1291 – November : oorkonde van de proost en het klooster van Leliëndael. Ten overstaan den de dominus fundi Gillis de (van) Dike en met toestemming van hertog Jan van Brabant, geeft Sophia van Mechelen, weduwe van Hendrik van Breda aan Leliëndael 5 bunder land te Hombeek op de Zenne mits een jaarlijkse heerlijke grondcijns van 5 solidi. Zij behoudt het vruchtgebruik voor zichzelf. Na haar dood zullen een aantal personen dit vruchtgebruik verder genieten. Als dezen gestorven zullen zijn zal de opbrengst als volgt verdeeld worden : 5 solidi aan de H.-Geest-tafel van Leest, 12 dinarii aan de pastoor van Leest, enz... (IFL,blz.59) 

1295 – “Van Huldenberghe alias Van der borch Van Musick in gheboorte-Linie oft geslachts afkomste derHeeren vooghden van Mechelen zegt : “Des Bisschop- pengherechtigheyt in de Heerlykheid van Mechelen is de hooghe, middele en nedere justitie mitsgaders ’t hoofd over de Vooghdye. De gerechtigheyd van de Heeren Berthouders is de Voogdye van Mechelen met de dorpen van Heyst, Hever, Muysen, Hombeeck, LEEST, Heffen, Nieuwland en Neckerspoele, den waterstroom, tol, staepele van zout, visch en haver, opene straeten, Lombardiers en Joden gelyde te gheven, wissel houden, alle de maeten van gewichte, met een deel chyns en laethoven onderhoorende.” (MK – F.Berlemont) 

1295 - April : Omdat er al lang een betwisting bestond tussen Leliëndael enerzijds en wijlen Daniël de Ponte (alias vander Bruggen) en zijn zoon Arnold anderzijds,   over het visrecht in de Zenne tussen de brug van Weerde en de brug van Leest, heeft genoemde Arnold uit zijn naam en uit naam van de kinderen van zijn broer Daniël daaraan volkomen verzaakt in het bijzijn van Floris Berthout...” (IFL, blz.60) 

1301 – “Gerardus, plebanus de Leest...” (Gijs-Thys, akt Leliëndael) 

1301 - 13 september : woensdag voor de Kruisverheffing : de justiciarius van Sint Rombouts meldt dat Willem en Arnold van der Molen aan Henri de Goudsmid drie vierdelen rogge verkocht hebben, bepand op een lap grond onder Leest “Aan den langen Bruul”. (Schepenbrief van Mechelen, MS, nr.104) 

1302 – “Den 11 Julii wierdt die Battaillie voor Cortryck geslaegen daer die Francoisen al meest doodt bleven, men schryft dat daer oock bleven achtthien Edele van Mechelen, fonder de andere, ende een groote menighte van Edele Brabanders, Ende Vlamingen, soo dat hierom desen Slagh genoemt wirdt de Bataillie van de Goude Sporen.” (KcM) 

1302 – Jan, zoon van Claus Roec, bekent aan Leliëndael 10 schellingen payments ’s jaars op een dagwant land, tussen Wain Roec, zijn grootvader en de molen van Leliëndael, schuldig te zijn. (Schepenbrief van pastoor Geraard van Leest, IFL,blz.62) 

1302 - 29 septermber : Arnout van Segbroche bekent jaarlijks aan Leliëndael schuldig te zijn een rente van 10 schellingen op een half bunder land, naast zijn huis te 29/9 : Jan van Haexdonc bekent aan Leliëndael 10 schellingen payments schuldig te zijn in jaarlijkse erfcijns op een stuk land van een half bunder te Leest op Fleerdonc. (IFL,blz.62) 

1302 - Leest. (IFL, blz. 61) 

1302 - 29/9 : Jan van Rendelbeke werd, in een paar oorkonden, genoemd als schepene van Leest. 

