, door smarten gefilterd naar de harten fonteint.
Zeg eens! - 'k hoor u altijd dromen Van de goede 'oude’ tijd: Zou er.... denk ik dan met spijt, Nooit een goede 'nieuwe’ komen?.... Maak te schande, maak te schande Al die prijzers van 't verleên; Sla de handen flink ineen, Wakkre mannen in den lande: Toon, dat er nog kracht en pit Ons in merg en beendren zit!
Zij het al niet met musketten, Zij het niet met zwaard en lans, Toch blijft ons nog schone kans Om de vijand pal te zetten. Maak te schande, maak te schande Al die vechters voor 't verleên, Sla' weer moedig om u heen Wakkre mannen in den lande! Zorg, dat Vroomheid, Vroedheid, Vlijt, 't Zwaard zij van de 'nieuwe’ tijd.
Zij uw weefgetouw het rapste Van het hele wereldrond; Klieve uw ploeg het best de grond; Blijve uw handelsman de knapste! Maak te schande, maak te schande Frankrijks fijnheid, Englands kracht, Duitslands weten, Ruslands macht... Wakkre mannen in den lande! - Vrank en vrij, en stuur en stout Blijf 'Jong’-Neêrland, als het 'Oud’!
Bind dan, als in vroeger dagen, Naast de driekleur, aan uw mast Niet alleen de bezem vast Om de zee mee schoon te vagen.... Maak te schande, maak te schande Die hem 't oude doel slechts wijdt: Toon, dat hij, in nieuwe tijd, Nog wel béter veegt te l a n d e .... Dat hij nu het éérst en méést 't Onkruid veegt uit hart en geest!
