|
Werken aan een radicaal nieuwe
landbouw op het BD/Demeter congres
"Ze hebben het over stikstof, maar het hele landbouwsysteem is failliet. Vertel gewoon de waarheid!", aldus Ronald van Marlen. "Het enige alternatief is het energieverbruik met minimaal 90% te verminderen", stelt Meino Smit. De urgentie van een radicale systeemwijziging stond voorop bij de sprekers op het BD/Demeter congres donderdag 13 december. Maar als je als jonge boer alles doet wat de samenleving verlangt, krijg je vanuit de overheid geen steun. Boer Sil: "Als ik nog klompen droeg, zouden ze breken."
Het thema 'Inclusieve landbouw als bron voor geluk en welzijn' trok 250 bezoekers naar de Mauritskazerne in Ede. Het jaarlijkse congres van Stichting Demeter, BD-Vereniging en Landbouwsectie van de Antroposofische Vereniging had dit jaar een breder draagvlak met medeorganisatoren Toekomstboeren, Boerengroep en Bewust Bodemgebruik.
Klimaatneutraal bestaat niet
Het verhaal van akkerbouwer en onderzoeker Meino Smit is om moedeloos van te worden en tegelijkertijd biedt het hoop. In zijn promotieonderzoek aan de Wageningen Universiteit concludeert hij dat het dramatisch is gesteld met de duurzaamheid van de landbouw. Hoopvol is dat er volgens zijn berekeningen een duurzaam scenario voor kringlooplandbouw mogelijk is in 2040: Nederland kan voldoende voedsel verbouwen om de eigen bevolking te voeden, de biodiversiteit en veerkracht van de landbouw nemen toe en meer mensen vinden in de landbouw een zinvolle dagtaak.
Naast energie, land en arbeid die direct in de landbouw worden gebruikt, berekende Meino het indirecte gebruik. Dus keek hij niet alleen naar de diesel voor de trekker, naar ook naar de energie en grondstoffen die nodig zijn om kunstmest, trekkers of elektronica te maken en de gebouwen, wegen en vrachtwagens die daarvoor nodig zijn. Van het totale energiegebruik (direct en indirect) in de landbouw gaat tien procent naar het bouwen van stallen, schuren en andere gebouwen.
In vergelijking met 1950 is het gebruik van deze indirecte energie zo sterk gestegen, dat de landbouw nu meer indirecte dan directe energie gebruikt. "Het probleem is dat het indirecte energiegebruik niet in de statistieken wordt meegenomen. Daardoor worden verkeerde calculaties gemaakt en dus verkeerde beslissingen genomen. Een maatregel lijkt energieneutraal, maar misschien neemt het indirecte energiegebruik daardoor juist toe. Gister werd de Europese Green deal gepresenteerd. De EU wil in 2050 klimaatneutraal zijn, maar klimaatneutraal bestaat niet."
Metalen raken op
Vaak wordt vergeten dat iedere keten met mijnbouw begint. Voor elektronica, dat tegenwoordig overal in zit, zijn zeldzame aardmetalen nodig en die raken op. De ertsgehaltes in de mijnen dalen, dus er moet steeds meer aarde vergraven worden en er zijn steeds meer chemicaliën nodig om ze te winnen. Er is steeds meer energie nodig om energie te winnen. Deze processen versterken elkaar, dus er komt een eind aan het winnen van fossiele energie en niet hernieuwbare grondstoffen. "Het enige alternatief is om het energiegebruik met minimaal 90% te verminderen."
Het verhaal dat de landbouw steeds efficiënter wordt? Dat klopt niet, toont Meino aan. In vergelijking met 1950 zijn, omgerekend in energie, de opbrengsten per hectare weliswaar met twaalf procent gestegen, maar de input per hectare steeg met 619%. De input is zes keer zo hoog als de output. "De doelstellingen die aan de Klimaattafel zijn afgesproken ten aanzien van de landbouw zijn totaal irreëel: de opgelegde emissiereductie van broeikasgassen is maar 10% van de benodigde reductie."
Het mineralengehalte in de voeding die deze energie slurpende landbouw oplevert neemt sinds 1940 fors af. Ook het aantal boerderijen neemt af en de inkomens van boeren vertonen een dalende lijn.
