Kunstbeschouwing over Flatford Mill van John Constable
Opdracht kunstbeschouwing: Evalueer een schilderij, dat op een tentoonstelling is tentoongesteld, met behulp van de methode HARDOP KIJKEN van Ad de Visser Uitgevoerd door: Joseph Verschueren, Groep 3H van cursus kunstgeschiedenis Schilderij: FLATFORD MILL 1817 (`Scène on a Navigable River'): Flatford Mill 1817 is een werk dat geen fantasie is, maar de werkelijkheid van de omgeving van een watermolen in East Bergholt Engeland in het graafschap Suffolk aan de River de Stour, de geboortestreek van John Constable, en is een natuurstudie op groot formaat, gebaseerd op jarenlange dorpsverkenning en onderzoek naar de natuur en de mens in zijn omgeving. Goed deels in de natuur geschilderd en met een veelheid van natuurindrukken ondersteund door talloze detailschetsen. Het werk was tentoongesteld op Britisch Vision in het Museum voor Schone Kunsten, Citadelpark, 9000 Gent van 6 oktober 2007 tot en met 13 januari 2008 Schilder: JOHN CONSTABLE 1776-1837 : John Constable was een van de belangrijke Europese landschap kunstenaars van de 19e eeuw, wiens kunst werd bewonderd door Delacroix en Gericault, en de meesters van Barbizon en zelfs de Impressionisten heeft beïnvloed, ofschoon hij tijdens zijn leven in zijn geboorteland Engeland niet veel faam heeft geoogst. John Constable was geboren in East Bergholt, Suffolk, op 11 June 1776, het vierde kind van zes en de tweede zoon van Ann Watts and Golding Constable. Zijn vader was een welvarende, locale koren koopman, die zijn zaak erfde van een oom in 1764. Constable werd opgeleid op Dedham Grammar School, waar hij zich in zijn tekenkunst meer onderscheidde, dan in zijn wetenschappelijke vakken. In 1793 besliste zijn vader hem op te leiden als molenaar en zodoende werkte Constable een jaar in de molen van zijn familie wat hem hielp te besluiten wat hij verder in het leven wilde doen: hij wilde een kunstenaar worden. Constables werk was revolutionair voor die tijd, omdat men toen van schetsen/notities werkte en hij studies maakte van de natuur met een waar gevoel en overtuiging. 1. Materiaal & techniek: Tweedimensionaal: Het kunstwerk is geschilderd in olieverf op doek. Het beeld is tweedimensionaal, weergegeven in een plat vlak. Textuur, factuur en schriftuur: De oppervlakte kwaliteit is tamelijk glad en de poot van de schilder kenmerkt zich door een penseelvoering met krachtige toetsen. 2. Afmetingen en kader Kader: Het doek, 1016 x 1270mm, is omgeven door een goudkleurige lijst van 1331 x 1583 x 162mm. Het is een kunstwerk van een kwantitatieve - (in letterlijke afmetingen) en van een kwalitatieve grootte (de indruk die het werk op ons maakt). Tectonisch-atectonisch: Het werk is tectonisch. Een duidelijke horizon (horizontale lijn) en de boom op de voorgrond (verticale lijn) spelen een belangrijke rol. Het beeld vertoont een bepaalde rust en de neutrale, goudkleurige, lijst creëert een vreedzame co-existentie tussen het beeld en de ruimte er om heen. sterke horizon Expositiewijze: De muur waartegen het werk hangt heeft een neutrale kleur en verstoort het werk niet, integendeel het draagt bij tot een goede presentatie van het werk en doet geen afbreuk aan de voorgestelde werkelijkheid. Het is op ooghoogte opgehangen en voldoende geïsoleerd omdat er geen andere werken in de nabijheid opgehangen zijn. Kadervormen: Een meetkundig, robuust, rechthoekig en liggend kader met extra speciale rondingen past bij het meesterwerk 3.Ordening: Contouren: Vaste, scherpe en lineaire contouren kenmerken het schilderij. Alle solistische details/delen/vlakken vormen op afstand een samenklank en de betekenis van een vertrouwd landschap. Compositie: Een