over mijn ‘obsessie’ voor poëzie door Hallenaars

Meer dan eens heb ik via essays, interviews en kritische artikels aandacht gevraagd voor het literaire werk van Nederlandstalige, vooral Vlaamse, letterkundigen en letterkunde. Prozaschrijvers en dichters kwamen aan bod. Vooral het werk van dichters genoot mijn voorkeur. Wie meer wil weten over mijn kritische werk, kan er in de al dan niet nabije toekomst "In de ban van het woord" [1], een naslagwerk over mijn literaire publicaties, samengesteld door Andreas Wanders en mezelf, op naslaan.
Dat mijn voorkeur naar dichters uitging en uitgaat, hoeft geen verwondering te wekken. Ik heb lang geleden niet alleen als dichter gedebuteerd, maar ben het ook in het innigste van mijn geest gebleven. Dat ik geregeld (een zelfs bijzondere) aandacht aan Halse dichters besteed heb, is niet meer dan normaal. Mijn banden met mijn geboortedorp [2] Halle zijn tot buiten haar grenzen gekend. Zelfs in Antwerpen heeft men erover geschreven: literair criticus Guy van Hoof had het over Halle, zijn stad, maar ook een locatie die aantrekt en afstoot. [3].

Ik denk dat die Halse dichters niet ogen klagen over mijn aandacht. Ik heb bloemlezingen samengesteld uit het oeuvre van Ghislain Laureys [4] en met gedichten van Hans Claus, Pieter Delen, Etienne Devisch, Nicole Van Overstraeten, Andreas Wanders en mezelf [5]. Ik heb de poëzie van Laureys [6 en 7] en Jan van den Weghe [8] ontleed en werken over poëzie van Laureys [9] en Jef Algoet, Emiel Gouffaux, Laureys, Felix Leheuwe, Jan Vanbellinghen, van den Weghe en mezelf [10] mee samengesteld. Ik heb Laureys [11] en Van Overstraeten [12] geïnterviewd. Ik heb bundels van Van Overstraeten [13] en Delen [14] gerecenseerd en gedichten van Delen, Jan Vanhaelen en Van Overstraeten proberen te verklaren [15, 16, 17 en 19] en Halle op kunst- en vooral dichterlijk vlak [18 en 19] doorgelicht.

Ik heb 2 bundels van Gerrie Dehaag, 2 bundels van Van Overstraeten en een compilatiebundel uit Laureys’ poëzie ingeleid en voorgesteld. Ik heb literaire wandelingen geleid. Ik heb gedichten van Claus, Dehaag, Delen, Devisch, Laureys, van den Weghe, Vanhaelen, Van Overstraeten, Wanders en mezelf voorgelezen. Ik heb dichters met elkaar in contact gebracht en heb Claus, Dehaag, Delen, Devisch, Vanhaelen en Van Overstraeten de kans gegeven om hun gedichten voor te lezen. Ik heb natuurlijk niet nagelaten om mezelf te ‘promoten’.
Bloed loopt, druipt waar het niet gaan kan. Ik zit niet stil: ik werk aan essays over gedichten van Claus, Delen, Devisch, Van Overstraeten, Wanders en mezelf [20] en, samen met Wanders, aan een literaire wandeling door het Halle van vóór de fusie [21] met gedichten of fragmenten eruit van Claus, Dehaag, Delen, Devisch, Laureys, van den Weghe, Vanhaelen, Van Overstraeten, Wanders en mezelf.
Ik zit niet stil. Ik ga op zoek naar bundels van Halse dichters: ik heb er 27 gevonden die samen 68 bundels lieten verschijnen. Ik zoek recensies over die werken op. Het uiteindelijke doel kan slechts het schrijven van een naslagwerk over Halse dichters zijn. Dat project houdt me reeds sinds 1997 toen ik schreef dat Halle nood heeft aan een literaire gids die ik (…) wel ooit wil proberen om (…) samen te stellen [18 en 19], in de ban.