Landbouw in 2040
Om tot een duurzame en gezonde kringlooplandbouw te komen in 2040 moet er een eind komen aan de grootschalige import en export. "Als je dat door een energiebril bekijkt is dat heel vreemd." In Nederland kan voldoende voedsel voor de eigen bevolking worden geproduceerd, blijkt uit zijn berekeningen. Door verweving van landbouw en natuur ontstaat meer biodiversiteit. Er is geen ruimte meer voor verwarmde kassen en intensieve veehouderij. Alle organische reststromen komen terug op het land. "Nu wordt elke dag een grote hoeveelheid grondstoffen verbrand in de vorm van afvalwaterzuiveringsslib. Dat zou nog vandaag verboden moeten worden." Er moet een omgekeerde beweging op gang komen: kapitaal vervangen door arbeid. Het heeft geen zin om aan deeloplossingen te werken. Een totaalaanpak levert een landbouw op die écht duurzaam is en bovendien kleinschaliger, socialer en efficiënter.
Wat vindt het Ministerie van LNV van dit verhaal? Helaas is minister Schouten niet aanwezig, maar op verzoek van dagvoorzitter Bert van Ruitenbeek (foto rechtsboven - hier gaf hij een voorproefje van de nieuwe internationale Demeter campagne 'You will grow') reageert beleidscoördinator van LNV Tim Verhoef vanuit de zaal. "Ik vind het een indrukwekkend verhaal. Het ondersteunt de koerswijziging die we hebben ingezet, waarbij we niet meer inzetten op productieverhoging en kostenverlaging, maar op kringlooplandbouw. Het beeld dat Meino schetst voor 2040 hebben we nodig om tot veranderingen te kunnen komen." Kan Tim een presentatie door Meino organiseren voor de top van het Ministerie? Dat belooft hij.
Het systeem is stuk
Beoogd spreker Ewald van Engelen lag ziek op bed. Biologisch handelaar en ervaren spreker Ronald van Marlen verving hem en verrichtte een huzarenstukje door op basis van de PowerPointpresentatie van Ewald een verhaal te improviseren. Met veel humor bracht hij de onheilsboodschap dat we in een gewelddadig systeem leven en onze eigen leefstijl opblazen, onder meer door de exploderende CO2-uitstoot. "We misdragen ons op een schaamteloze manier. Sinds de ondertekening in Parijs stoten we vier procent meer CO2 uit. Het zeewater stijgt en we hebben geen plan." Er komt een gigantische klimaatmigratie op gang. De armste mensen krijgen de hardste klappen van de klimaatverandering te verduren. "Het verschil tussen twee en vier graden temperatuurstijging is het einde van de mensheid."
Biologische landbouw is deel van de oplossing. "Dan wordt er altijd gezegd dat bio de wereld niet kan voeden. Maar gelukkig is er sinds 2017 het rapport van de General Assembly van de Verenigde Naties dat vernietigend oordeelt over de huidige landbouw. Ze bevestigen dat honger in de wereld geen volumevraagstuk is, maar een verdelingsvraagstuk."
Het zou logisch zijn als het beleid zich volop zou inzetten op de biologische landbouw omdat die zich al tientallen jaren bewezen heeft. "Maar ze willen agro-ecologische landbouw, kringlooplandbouw, regeneratieve landbouw, herstellende landbouw. Waarom een nieuwe term? Omdat de biologische landbouw een bedreiging vormt voor het systeem." Ronald was dan ook blij verrast dat de term 'biologisch' opdook in de net gepresenteerde Green Deal van de EU. Groei van de biologische landbouw staat zowaar als doel vermeld.
"De grote geldstromen gaan naar een volkomen stuk systeem, terwijl het geld naar andere initiatieven moet gaan. Ze hebben het over stikstof, maar het hele landbouwsysteem is failliet. Vertel gewoon de waarheid! En daar is moed voor nodig."
Biodynamisch tuinder Wouter Kamphuis reageert vanuit de zaal: "De conclusie is dat je van de overheid niets kunt verwachten. En banken zuigen de landbouw leeg. Wat nodig is zijn nieuwe, familieachtige samenwerkingsverbanden die zich inzetten voor het systematisch schuldenvrij maken van landbouwgronden, waarmee je banken en fiscus kunt omzeilen. Dit is het moment om hieraan te werken."
