25 januari 2014.
Enkele terugmeldingen van Zwartkoppen in Friesland.
Door Jan de Jong, Joure
Herman Albada meldde in zijn Aves Neerlandica (1897) dat de zwartkop in Friesland als zomervogel hier in klein aantal broedde en van april tot september voor kwam. Tot het verschijnen van de drie delen van Vogels in Friesland (1976-1979) werd de zwartkop nog als zomervogel en vrij schaarse broedvogel genoemd die overwintert in zeer klein aantal. Thans komt de zwartkop in vrijwel de gehele provincie voor en is sterk in aantal toegenomen.
De zwartkop valt op door zijn fraaie kruinkap, bij de volwassen mannetjes is dit zwart en bij de wijfjes bruin tot roodbruin. Jonge vogels hebben tot diep in de herfst nog een bruine kruinkap, alleen bij de jonge mannetjes verdwijnt het bruine en gaat langzaam over in een zwarte kruinkap. Zwartkoppen zijn iets kleiner dan een huismus en hebben meer grijsbruine bovendelen met een grijs-witte buik, donkere staart zonder wit, grijze poten en een ongestreepte vleugeltekening. De zang is afwisselend en gevarieerd, meestal met een haastig geprevel en eindigend in oplopende jodel fluitende tonen. De zwartkop komt in de regel begin april hier terug uit zijn overwintergebied. Dit overwintergebied ligt voor een deel in het westelijke deel van het Middellandse Zeegebied en delen van noord Afrika waaronder Marokko, ook in Engeland overwinteren recent veel zwartkoppen uit Centraal Europa. Zwartkoppen kunnen op allerlei plekken tot broeden komen, ze zoeken vooral braamstruiken en vrij dichte vegetatie op in beboste plekken, kreupelhout en parken. De laatste jaren komen ze ook steeds meer in verruigde moerasgebieden voor. Beide geslachten bouwen aan hun nest van droog gras, wortels, dons, mos en plantenmateriaal waarin meestal 4 a 5 eieren gelegd worden. Na het 3e ei beginnen ze met broeden wat zeker 13 dagen duurt. De jongen worden dan nog ongeveer 12 dagen in het nest door beide ouders verzorgd. Tweede legsels in hetzelfde seizoen komen voor. De wegtrek begint soms al vroeg in het seizoen (half juli) en heeft meestal zijn hoogtepunt van september tot ver in oktober. Kleine aantallen overwinteren hier.
Ringwerk in Friesland.
H. Eikhoudt (1979) noemde in Vogels in Friesland geen ringvondsten voor Friesland voor de zwartkop. In figuur 1 zijn enkele meldingen/vondsten van de vaste wal van Friesland verzameld. Er zijn nog maar weinig vondsten uit het echte overwinter gebied bekend geworden. Het ringonderzoek aan zwartkoppen is vooral na 1980 sterk toegenomen voor Friesland mede door het gebruik van geluid bij mistnet vangsten. Op de eilanden Vlieland en Schiermonnikoog zijn de vangst aantallen vanaf 2000 vooral sterk toegenomen. Tabel 1 geeft een globaal inzicht van de gevangen zwartkoppen in een periode van 33 jaar in Friesland.