Meer dan eens heb ik via essays, interviews en kritische artikels aandacht gevraagd voor de poëzie van Halse dichters. Waarom heb ik geen aandacht aan mijn eigen poëzie besteed? Waarom heb ik te weinig aandacht aan mijn eigen poëzie besteed?
Anderen hebben geprobeerd om mijn poëzie te ontleden. Ik heb het niet over recensenten die op (vaak te) beknopte wijze bundels gesignaleerd hebben. Ik denk eerder aan literatuurcritici die gepoogd hebben om mijn poëzie in uitgebreidere teksten te analyseren en te benoemen. Ze hebben het niet geprobeerd; ze zijn erin geslaagd. Ik denk aan Frits Crombez [22 en 23], Andries Dhoeve [24], van Hoof [3 en 25] en Wanders [26]. Wanneer ik van Hoof en Wanders vermeld mag ik van Hoofs inleidingsteksten van enkele van mijn bundels en Wanders 4 flapteksten van bundels [27, 28, 29 en 30] niet onvermeld laten.

Kortom, ik heb veel over Halle en poëzie geschreven. Ik ben niet de enige. Halle is echter meer dan poëzie. Ook andere literatuurvormen zijn al behandeld door literaire critici.
Ik heb geschreven dat ik dat ik een literaire gids over Halle wil samen(…)stellen [18 en 19]. Door al wat voorafgaat, staat vast dat ik er niet met lege handen aan zal beginnen. Er bestaat immers al een berg teksten waarop ik zal kunnen terugvallen.