1303 – 31 januari – donderdag voor Lichtmis : Henri de Goudsmid verkocht aan de H.-Geesttafel van Sint Rombouts drie vierdelen rogge op een stuk land onder Leest, aan den langen Bruul”. (MS,nr.111) 

1304 – “Segheren, den prochiaen van Leest...” (Gijs-Thys. Topon.kerk) 

1305 – Dat jaar werd Willem de Langhe in een handvest vernoemd als schepene van Leest. 

1305 - 5 januari : Zeger Bulen bekent aan Leliëndael jaarlijks erfelijk 20 schellingen payments schuldig te zijn op ½ bunder land gelegen bij het hof van Waen Roec. (Schepenbrief van Leest, IFL,blz.63) 

1306 – Betwisting van een bepaalde tiende tussen Kortenberg en Jan van Houthem, genaamd van der Maleizen. Meer specifiek over detiende van een half bunder onder Leest. (IFL,blz.64) 

1306 - 2 februari : Jan vander Bijst heeft aan Leliëndael 20 schell. ’s Jaars erfelijk  verkocht op 5 vierendeel land op d’Espt. (IFL,blz.64) 

1308 – Woensdag na St Paulus bekering – 31 januari 1308 : Theobaldus, bisschop van Luik, oorkondt dat hij met Egidius Berthout een verdrag heeft gesloten : Hever, Muizen, Hombeek, LEEST, Heffen, Nieuwland en Nekkerspoel, alsook hun afhankelijkheden blijven voor immer onder Luikse bevoegdheid en onder deze van de schepenen van Mechelen. In gezegde gemeenten zullen geen andere rechters zijn dan de schepenen van Mechelen. Alle voordelen, boeten en betalingen die zullen komen of komen kunnen uit rechtspraak in Mechelen en in de andere voorzeide dorpen met hun afhankelijkheden zullen in gelijke delen ten goede komen aan de bisschop van Luik en Egidius Berthout, behoudens de rechten van de stad. Alle inkomsten zullen gemeenschappelijk zijn. Nemand mag het andere deel inpalmen zonder wederzijdse toestemming, en is het reeds gebeurd dan is het goed te verdelen. De schout, als afgevaardigde van de Luikse bisschop, houdt de schepenen in gehoorzaamheid waar het nodig is, zo voor de bisschop als ten overstaan van Berthout in dier voege dat hij eerst de schepenen zal verwittigen en na hem mag de dienaar van Berthout ze vermanen indien hij het wil en aanwezig was.
Was de schout nalatig om het recht te vervolgen dan mag Berthout’s dienaar de schout verzoeken gedurende drie dagen tot hij de schepenen verwittigt. Weigert de schout, dan mag de dienaar van Egidius de schepenen manen en moeten ze in deze zaak recht spreken met inachtname van de bisschoppelijke rechten op de boete. Zo de dienaar van Berthout nalaat te manen, dan blijft de maning aan de schout             voorbehouden. Op dezes maning moeten de schepenen recht spreken. Komt het in deze plaatsen tot oorlog of handgemeen en de schout was er niet aanwezig doch de dienaar belooft op haar beurt aan Egidius deze vrede naar best vermoegen te bewaren.
(Zegel van de stad Mechelen – MS)

Door dit verdrag werden de Leestse schepenen eenvoudigweg gezworenen. Voordien berustte de gewone rechtspleging in het dorp bij de schepenbank, een voortvloeisel uit het vroegere Germaanse burenrecht, volgens hetwelk de rechtspraak geschiedde door de buren of vrijgeborenen. De schepenen waren naar de opvatting van het oude recht de “ordinarissen rechteren”, d.i. de gewone rechters van het dorp. Zij spraken na onderlinge beraadslaging over het hun voorgelegde geval, een verklaring of bescheid uit met kracht van rechtsgeldigheid. Ook waren de schepenen dikwijls getuigen van wettelijke akten en overeenkomsten, die dan werden vastgelegd in de zogenaamde “schepenbrieven” en konden gelden als eigendomstitel.
De Leestse schepenen waren vijf in getal wanneer zij de vierschaar spanden en hun vonnissen en uitspraken deden. Na 1308 heeft Leest geen schepenbank meer ; alle vonnissen gaan dan uit van de schepenbank van Mechelen, want Leest en de omliggende dorpen behoren van dan af tot de Vrijheid van Mechelen. De Leestse gezworenen , die de opvolgers zijn van de oude schepenen, hebben dan slechts een raadgevende stem behouden. Zij worden door de Mechelse schepenen gehoord en geraadpleegd, maar mogen geen beslissingen meer treffen. Daardoor verdween een eeuwenoude instelling, die tevens teken was van de oude gemeentelijke vrijheid en zelfstandigheid. Leest is als het ware een verlengstuk van de Dijlestad geworden. 