complexe, niet symmetrische, maar wel een ruimtelijk geordende compositie met veel beweging in de bomen, een krachtige hemel en een rijk aantal antecedenten verspreid over het gehele beeld. Op de voorgrond het paard met jongen, losgekoppeld van de sloep, om deze naar een andere plaats te manoeuvreren. De compositie kenmerkt zich ook door een combinatie van twee formaten, namelijk een Cross formaat - een sterke verticale (boom) met een sterk horizontaal landschap - en een S formaat - een stroom, die zich door de scène beweegt. Ordonnantie: De compositie bevindt zich op het platte vlak en de ordonnantie moeten we zoeken binnen de illusie van de ruimte. Schijn van ruimtelijkheid wordt ondermeer opgeroepen door het verschil in hoogte van de vormen (bomen, personen etc.) op de voorgrond en achtergrond en door de rivier en weg die smaller worden in de diepte. Hier en daar ook een overlapping van vormen en kleurrecessie (zie hoofdstuk 6: kleur, kleurrecessie). We zien hier een mengvorm van graduele ordonnantie ( een geleidelijk zigzag patroon in het linker deel van bomen en personen) en een contrapuntische ordonnantie in het rechter deel ( door de grote boom op de voorgrond en de kleinere bomen op de achtergrond, ontstaat er een sterke ruimte en diepte werking ) Vorm/restvormen: De grote boom rechts zou als dominante vorm kunnen worden beschouwd, maar dan als contra vorm omdat de functie van de restvorm niet onder doet, ja zelfs een grotere rol speelt. 4.Ruimte: Algemeen: Het werk is opgedeeld in twee delen: a. rechts een groep van bomen, struiken, velden en paden. b. links de rivier met een brug en sluis met een doorkijk naar het dorp; op de voorgrond een menselijke activiteit om de sloepen via touwen en paardenkracht te manoeuvreren en op de achtergrond een stevige wolkenpartij Ruimtelijkheid en plasticiteit: Er is sprake van enkele scherp omlijnde vormen, welke door helderheid en exactheid in hoge mate een tastbare indruk wekken. Hier wordt figuren/vormen/objecten zelf nadrukkelijk afgebeeld, waardoor ze geïsoleerd worden van de ruimte er omheen. Met behulp van lichtdonker wordt de tactiele waarde (de plasticiteit voelen met de ogen) versterkt. We spreken dan van een combinatie lineair-plastisch. De illusie van ruimte: De zichtbare werkelijkheid wordt hierop een wetenschappelijke, volgens theoretische regels, de centraal perspectief theorie weergegeven. Er zijn duidelijke lijnen van de rivier en de weg naar een vluchtpunt op de horizon herkenbaar en afstanden en maten zijn in zekere zin te schatten. In een dergelijk geval spreken we van een lineaire diepte. Gradiënten: In het schilderij is gebruikt gemaakt van de zogenaamde gradiënten, die diepte- en ruimte bevorderend zijn en waarmee we het toe en afnemen van waarnemingskwaliteit in de ruimte kunnen aangeven. groottegradiënt: perspectief verkorting van o.a. bomen en personen scherptegradiënt: richting horizon worden de contouren onscherp textuurgradiënt: Op de voorgrond kunnen we de bladeren op de bomen onderscheiden, in de diepte is het gebladerte meer diffuus. helderheidgradiënt: de kleuren veranderen trapsgewijs, op de voorgrond meer warme en heldere kleuren en meer koele, vergrijsde kleuren in het verschiet. De wolken zijn in een krachtig luchtperspectief geschilderd. 