Voetnoten

Ik heb er lang over nagedacht of ik me als initiatiefnemer van dit blog moet voorstellen. Weken zijn er overheen gegaan. Daarom is deze ‘onthullende’ tekst later dan het begin aan dit blog toegevoegd. Ik heb ‘onthullende’ geschreven omdat ik denk dat na het lezen van WAT BEN IK / WAT DOE IK meer vragen dan antwoorden zullen overblijven.
Laat me toe om me geografisch te situeren. Ooit heb ik in een roman in voorbereiding geschreven: België. Hoewel mijn identiteitskaart carte d'identité personalausweis identity card vermeldt dat ik onder andere uit België kom(...) (Maar ook uit Belgique, Belgien, Belgium.), ben ik geen Belg. Nu zou ik schrijven: wat een Belg genoemd wordt. Een kunstmatig gecreëerd product weiger(...) ik te zijn. Vlaming ben ik ook al niet. Dat volk van duivenmelkers en namaakgeuze dat noordzeegarnalen veel te duur verkoopt -Het woekeren is sinds W.O.II één van hun specialiteiten.- en dat ten westen van Brussel woont, lukt er maar niet in Nederlands te spreken: ze wauwelen. Ben ik Brabander? H. is gedurende eeuwen deel van Henegouwen geweest. Henegouwer dan? Met geen heb ik affiniteiten. Een inwoner van H. -Twijfel er niet aan dat H. voor Halle staat.- misschien, naar mijn geboorteplaats. Misschien, maar toch: het zou een te groot compliment zijn voor veel inwoners van dat Zennestadje. [1].
Waarom zou Hallenaar een te groot compliment voor veel van haar inwoners zijn? Zonder volledig te zijn kan ik zonder moeite 2 redenen aanhalen. Hoewel ik al zo vaak geschreven heb dat Halle de meest-zuidelijke stad van de vroegere Nederlanden waar nog Nederlands gesproken wordt, zou ik er beter aan doen om te nuanceren: Halle, de meest-zuidelijke stad van de vroegere Nederlanden waar nog door een aantal mensen nog Nederlands gesproken wordt. Loop maar eens door de winkelwandelstraten: tal van winkels die een Engelse of Franse naam hebben, gebruiken naast het Nederlands Frans in hun aanduidingen naar mogelijke klanten. Sta maar eens aan de schoolpoorten net vóór of na de school: Een vierde tot een derde van de leerlingen spreekt Frans of een andere taal dan het Nederlands onder elkaar. Kijk maar eens naar opschriften op officiële gebouwen of monumenten en je merkt Frans op. Mijn geboortestad -In een gedicht heb ik het over geboortedorp [2]. Dit is me ingegeven door mijn vriend Andreas Wanders. Hij moet niet bang zijn: ik neem de verantwoordelijkheid om de pijnlijke, maar terechte kleinering van Halle volledig op mij.- besteedt veel te veel aandacht aan cultuur en uitvoerders van kunst en te weinig, veel te weinig aan kunst en kunstenaars.
Waar hoor ik thuis? Hoor ik ergens thuis? Het lijkt er inderdaad op dat deze tekst meer vragen zal stellen dan antwoorden te geven. Beantwoordt vriend Andreas wanneer hij schrijft: Wouters is Hallenaar, of juister gezegd, Vlaams Hallenaar -Of is hij een Catalaanse Brabander? Hij is immers van oordeel dat te veel van die Halse handelaars en politici geen Vlaamse reflex hebben. Het doet hem pijn. Het zal hem altijd pijn blijven doen. Ik weet dat het aan hem knaagt. [3]. Wie zal het zeggen?! O nee, geloof maar niet dat ik me hier volledig prijs zal geven. Ik lees over Brabander, Catalaan, Hallenaar en Vlaming. Ben ik één van hen? Ben ik een geheel van dat alles? Opnieuw, wie zal het zeggen? Ben ik meer dan Brabander, Catalaan, Hallenaar en Vlaming? Of ben ik gewoon maar ik? Ik en niemand anders?
In voorgaande alinea heeft Andreas veel over mij gezegd. Hij heeft goed naar mijn adreskaartje gekeken. Daarop staat dat ik flamingant ben. Dat ik flamingant ben, heb ik reeds verwoord. Ik ben echter geen flamingant zoals er tevelen zijn: flamingant omdat men geen Frans kent. Mijn kennis van niet alleen het Frans, maar ook het Engels en de Castiliaans is meer dan behoorlijk. Flamingantisme wordt door vele Hallenaars als een pest, dé pest beschouwd. Een Hals politicus met nogal van bevoegdheden -Zijn naam doet hier niet terzake.- heeft me ooit verweten dat ik met het uitkomen voor mijn Vlaamsgezindheid in de kaarten van het Vlaams Blok speel. Toen was het nog het Blok. Het Vlaams Belang van nu is niet, helemaal niet het belang van Vlaanderen.