1308 – 1 oktober : Jan vander Sinnen, zijn vrouw Margriet en haar zuster Kathelijne geven aan de kosterij van Leliëndael 17 schellingen leuvens erfelijke cijns ‘s jaars, min 2 penningen en 2 kapoenen, op een blok land te Leest bij de molen en op een stuk land bij de cijnsschuur bewerkt door Willem, zoon van de smid. (IFL, blz.65) 

1309 – Donderdag na O.L.V.Boodschap : Johannes Van Opstalle verkoopt aan Nicolaas Van der Zennen ten profijte van de H.Geesttafel van Leest een jaarl. erfel. Rente op land in de Biest. (Schepenakte van Mechelen) 

1309 - bonarium terre sit in loco dicto opt Aerlantcontigue terre Walteri de Zantvoert et terre Arnoldi de Rendelbeke a domino episcopo le odieuse ac Bertholdo depen. (LGM)

11-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof

1234 – Adam de Lehist stond zijn tiende, die hij in leen had van Arnoud van Grimbergen, af aan de abdij Kortenberg, in aanwezigheid van Arnouds leenmannen, Wouter van Sottegem, Wouter van den Damme, Jan van Ramsdonk en Arnoud Bichus.(AA. Cartularium van Kortenberg, nr.491) 

1235 – Eerste bekende vernoeming van “Walterus, miles de Leest”. (de Leest, ook de Strata genoemd). Hij wordt rond 1235 vernoemd als leenman van de tienden van het kapittel te Hombeek. Het is de enige aan wie de titel van Miles wordt gegeven. We kennen verder een Willelmus de Leest, dictus de Strata in 1270 en 1271 met zijn broeder Nicolaus de Strata, die tienden aan de abdij Kortenberg vermaakte, een Johannes de Leest in de 14^e eeuw, Balduines de Leest in 1243 en Adam de Lehist in 1234, leenman van Arnoud van Grimbergen. Al deze de Leest blijken in verband te staan met de Berghouts.” (J. Verbesselt – Het Parochiewezen in Brabant) 

1236 – “Peregrinus, presbyter de Leest.” (Gijs-Thys f°190.) 

1242 – “Actum predicto domino duce presente et consentiente in domo ipsius apud lyre anno dominice incarnationis M°CC° quadragesimo secundo mense augusto”. Oorkonde van Wouter Berthout. Wouter Berghout stond het visrecht in de Zenne af aan het klooster van Leliëndael en dit tussen de brug van Weerde en de kerk van Leest. (IFL,blz.54, ook Laenen p.39) 

1243 – In dit jaar trad Baldiunus presbyter (pastoor) de Leest op als getuige in een schenking van 9 bunder moerland te Espenlo aan de abdij ter Kameren door Wouter en Hendrik Bertold. (J.Verbesselt – Het Parochiewezen in Brabant) 

1250 – 8 mei : Hertog Hendrik III van Brabant gaf aan de vrouwenabdij van Kortenberg en aan zijn lieden van Zemst, Hombeek en Leest 250 bunder van de “woestien” of heide van Hoksdonk. Zo werd het grondgebied van Leest eens zo groot. Dat nieuw aangeworven stuk grondgebied maakte “wereldlijk” deel uit van het Hertogdom Brabant.Zo kwam Leest in dezelfde toestand te verkeren als het nabijgelegen Hombeek, dat eveneens uit een Mechels en een Brabants deel bestond. Kerkelijk bleef Leest een parochie, precies zoals Hombeek. (DB-1/5/1958)
Rond 1260 zou de Hertog daar nog 58 andere bunders aan toevoegen ten voordele van Leliëndael. 

