Schuwe maandag.

Honoré Talpe was 47 toen Duitse soldaten hem op 19oktober 1914 meenamen uit zijn woning. Hij wist niet wat de komende uren en dagen hem zouden brengen,maar dat hij rekening gehouden moet hebben met een plotselinge gewelddadige dood,staat buiten kijf.

Het waren immers zwarte dagen voor de West-Vlaamse stad Roeselare. Op 19 oktober vielen de Duitse troepen,onder het bevel van generaal Von Hügel,de stad binnen. Het werd een veldslag met zwaar artillerievuur vanuit de dorpen Ardooie en Kachtem,die vergezeld ging van moordpartijen en brandstichting.

Niet voor niets werd de dag later”schuwe maandag” genoemd. De Duitsers verloren veel soldaten onder de kogels van onzichtbare Franse soldaten en wreekten zich naderhand op de burgerbevolking. Aan Roeselaarse kant vielen 39 slachtoffers : 30 mannen,6 vrouwen en 3 kinderen. Meer dan een derde van de bevolking ontvluchtte de stad uit angst voor de terreur.

Na 19 oktober volgde een bezetting van vier jaar. Tegen oktober 1918 waren er nog maar enkelen honderden inwoners overgebleven om de bevrijder,het 152^ste Franse Linieregiment,te verwelkomen.

Honoré Talpe was fabrikant van cichorei,een ersatz voor koffie die zijn zonen tot in de jaren zeventig zouden blijven maken. Hij had één zoon uit een eerste huwelijk,en nog acht kinderen bij een tweede echtgenote. Het waren die kinderhoofden die hij boven de tuinmuur zag uitkijken toen hij het nieuws kwam melden dat Roeselare,en meer bepaald zijn kwartier,in de frontlinie van de oorlog lag.

Enkele dagen na zijn”arrestatie” kwam hij vrij,en toen moet hij deze brief aan zijn kinderen geschreven hebben. Hij wist dat ze de beelden die ze gezien hadden,nooit meer zouden vergeten en probeerde hun uit te leggen welke logica achter het geweld zat en waarom één brute vijand niet betekende dat alle mensen van dat volk slecht waren.

“Het gebeurde wel vaker dat mensen voor zichzelf een neergeschreven verslag van de dramatische gebeurtenissen probeerden te maken”,zegt Piet Chielens,de directeur van het museum In Flanders Fields,”al was het maar om het precieze verloop van de feiten niet te vergeten. Er werd daarbij voor zeer verschillende vormen gekozen : dagboek,brief,dichtvorm,verhaal,memoires. Een brief maakte het mogelijk om al meteen een eigen cmmentaar en visie toe te voegen,of,zoals hier, een verantwoording van de eigen daden”.

Soms werd zo’n relaas meteen na de feiten neergeschreven,zoals in dit geval. “Maar ik heb verhalen gezien die tot wel vijftig jaar later waren opgeschreven”,zegt Chielens. “Vele duizenden anonieme mensen van de generatie 1914-18 schreven hun oorlogservaringen neer. Nog vrijwel elke week ontvangen we in het museum brieven,dagboekjes,rijmpjes en meloires van toen. Ofwel in originele vorm—fragiele documenten die de jaren nauwelijks overleefd hebben—ofwel door familieleden verwerkt tot min of meer openbare publicaties over de oorlog. Het zijn getuigenissen en overleveringen van toen de oorlog ons zelf heel nabij stond,en niet,zoals nu,schijnbaar veraf. Misschien is de brief die Urbain Gruwez(de opa van schrijver Luuk Gruwez) op kerstdag 1964 aan zijn toen tienjarige kleinzoon schreef,wel het bekendst (Het Bal van opa Bing, nvdr)”.

De brief van Honoré Talpe is,samen met zijn kinderen, verspreid geraakt. Zo belandde hij ook op een zolder in Kachtem, waar een van die kinderen,Willem Talpe,na zijn pensioen was gaan wonen. Hij had zijn vader zien arresteren,nog een tweede oorlog zien woeden en toch tien kinderen op de wereld gezet. Zes dochters,vier zonen.

Toen het huis in Kachtem na het overlijden van Willems echtgenote werd leeggemaakt,viel de brief gewoon uit een bureaulade. Zo kon het stof der tijden worden weggeblazen van enkele oude woorden die vandaag nog even menselijk zijn als toen.

Ook stilistisch roept de brief een heel andere,vergeten wereld op. Vandaag is de spelling godzijdank veel eenvoudiger geworden,maar misschien is het jammer dat we het vermogen om zo beeldend,zo vitaal te schrijven een beetje verleerd hebben.

Honoré Talpe overleed op 6 augustus 1949 in Hooglede, bij Roeselare. Ik heb mijn overgrootvader nooit gekend,er zelfs nooit veel verhalen over gehoord. Tot zijn brief een paar jaar geleden uitgedeeld werd aan iedereen in ons gezin. Een grote emotie van een kleine man lang geleden,maar vandaag even actueel als toen de woorden vorm kregen. Peter Vantyghem