periode
|
Vlieland
|
Terschelling
|
Ameland
|
Schier
monnikoog
|
Friesland
vaste wal
|
Friesland totaal
|
|
|
|
|
|
|
|
1-1-1980/1-1-1990
|
1996
|
1254
|
40
|
19
|
415
|
3724
|
1-1-1990/1-1-2000
|
3960
|
799
|
959
|
4573
|
1309
|
11600
|
1-1-2000/1-1-2010
|
8957
|
146
|
397
|
7926
|
6813
|
24239
|
1-1-2010/1-1-2013
|
3616
|
49
|
108
|
2413
|
3887
|
10073
|
|
|
|
|
|
|
|
totaal
|
18529
|
2248
|
1504
|
14931
|
12424
|
49636
|
percentage
|
37.33%
|
4.53%
|
3.03%
|
30.08%
|
25.03%
|
100%
|
Tabel 1. Aantallen gevangen zwartkoppen in Friesland per decade vanaf 1980 (Bron; Vogeltrekstation Wageningen) www.Griel.nl
Ringnummer
|
Ringdatum
|
leeftijd
|
Ringplaats
|
vinddatum
|
vindplaats
|
conditie
|
Arnhem A.407376
|
19-09-1980
|
volgr. |
Zuidwaard Makkum
|
28-03-1981
|
Ouaouizarth, Marokko
|
geschoten
|
Arnhem B.213710
|
13-10-1986
|
1kj
|
Molenend
|
26-12-1986
|
Barcelona, Spanje
|
dood, glas
|
Arnhem B.761937
|
12-07-1990
|
volgr. |
Oldeouwer
|
24-04-1993
|
Oudehaske
|
dood, glas
|
Arnhem B.839948
|
26-06-2004
|
1kj
|
Rohel Tjeukemeer
|
29-08-2004
|
Essen, Belgie
|
levend
|
Arnhem F.143944
|
05-09-1989
|
volgr. |
Castricum
|
26-09-1989
|
Tjerkwerd
|
dood, kat
|
Arnhem V.120263
|
18-10-2001
|
1kj
|
Franeker
|
12-12-2001
|
Sicilië, Italie
|
levend
|
Arnhem V.31505
|
19-09-1998
|
1kj
|
Oranjezon, Zeeland
|
14-06-1999
|
Hardegarijp
|
dood, verkeer
|
Arnhem V.407719
|
24-04-2010
|
na1kj
|
Rohel Tjeukemeer
|
29-09-2011
|
Laplaigne, Belgie
|
levend
|
Arnhem V.412794
|
20-05-2009
|
na1kj
|
Spijk, Groningen
|
17-06-2009
|
Rohel Tjeukemeer
|
levend
|
Arnhem V.512172
|
23-04-2011
|
2kj
|
Almere, Flevoland
|
03-09-2011
|
Rohel Tjeukemeer
|
levend
|
Brussels 9847331
|
07-09-2006
|
1kj
|
St-Laureins, Belgie
|
14-04-2008
|
Sneek
|
dood
|
Bruxelles 244.943
|
16-10-1975
|
1kj
|
Oud-Heverlee, Belgie
|
25-10-1975
|
IJlst
|
levend
|
Bruxelles 5601333
|
06-09-1995
|
1kj
|
Willebroek, Belgie
|
07-06-2000
|
Drachten
|
dood
|
Bruxelles 7369882
|
29-08-2000
|
1kj
|
Berlare, Belgie
|
08-10-2000
|
Damwoude
|
levend
|
Bruxelles 9632174
|
15-09-2007
|
1kj
|
Henegouwen, Belgie
|
25-04-2009
|
Bergumermeer N.
|
levend
|
Catalunya 1004901
|
29-09-2008
|
1kj
|
Barcelona, Spanje
|
10-06-2009
|
Heerenveen
|
dood, kat
|
Helgoland 9G.42929
|
02-08-1981
|
1kj
|
Bad Oldesloe, BRD
|
19-05-1983
|
Drachten
|
dood, verkeer
|
Hiddensee VF.85431
|
07-08-2011
|
1kj
|
Dreba, Duitsland
|
01-10-2011
|
Rohel Tjeukemeer
|
levend
|
London H.996257
|
12-09-1993
|
1kj
|
Dover,Engeland
|
26-04-1996
|
Sint Nicolaasga
|
dood, glas
|
Strasbourg BB.50295
|
11-10-1998
|
1kj
|
Villeton, Frankrijk
|
12-12-1998
|
Drachten
|
levend
|
Figuur 1. Enkele meldingen/vondsten van zwartkoppen die betrekking hebben op de vaste wal van Friesland.
(Bron Vogeltrekstation Wageningen; ringers; A. Joosse, J. T.Hendriksma†, VRS Castricum, A. H. V.Eggenhuizen, J. A. de Vries, J. J. Ottens, K. Hermsen, Harry de Boer, VRS Menork, VRS Bergumermeer, Jan de Jong).
We weten nog maar weinig van de geringde eigen Friese broedvogels en nestjongen die hier geboren zijn. Veel vangsten komen uit de trekperiode augustus/oktober. Gijs van Tol (2010)geeft in het vakblad voor ringers in een discussie weer dat er sprake zou zijn van een veranderde trekrichting en overwintering van de zwartkop in Europa. Tot nog toe hebben de geringde zwartkoppen op de vaste wal van Friesland nog niet geleid tot veel terugmeldingen uit Engeland en vondsten van Engelse ringen, slechts 1 is me bekend (London H.996257).Aanvullingen zijn welkom!
Jan de Jong, E.A. Borgerstraat 66, 8501 NG Joure, tel. 0513-414788, email: j.d.jongringer403@home.nl .
|