5. Licht: Lichtdonker: De variëteit in toonwaarden worden volop toegepast. Zoals bij het modeleren, het aangeven van volume of body, aan de bomen. Licht en schaduw bij personen, paard en wolken.Het reliëf van de boom wordt mede bepaald door het licht wat er opschijnt.De overgangen van licht naar schaduw van de boom, paard etc. op de voorgrond zijn duidelijk en scherp afgebakend met nuances in de schaduw Schaduwen: Een spel van licht en schaduw. Constable noemde dat de chiaroscuro van de natuur. Chiaroscuro is een techniek uit de schilderkunst, film en fotografie, waarbij de licht donker contrasten sterker worden uitgebeeld dan ze in werkelijkheid vaak zijn. Er wordt weinig gebruikgemaakt van de zogenaamde middentonen. Hiermee wordt een dramatisch effect bereikt, waarmee driedimensionale vormen worden geaccentueerd. Bij bijv. de boom op de voorgrond zien we een eigen schaduw van de boom zelf, die de plasticiteit van de boom vergroot, en een slagschaduw projectie op de weg, die de ruimte benadrukt waarin zich de boom bevindt. De lichte en donkercontrasten worden gebruikt om de tactiele eigenschappen van het afgebeelde op het platte vlak aan te geven en te benadrukken. Licht-om-zichzelf: Een dominant onderwerp, gegrepen door het licht, in het schilderij ontbreekt Symboliek: Aan het contrast licht- donker in het schilderij, kan geen symbolische betekenis van het licht gegeven worden. Spiegeling en reflectie: Er treedt een tamelijke duidelijke spiegeling op, van de omgeving in het water. 6. Kleur: Kleurcontrasten Kleur-tegen-kleur contrast: Een overwegend analoog, groen, harmonisch kleurenschema met zijn naast liggende kleuren groen/geel en blauw/groen in combinatie met het compliment rood is toegepast. kwaliteitscontrast: De stralingskracht van een kleur komt hier minder tot uiting omdat veel vergrijzing van kleuren is toegepast lichtdonker contrast: Veelvuldig toegepast bij het modeleren van bomen, dier en personen. simultaan contrast: Kan als amateur, dit moeilijk waar te nemen contrast, ontdekken in het schilderij. complementair contrast: Bijv. het rood van de huizen in een groene omgeving, welke tevens een warm-koud contrast is, dat elkaar versterkt. koud-warm contrast: Enkel voorbeelden:Roodgroen voor huizen vs. er naast groeiende bomen. Pad van roodbruine kleur vs. groen gras. Personen en paard met rood vs. wit of vergrijsde koele kleur. kwantiteitscontrast: Er is geen gebruik gemaakt om met geel of oranje kleur iets dwingend in het schilderij aanwezig te doen zijn. Symboliek: Groen is de symbolische kleurwaarde voor de natuur. Het groen in het schilderij werkt verder kalmerend op lichaam en geest. Oppervlaktekleuren en vlakkleuren: De oppervlakte of lokale kleur van de boom is van een lineair plastische kwaliteit.De vlak of verschijningskleuren van de lucht zijn krachtig en in luchtperspectief aangegeven. Kleurperspectief: Er is kleurenperspectief in de diepte waar te nemen. Van gele componenten op de voorgrond, via rode naar blauwe op de achtergrond. Bijv.: Het groen van de boom op de voorgrond heeft ook een okercomponent in zich, de struiken ietwat verderop zijn groen/rood en de bomen op de achtergrond voor het dorp zijn blauw/groen. Cerebraal, impressief en expressief kleurgebruik: Gezien het conform de natuur is geschilderd is er een cerebraal kleurgebruik met rationele kleuren, zoals blauw voor de lucht en water, groen voor de bomen en rood voor de bakstenen. Zelfstandige kleuren: Geen neutraal kleurgebruik, maar een naar de natuur gebonden kleurgebruik, Optische kleurmenging: Geen helder kleurgebruik via kleurstreepje naast elkaar of via pointillisme die een optisch ander kleur weergeven dan in werkelijk toegebracht. Kleuren allerlei: Een polychroom, veelkeurig kunstwerk; toch wel van de analoge kleurfamilie groen met inbegrepen de er naastliggende kleuren groen/geel en groen/blauw en met de complementaire kleur, rood. 7. Beweging: Bewegingsillusie: Alles staat stil, maar de houding van de personen op paard en sloep roepen de illusie van een beweging op. Beweging in de kunst: De jongens op het paard en op de sloep