1253 – “...Monasterium de Valle Lilliorum...sub nostra protectione suscipimus....praeterea...in locis de Hombeeck et Lest...cum pratis, vineis terris,.....(Wij nemen het klooster van Leliëndael onder onze escherming...bovendien..te Hombeek en Leest...met weiden, wijngaarden...”) Een stuk getekend door paus Innocentius IV.             (J.D.D in DB 1/7/1957) 

1261 – Geschil tussen de abdij Kortenberg en de “presbyter ecclesie” de Leest, omtrent zijn competentie of bezoldiging vanwege de abdij. Het ging er om 20 sisters graan, half rogge en half haver, en 100 solidi Leuvens, die de abdis hem jaarlijks moest geven.De zaak kwam voor de officiaal van Kamerijk en daar werden ook de offeranden en andere inkomsten ter sprake gebracht. Door de deken van Brussel werden de scheidsrechters aangesteld. Vanwege de abdij trad G. Dictus de Helsdergensis, pastoor van Huldenberg op, vanwege de pastoor van Leest, Wouter, presbyter Leprosorum Maghlimensis. Er werd overeengekomen dat voortaan de pastoor 12 sisters, half rogge en haver, zal hebben. Voor het aandeel in de offer zal hij zich verder schikken naar de aanspraak van de scheidsrechters. Op het einde vernemen wij nog dat de akte werd           verleend : “ante institutionem Stephani tunc ecclesie ejuxdem curates.”     Pastoor Stefaan wenste dus een regeling voor zijn aanstelling. Onder de getuigen vernemen wij dus dat in de 13^e eeuw elke pastoor van Leest contraktueel werd aangenomen door de abdij en dat de bezoldiging niet vast was. De voorganger van pastoor Stefaan werd blijkbaar meer bevoordeligd. (J. Verbesselt – Het Parochiewezen in Brabant) 

1263 –Dat jaar had Johannes de Rendelbeca een twist met de abdij Kortenberg over een tiendegebied.
“In juni 1263 verschenen Walterus, dictus dapifer nobilis viri domini Walteri, dicti Berthout, de abdis van Kortenberg en Johannes de Rendelbeca, die twist hadden super quadam parte decime site in parochia de Leest apud dictum locum de Rendelbeca. Tandem post multas altercationes verzaakt vn. Jan van Rendelbeke zijn aanspraken op vn. tiende en verklaarde “se nihil habere juris in dicat decima”.
Als getuigen traden op Magister R., rector ecclesie de Campenhout en B., plebanus de Berga (Berg bij Kampenhout), Guillielmus de Linth, Arnoldus de Poddeghem en Ywanus de Campenholt. Rond dezelfde tijd bekomt Kortenberg een ander voornaam deel van de tienden van Leest in pand vanwege Vrouwe Beatrix van Houtem voor 60 Keulse mark en 20 pond Leuvense munt. Hiervan verlenen Lutgardis van Breda, in haar hoedanigheid van opperleenvrouw en haar zoon Godfried een bevestiging.”
(Het Parochiewezen in Brabant – J. Verbesselt) 

1269 – Dat jaar werd de pastoor van Leest aangesteld als scheidsrechter samen met Willem, pastoor van Wemmel, in een geschil tussen de pastoor van Hombeek en Leliëndael omtrent de rechten van het toedienen van sacramenten en de begrafenis te Hombeek. (L.Gevelus, het voormalig klooster van Leliëndael, bijdragen dl.III blz.254-56) 

1269 - 24 december: Oorkonde van Jan Van Leest, genaamd Piscator (alias Visschere). Perkament, zegel van B., deken van Mechelen, J. Cantor van Mechelen, plebaan van Leest, Stephanus de Fleto (Vande Vliet) en Walterus de Heida (Vander Heiden) :hij neemt voor 15 jaar het visrecht in de Zenne, zoals dit werd gegeven door hertog Hendrik van Brabant en Wouter Berthout heer van Mechelen, aan Leliëndael, in pacht van het klooster tegen 20 solidi Leuvens per jaar, te nemen op de tiende van Wilnout. (IFL, blz.57 nr 68) 