Door zijn boude en provocerende uitspraak heeft dat politicusje me beschuldigt van sympathie voor een extreem-rechtse partij. Hij heeft me daarmee meer dan gekwetst. Hij wist echter niet waarover hij het had. Aan dat euvel bezondigen de meeste politici zich al te vaak. Op mijn adreskaartje staat immers ook dat ik catalanist ben. Een catalanista, zoals men het in het Catalaans zegt, verhoudt zich tot flamingant zoals Vlaming zich tot Catalaan verhoudt. Ik ken de geschiedenis van Catalunya, Catalonië, beter dan de Vlaamse. Ik ken de geschiedenis van de Guerra Civil, de Spaanse Burgeroorlog van 1936 tot 1939, gedetailleerd. Ik weet dat de Catalanen onder de franquisten geleden hebben. Ik ken de zwarte geschiedenis door Franco en zijn franquisten -Lees maar fascisten.- van 1939 tot 1975 toen Franco stierf, geschreven, zeer goed. Ik weet dat Franco ooit gezegd heeft dat het Catalaans in het begin van de 21^ste eeuw niet meer zou gesproken worden in Spanje. Ik weet dat de Catalanen ook na de Burgeroorlog onder de franquisten geleden hebben. Ik ken de geschiedenis van de Partido Popular en José Maria Aznar, erfgenamen van Franco en het fascistische Spanje, die van 1996 tot 2004 toen ze aan de macht waren, de onderdrukking van Catalunya opnieuw in gang gestoken hebben. Ik weet dat de Catalanen ook onder de neo-franquisten geleden hebben. Ik kan niet anders dan extreem-rechts en fascisme haten. De senyera, de Catalaanse vlag met 4 verticale, rode palen op een gele achtergrond, die in mijn linkerbovenarm getatoeëerd is, heb ik zelfs niet nodig om niet te vergeten.
O ja, op mijn adreskaartje staat dat ik in Halle geboren ben. Nergens echter lees ik dat ik Hallenaar ben. Vergetelheid? Toeval? Bewustheid?
Laat ik maar verder doen met mijn adreskaartje. Ik lees erop dat ik ook artiest en dichter ben. Dat ik dichter ben, kan ik niet ontkennen. Ik heb 9 dichtbundels, 2 boeken met poëzie en proza en 4 boeken met literaire kritieken laten verschijnen. Ik ben met 5 poëtische, waaronder 2 eerste prijzen, onderscheidingen bedacht. Dat ik artiest ben, ligt minder voor de hand. Sinds enkele jaren schilder ik en maak driedimentionele ‘dingen’ waarmee ik echter nog niet naar buiten gekomen ben. Toch zal het er ooit van (moeten) komen. Ooit heb ik een GEDICHT VOOR MEZELF geschreven. Zou het kunnen dat het me niet scheelt of ik gelezen word. Ik schrijf immers gedichten VOOR MEZELF. Ik heb alleszins dat gedicht VOOR MEZELF geschreven. Kan dat? Kan er in dat geval van poëzie sprake zijn? Ik heb de veronderstelling dat het me niet scheelt of ik gelezen word, jaren geleden al ontkend toen ik stelde dat De dichter, en dus ook ik, niet schrijft (…) voor zichzelf. Niet voor zichzelf alleen, natuurlijk, bedoel ik. Beschouw 12 dan maar als een boutade. Het feit alleen al dat ik mijn gedichten uitgeef, dat iemand zijn gedichten uitgeeft, bewijst dat er niet voor zichzelf geschreven wordt. [3].
Ik moet nog eens op mijn adreskaartje terugkomen. Er staat ook op dat ik anarchist ben. Ik zie velen de wenkbrauwen fronsen: Wouters is tegen gezag. Ze hebben het verkeerd voor. Mijn anarchie is de ideale vorm van democratie waarbij het volk zelf op het laagste niveau beslissingen die ze zelf uitvoert, neemt. Toch kan ik begrijpen dat velen denken dat ik tegen democratie is. Indien ze denken dat het politieke bestel van wat België genoemd wordt en waar politici beslissingen nemen die tegen de meerderheid ingaan, dat de monarchie van wat België genoemd wordt en die meent het recht te hebben om iemand uit het kleine groepje koning te maken omdat hij ‘blauw’ bloed zou hebben -Een waar curiosum. Indien ik een Saksen-Coburg-Gotha was, zou ik met dat verderfelijke bloed een kermisattractie opstarten.- en dat de kerk die gelijkheid predikt, maar een hiërarchie waaraan tal van privileges verbonden zijn, heeft, democratie is, hebben ze het juist voor. Dat soort volksverlakkerij, is niet aan mij besteed. Dat is antidemocratie.
Lang geleden heb ik geschreven: een tweekoppig wezen ben ik. [4]. Wat bedoelde ik ermee? Een zekere dualiteit die in me aanwezig is? Het bestaan van een ik-dichter en ik-sterveling -Dichters, vooral dan diegenen die aan een oeuvre werken, sterven nooit.-? Ik weet het niet. Ik heb immers geschreven: Een tweekoppig wezen wenste ik nooit te worden. [4]. Ben ik wel een tweekoppig wezen?
Wanders lijkt deze vraag negatief te beantwoorden: Is Wouters niet een 'veelkoppig' wezen? Hij beantwoordt zijn vraag zelf: hij is (…) geen 'vierkoppig' wezen zoals ik ten onrechte veronderstelde. Wouters is een 'veelkoppig' wezen. Een complex wezen dat steeds en rechtuit en onverbloemd zijn mening verkondigd heeft en verkondigen zal. Mijn adreskaartje dat vermeldt dat ik anarchist / artiest, dichter / catalanist en flamingant. Is de volgorde belangrijk of gewoon maar alfabetisch? Ik zou het bij-wie-dan-ook niet weten. Laat me de uitspraak van Wanders vervolledigen: Wouters maakt het zijn omgeving niet moeilijk. Het is wel zo dat wie niet voor hem is, slechts tegen hem kan zijn. Om voor hem te zijn, moet men alleen maar zeggen wat men meent, niet meeheulen met de zwijgende meerderheid en zich niet, nooit bezondigen aan achterklap.[5].
Lang geleden heb ik geschreven: er was vroeger / er is nu [6]. Over de toekomst heb ik toen niet gerept. Waarom ik het niet deed, weet ik niet. Ook nu wil ik er niet over reppen. Veranderen zit er voor mij immers niet in.