presenteren de beweging van een dynamische beweging/activiteit - sloepen manoeuvreren - uitbeeldt. Initiaalfase: Een beginfase van een beweging ziet men bij de jongens op de sloep, het paard en aan de rand van het water. Bewegingsgestalte: De initiaalfase van deze 3 personen vormen een beeld van een harmonische samenvoeging, waardoor een bewegingsgestalte ontstaat. Ritme: Op de achtergrond volgt de ene boom de andere op een regelmatige manier. Er ontstaat een ritme dat rustig oogt en dat is prettig om naar te kijken. Een lopend verhaal: Het beeld roept een verhaal rond het manoeuvreren van sloepen op. Beweging in de ruimte: Enkele voor drie dimensionale kunst van toepassing. 8.Standpunt & plaatsing: Standpunt: Het standpunt vanwaar de kunstenaar ons iets wil laten zien, is een verhoogd standpunt, waarschijnlijk vanaf een brug die we niet zien, zodat met behulp van een hoog geplaatste horizon veel informatie geven kan, omdat er zich weinig overlapping voordoet. Plaatsing: De kunstenaar heeft volgens mijn inzicht - zijn standpunt in het schilderij niet afgestemd op een plaatsing afwijkend van de normale musea hoogte. 9. Functie en genese: Functie: Voor Constable was schilderen zijn levenswerk en passie. In dit geval was het een vastlegging van de omgeving van zijn geboortestreek en van de werkzaamheden rond het molen bedrijf van zijn vader. Schilderen was zijn broodwinning, soms in opdracht, soms was het werk een onbelemmerende eigen realisatie van de natuur zonder zich direct op verkoop af te stemmen. Genese: Het ontstaansproces van het kunstwerk is gebaseerd op uitgebreide natuur voorstudies in zijn geboortestreek. De vele detail schetsen/kunstwerken van diverse gebeurtenissen in zijn omgeving waren de basis voor zijn complex en alles omvattend meesterwerk. 10. Waarneming en abstractie: Waarneming: Een perfecte en deskundige waarneming en afspiegeling van de werkelijkheid van de natuur via studies en schilderwerk in de buitenlucht. (realisme). Abstractie: Zeker geen presentatie dat het onzichtbare zichtbaar probeert te maken (abstract) Realisme: Realisme is hier hooguit bruikbaar in de betekenis van een zo nauwkeurig mogelijk weergeven van de fysieke werkelijkheid. Maar de werkelijkheid bestaat slechts in onze gewaarwording en beleving. In feite is het een illusie, niet de werkelijkheid, maar een afspiegeling daarvan. Slotbeschouwing: Er gaat een magisch effect uit van dit landschap, zonder opofferingen aan kleur, vorm en compositie. De lucht is indrukwekkend en bepaalt de overheersende toon van deze scène. Een perfect panorama, geen fantasie maar de werkelijkheid, en een stukje ambachtelijke kunst onderbouwd door talloze studies in de natuur. Het detail werk aan het gebladerte moet intens geweest zijn en dat is iets van heden ten dage vaak wordt vermeden Een briljante verzameling van details, geen schilderij met een algemeen thema. Constable moet een man geweest zijn met veel overtuiging en gevoel voor de natuur, met een briljant observering vermogen en een perfectionist. Constable heeft latere correcties - door overschildering aan het schilderij aangebracht en dit aan de hand van gedetailleerde schetsen. Hij verfde opnieuw het gebladerte aan de top van de grote boom aan de rechterkant en het meest van de kleinere boom daarachter. Pentimenti - onderliggend image dat doorschijnt, omdat de bovenliggende laag na jaren transparant wordt is het woord waarmee men een dergelijke verandering van het beeld aangeeft. Constable deed dit vaker en via analyse van zijn detail schetsen heeft men vastgesteld, dat die corresponderen met het schilderij van nu. Ik mis wel een echt dominant punt dat m.b.v. lichtere kleuren wordt geaccentueerd.