1270 – In 1270 trad Johannes de Rendelbeca als schepene van Leest op in een overdrachtsbrief van tienden aan de abdij Kortenberg door Niklaas van Leest.
- Ook Arnoldus de Proddeghem trad als schepene van Leest op in een overdrachtsbrief van tienden te Leest aan de abdij Kortenberg door Willem van Leest.
Hoe de schepenen hun vierschaar spanden is niet geweten. Toch waren zij, als elders de “ordinarissen rechteren” van het dorp. Hun voornaamste taak was het “twistende twivelnisse” te beslechten. Van ambtswege waren zij “sculdich altoes te verclaerene ende te bescedene,alsoo verre alst hun cont wre, welc igewelcs recht ende haren brengen ware int dorp.”
Kwam iemand ter vergadering om een vonnis of, zoals het heette om “een  waarheyt te horen” of “om een claernisse te hebbene” dan gingen de schepenen, na de klacht of het verzoek ontvangen te hebben, buiten ter beraadslaging “ende sy bespraken hen wel ende quamen dan weder inne ende verclaerdent ende besciedent”.
De schepenen van Leest waren waarschijnlijk met vijf. Althans een akte van 3 januari 1308 noemt er zoveel. Zij moeten hun ambt ook uitgeoefend hebben over buurgemeente Heffen, maar namen dan de titel aan van “schepenen van Heffen”.
Verscheidene handvesten van de eerste jaren der 14^e eeuw laten dat
veronderstellen. .Er zijn niet zoveel namen van Leestse schepenen bekend.
In janauri 1271 vonden we terug : Gozewijn Dunker, Gozewijn vander Molen (de Molendino) en Jan van Rendelbeke.In een paar oorkonden van 29 september 1302 : Jan vander Varent en Willem de Langhe. In een handvest van 1305 Peter vanden Santvoorde en Giesbert vanden Amere of Hamere. In een oorkonde van 2 februari 1306 Mathys vander Sinnen en Willem de Langhe.
In een handvest van 1308 staat nogmaals deze Willem de Langhe samen met zijn medeschepenen : Jan de Smet, Wouter ser Godevert, Peter vanden Santvoorde en Nikolaas Holteken.
Het akkoord tussen Gielis Berthout, de heer van Mechelen en Theobald van Bar, de prinsbisschop van Luik, in 1308 gesloten, zette Leest onder de schepenbank van de stad Mechelen. Door dit akkoord vervielen de schepenen van Leest tot simpel gezworenen, die wel geraadpleegd werden, maar niets te beslissen hadden.(F. De Ridder – De Schepenen van Leest)          

1270 - In 1270 vonden we te Leest als grondbezitters Adelaide en Boudewijn de Visschere, later de edele familiën van der Aa, van Winckele, van Voisdonck en van Walle.

1270 - 14 april : Oorkonde van de priorin, de proost en het klooster van Leliëndael, perkament, zegel van de priorin en van het klooster, beschadigd : zij sommen al de jaargetijden op, gesticht door Boudewijn van Leest, genaamd Visschere (alias Piscator) en zijn vrouw Adelisa, met de inkomsten daaraan verbonden. (IFL,blz.57, nr 69) 

1271 – In januari van dat jaar werd een deel van de tienden van Leest aan Kortenberg opgedragen door Niklaas, genaamd van der Straten (dictus de Strata), mits twee  penningen oude Leuvense munt jaarcijns, telkens op kerstmis vervallend. Deze tiende werd door voormelde Niklaas in leen gehouden van zijn broeder, “Willelmus de Leest, dictus de Strata” die het van alle leenrechterlijke banden ontsloeg. De desbetreffende oorkonde kwam voor de schepenen van Leest en de voornaamste ingezetene mannen van het dorp, o.a. Jan van Rendelbeke, Goswijn Dunker,           Goswinus de Molendino, Arnold van Blaasveld, Arnold van Prodegem e.a.   Ook de persoonlijke akte van Willelmus van Leest, waaraan het zegel hangt van “Johannis curati de Humbecka et g. (osuini ?) curati de Leest”, bleef bewaard.(J.Verbesselt – H.P. in Brabant) 