     Zomer echter: elk horloge een ruimte
     waarin gehaat wordt. Woord na woord
     wordt het leven gevoelloos ontmanteld. 
     Hoop is ondraaglijk. Zelfs 

     Rik Wouters (Het woord hertalen)

Woedende wind waait moordende woorden en braakt
woordenloos geen oordeel over woedende boeken. Ik
kan niet meer lezen. Alleen nauwelijks nagenieten nog
van een laatste en onvoltooid vers rest. Vertikaal verlegt

de laatste letter mijn loomheid. Heidens geworden is
heimwee en ontgoochelend. Overhaast schrijf ik niet
op en over. Onversaagd blijft mijn doemdenken dichter
bij niets dan dood nog misschien. Fluisterend verspillen

leugens de leegtes van rommelige rust. Rigide word ik.
Ontmaken moet ik mijn woestheid van wisselvalligheid
en weerzin. Trager wordt verzet en taaier. Toch sluipt
dood nog rond en minder nietig dan gedacht verstaat

ze ternauwernoodse tijd. Stille troost wordt overbodig
en bladvulsel vol

Voetnoten:
*WOUTERS, Rik. Ik zeg tot je. Panther Paperback, Dilbeek. 1979.
[1] WOUTERS, Rik. Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1998.
[2] WOUTERS, Rik. Xarnego. Klaagliederen van een Catalaanse Brabander. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek en Upsilon, Halle. 1999.
[3] WOUTERS, Rik. Wat mij bepaalt, zijn vingers. Letters. Wat mij beperkt, zijn letters. Vingers. In: WOUTERS, Rik. De doorlichter van woorden die anders betekenen. Bedenkingen bij hedendaagse poëzie van Hallenaars (1962-1977). Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1997.
[4] WANDERS, Andreas. Kwetsbaar en verstoten tussen brokstukken. In: WANDERS, Andreas en WOUTERS, Rik. Het verboden evangelie van de dichter. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1999.
[5] WOUTERS, Rik. Een tweekoppig wezen ben ik. Een anarchistisch gedicht over overleven, woordenmacht en permanente schending. In: WANDERS, Andreas en WOUTERS, Rik. Het verboden evangelie van de dichter. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1999.
[6] WOUTERS, Rik. Ik zeg tot je. Panther Paperback, Dilbeek. 1979.
[7] WOUTERS, Rik. Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd. Herinneringen aan ooit en nog. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1998.

Rik WOUTERS

     beschouw het maar als een oproep tot medewerking

Wat ik met "Halle in de literatuur" voor ogen heb, is misschien het best samengevat in volgende 2 zinnen: Over en in Halle, de meest-zuidelijke stad van de vroegere Nederlanden waar nog Nederlands gesproken wordt, is literatuur (poëzie, proza, toneel en literaire kritiek) door Hallenaars en anderen in het Nederlands en andere talen geschreven. "Halle in de literatuur" wil proberen om te archiveren, verklaren en interpreteren.