Materiaal: Type ondergrond, formaat, kleurenpalet, medium Techniek: Oppervlaktetextuur , borstelstreek (type/groot/fijn), geste, kleurmenging
2. Afmetingen en kader
Tektonisch werk (kader speelt constructieve rol in een vreedzaam co-existentie tussen werk en ruimte er omheen) Actektonisch werk (missen rust en stabiliteit en worden door het kader met enige frictie in bedwang gehouden) Expositiewijze Kadervormen
3. Ordening
Contouren Lineair (vast en scherp, helder, eenduidig, uitgeknipt) Picturaal (diffuus en zacht, omfloerst, vaag, wollig, weinig gefixeerd) Veelheid (lineaire vormen zijn meer geïsoleerd; waarneming van het geheel beter op afstand) Samen (afzonderlijk picturale vormen geven geen info, maar vormen een geheel via binding met andere delen) Absolute duidelijkheid vs relatieve onduidelijkheid Compositie: Compositiehoofdvorm: Scene keuze (uitstraling,sfeer) Vorm en modellering: Illusie van ruimte Kleurenschema/harmonie Licht Beweging en ritme Ordonnantie: Zig-zag patroon (graduele ordonnantie) Dichtbij en veraf naast elkaar (contrapuntische ordonnantie) Mengvorm van beide
4. Ruimte
Ruimtelijkheid en plasticiteit Oppervlaktekwaliteit o.a. ruw,schetsmatig, glad, afgewerkt (plasticiteit) Wisselwerking tussen beeld en ruimte zoals open of gesloten vorm (ruimtelijkheid) Figuur/Achtergrond (ruimtelijkheid) Illusie van ruimte: Overlapping van vormen Oversnijding van vormen Lineaire diepte (volgens perspectiefregels) Picturale of sferische ruimte (schilderachtige ruimte) Picturaal-ruimtelijk (vage contouren van een vorm, maar met meer aandacht voor de ruimte er omheen) Lineair-plastisch (scherpe/tastbare vorm waardoor geïsoleerd van de ruimte er omheen en versterking van de plasticiteit door licht/donker contrast van ruimte en vorm) Groottegradiënt (perspectief verkorting) Textuurgradiënt (van duidelijk naar een diffuus geheel) Scherptegradiënt (contouren meer onscherp naar horizon) Helderheidgradiënt (trapsgewijs kleurverandering warm/helder vs. koel/vergrijsd)
5. Licht
Licht/donker contrast Eigen schaduw (versterking plastische eigenschappen van de afgebeelde vorm) Slagschaduw (benadrukt de ruimte waarin het object zich bevindt) Licht-om-zichzelf (aangeven dominant punt) Symbolisch betekenis van licht cultureel bepaald- licht/donker, goed/kwaad, dag/nacht, veiligheid/gevaar) Spiegeling (correct gespiegeld beeld) Reflectie (weerkaatsen van licht) Lichtrichting Soort licht : zonlicht, kunstmatig, diffuus
6. Kleur
Kleursoort: Monochroom, Polychroomd Kleurcontrasten Oppervlakte/Voorwerps kleuren (locale kleur van object) Vlak/Verschijningskleur (bevinden zich in de ruimte, niet gebonden aan object) Kleurperspectief Kleurgebruik Zelfstandige kleuren (neutraal gebruik) Optische kleurmenging (pointillisme)
7. Beweging
Bewegingsillusie (houdingen Initiaalfase (aanzet van een beweging) Bewegingsgestalte (samenvoeging van verschillende houdingen in een beeld) Ritme (snel na of naast elkaar opvolgen van beeldfragmenten of vormen) Een lopend verhaal (opeenvolging van episoden weergegeven in een reeks van min of meer afzonderlijke taferelen)
8. Standpunt & Plaatsing
Standpunt: Laag standpunt (opzien tegen het afgebeelde, grotere betrokkenheid met het geheel (landschap) Gewoon (beide voeten op de grond) Hoog standpunt (oppermachtig gevoel, vertedering, verschaft meer informatie
Plaatsing: Is het standpunt afhankelijk gemaakt van de plaats die het werk uiteindelijk gaat innemen
9. Functie & Genese
Functie: Wat is de bedoeling van het kunstwerk: Studie, Decoratief, bepaalde mening, esthetisch , recreatief, religieus, politiek, economisch, educatief, vermaak, theorie
Genese: Hoe is het ontstaansproces van het kunstwerk
10. Inhoud en betekenis
Voorstelling,verhaal, onderwerp, thema, sfeer, titel Boodschap (visie over een thema, onderwerp van het thema) Abstrahering oftewel suggereren van de werkelijkheid (Figuratief, non figuratief, Natuurlijk, Abstract) De middelen waarmee het kunstwerk is gemaakt
Compositievorm: Sterke diagonaal in evenwicht met diagonalen in tegengestelde richting Kleurenschema : Analoog groen/geel met complement violet; disharmonie blauw en rood/rood-violet
Compositievorm: Sterke diagonaal in evenwicht met diagonalen in tegengestelde richting