Eerlijk loon
Wat betekenen deze verhalen voor de praktijk? Drie jonge boeren vertellen over hun dromen en hun struikelblokken. Elske Hageraats werkt bij De Ommuurde Tuin in Renkum. Op één hectare telen ze 400 verschillende variëteiten van groenten, kruiden en fruit. Samen met Wageningen Universiteit doet ze een project over hoe boeren een eerlijk loon kunnen krijgen. "Veel jonge mensen willen boer worden. Maar een hectare land kost 80.000 euro. Om dat met groente terug te verdienen is een probleem." In een experiment wil ze de prijs van voedsel niet aan geld verbinden, maar aan arbeid. Ze heeft berekend dat de groentepakketten die ze leveren ongeveer een uur werk kosten. "De vraag aan de klant is dan: welk uurloon wil je ons geven? Mensen kunnen dan een eerlijke prijs betalen en ook naar draagkracht. Als Louise Fresco bij ons een pakketje zou kopen, kan ze meer betalen dan een bijstandsmoeder."
Zelf verdient ze nu de helft van het minimuminkomen. Naast de 85 pakketten die ze per week leveren, leveren ze ook veel andere waarden, zoals mooie natuur en zorg voor mensen met een burn-out. "Daar krijgen we geen enkele subsidie voor."
Lizelore Vos heeft sinds zes jaar het akkerbouwbedrijf van haar ouders overgenomen in Kraggenburg en teelt op 90 hectare. Elk jaar probeert ze iets nieuws. "Dit jaar deed ik mee met een project om verse soja te telen. Dat ging goed, ik zie daar toekomst in." Ook is ze samen met Wageningen Universiteit op zoek naar een toekomstbestendig systeem. "Ik wil geen voedselbos, want ik wil het met akkerbouw combineren. Ik wil bomenrijen die de akkers dooraderen."
Wat vindt ze van het verhaal van de sprekers? "Best pijnlijk, maar ik zie niet hoe ik het anders moet doen. Ik ben altijd heel trots op ons zelfrijdend wiedbed op zonnepanelen. Kan ik daar nu niet meer trots op zijn?", vraagt ze zich af, doelend op de energie en grondstoffen die nodig waren om het apparaat te maken. "En wat betreft de tweede spreker: wij zitten drie meter onder de zeespiegel."
Paarden hebben geen lichten
Sil Oostendorp heeft vanuit het niets een bedrijf van 15 hectare opgebouwd in Dwingeloo met groente, granen en grasland. Het overgrote deel van het werk doet hij met paardentractie. “Wat is doe is geboren uit passie. Wij kunnen daar normaal van leven. Ik sprak een boer van 79 die ooit van paarden naar trekker was overgestapt en hij zij ook: qua verdienen maakt het niet uit. Met een trekker heb je meer omzet, maar ook meer kosten."
Werken met paarden gaat niet sneller dan het gaat. "Als je met de trekker werkt, ga je soms ’s avonds door om het af te maken voor de regen, maar met paarden kan dat niet. Daar zitten geen lichten op." Zijn klanten op de boerenmarkt in Frederiksoord zijn heel enthousiast. Voor hen is beleving heel belangrijk. Regelmatig nodigt hij hen uit voor een open dag.
Maar van de overheid krijgt hij geen steun. "Boeren krijgen veel subsidies, maar de grote jongens krijgen het meest en kleintjes zoals ik bijna niets." Iemand van de provincie legde uit dat Sil niet voor POP3-subsidie (gericht op verduurzamen en vernieuwen van het platteland) in aanmerking kwam. "Nee, jij past niet in het plaatje, zeiden ze. Ik kreeg te horen dat de overheadkosten voor het geven van subsidies te hoog zijn om mij subsidie te geven. Ik draag geen klompen meer, maar als ik ze droeg, zouden ze breken."
Verslag: Ellen Winkel
Publicatiedatum: ma 16 dec 2019
19-12-2019, 12:13 geschreven door Daan
|