Laat me toe om een aantal delen van voorgaande ‘verantwoording’ te omschrijven:
1. "over en in Halle":
1. 1. "Halle": Een geografische afbakening. Wanneer ik het over Halle heb, bedoel ik altijd weer het Halle van vóór de fusie. Waarom wil ik me beperken? Persoonlijk en dus emotioneel omdat ik in wat ‘tstat’ genoemd wordt, geboren ben, er lang gewoond heb en gewoonweg weinig of geen affiniteiten met Buizingen en Lembeek die pas zeer recent en om pure politieke redenen bij Halle zijn gevoegd, heb. Literair, maar ook praktisch omdat de meeste gedichten over het ‘oude’ Halle handelen en omdat over Buizingen en Lembeek, de deelgemeentes, amper teksten in literaire publicaties geschreven zijn;
1. 2. "over (…) Halle": tal van literatuur heeft Halle in de breedste zin van het woord als onderwerp;
1. 3. "in Halle": in de stad is ook literatuur die niet over Halle handelt, geschreven;
2. "literatuur (poëzie, proza, toneel en literaire kritiek)":
2. 1. "poëzie, proza": wat in literaire publicaties verschenen is. Teksten geschreven naar aanleiding van verjaardagen, huwelijken, activiteiten van verenigingen, … die zo vaak onder de term gelegenheidswerk geklasseerd worden, laat ik dan ook buiten beschouwing. Dit betekent niet dat ik me niet zou storen aan die term die te vaak denigrerend gebruikt wordt, meestal met als enige bedoeling om het etiket van zondagsschrijver op te plakken. Is het immers niet zo dat elke tekst naar aanleiding of ter gelegenheid van iemand of iets geschreven is?! Toch komen teksten geschreven voor de door mij aangehaalde gelegenheden niet voor deze blog in aanmerking. Ze zijn immers vóór de activiteit geschreven en missen dan ook de traditionele, natuurlijke en noodzakelijke inspiratie;
2. 2. "toneel": wat opgevoerd is of wat in literaire publicaties verschenen is;
2. 3. "literaire kritiek": wat in literaire en niet-literaire publicaties verschenen is en teksten uitgesproken bij de voorstelling van literair werk en alleen al daarom meestal niet gepubliceerd is;
3. "door Hallenaars en anderen" die over en in Halle geschreven hebben. Onder Hallenaar versta ik diegene die in Halle gedomcilieerd (geweest) is. In Halle geboren zijn volstaat niet om Hallenaar te zijn;
4. "in het Nederlands en andere talen": Halle ligt tegen de taalgrens aangeplakt en is "de meest-zuidelijke stad van de vroegere Nederlanden waar nog Nederlands gesproken wordt". Wie Halle echter bezoekt, kan door allerhande opschriften, zelfs op officiële gebouwen en monumenten, en door de taal die op straat er gesproken wordt, denken dat hij zich aan de verkeerde -Lees: zuidelijke.- kant van die grens bevindt. Vooral Frans wordt veel en niet alleen op marktdagen gehoord en gezien. Nooit is het anders geweest. Het spreekt dan ook voor zich dat er Hallenaars waren en zijn die Frans gesproken hebben of spreken en dat literatuur in het Frans en andere talen aan bod zal komen. Over dialectliteratuur zal echter met geen woord gerept worden;
5. "proberen om te archiveren, verklaren en interpreteren":
5. 1. "archiveren": achterhalen wat gepubliceerd is, en er melding van maken. Dit betekent niet dat u op deze blog moet zijn om creatief werk dat geen deel van een kritische tekst uitmaakt, te lezen. Het opnemen ervan zou van deze blog een mastodont van teksten maken. Het opnemen ervan zou ook afhangen van de toestemming van de auteur en/of het betalen van auteursrechten;
5. 2. "verklaren en interpreteren" hangen nauw met elkaar samen moeten tot inzicht moeten bijdragen;
5. 3. "proberen" wijst erop dat er een poging ondernomen wordt en dat de kans niet denkbeeldig, maar reëel is dat alle reeds over en/of in Halle geschreven literatuur, niet aan bod zal komen.