1273 – “Nicholaus dictus de Strata posuit sen obligavit in certo vadio coramnobis margarete sorori sue et Willelmi de Wilnout…” (LGM) 

1284 – “Gheraert Van der Mortere”. (AAB) 

1289 – Andermaal ontstaan van een geschil tussen de abdij van Kortenberg en de pastoor van Leest enerzijds en de pastoor van Heffen anderzijds, omtrent de novale tienden van de “heide et bruaria ; vulgariter nuncupata MAGNA HEIDE DE LEEST.”
Om het proces, dat reeds geruime tijd aan gang was en nog een hele tijd schijnt te zullen voortduren, met succes te kunnen voortzetten, maken de abdis van Kortenberg en Reinerus, presbyter curatus de Leest, gemene zaak wat het dragen van de onkosten betreft. De pastoor van Leest verplicht zich jaarlijks aan de abdis 30 schelling leuvense munt te betalen in twee termijnen d.i. 15 schelling op Sint-Remigiusfeest in oktober en 15 schelling in het midden van Quadragesima.
Wat het overige van de proceskosten betreft, verplicht de pastoor van Leest zich steeds te verschijnen op al de zitdagen en alles te betalen wat boven vermelde 30 schelling zou in rekening gebracht worden. Bij gunstige afloop van het proces zullen zij de inkomsten van de betwiste tiende           onderling verdelen. “In cujus rei testimonio sigillum meum quo usus fui et utor Presentibus duxi apponendum”, verklaart pastoor Reinerus.
Uit deze gegevens volgen twee vaststellingen :
1. Er bestaat nog geen vaste grens tussen Heffen en Leest ; de twist betreft immers het gebied van het novale tiende, dat aan een van beide partijen toekomt. Dus totnogtoe werd de Grote Heide van Leest, waarvan hier sprake is, nog niet ontgonnen.
2. Vanaf deze jaren is hierin verandering getreden. Ook de Grote Heide van Leest wordt van nu af vruchtbaar gemaakt, vermits er novale tienden worden van geëist door de twistende partijen. De algemene conclusie is dus de volgende : ook te Leest is op het einde van de 13^e eeuw de evolutie in volle gang. Nieuwe en uitgestrekte gebieden van de parochie worden ontgonnen. De verkaveling van meer dan 300 bunder heide tussen 1250 en 1260 door Hendrik III ten voordele van zijn mannen van Zemst, Hombeek en Leest was hiervan de inzet.
De landbouw ondergaat daardoor grote verandering.Er ontstaat welstand en aangroei van de bevolking. Ook de parochie ondergaat er de weerslag van. Ze deelt in de algemene welstand en wordt door giften en            Stichtingen verrijkt, zodat ze bij het intreden van de 14^e eeuw in de taxaties van de aartsdiaken voor XII pond aangeschreven wordt.           (J.Verbesselt – H.P. in Brabant)

10-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof

                                     L E E S T S E

                                 K R O N I E K E N

Jaartal

640 – “Omtrent het jaer 640 quamp tot Muysen den H. Lambertus, die aldaer vele  mirakelen dede en vont daer eenen tempel staen ter eeren van de negen goddinnen  des gesanghe, (de muysen of musen) die daer van de heydenen aanbeden werden. Maer den H.Lambertus wierp die uyt den tempel ende verjoech door syne predicatie alsoo de heydene. Eenigen teyt daer naer van gramschap soo vergaerden de heydene met de ongeloovige van Mechelen naer de Battalie, welcke nu genoemt wordt Battel, alwaer den H. Lambertus tegen de ongeloovige moest stryden, ende door Godts toedoen namen sy de vlucht, ende meynden den slagh te verheffen ter plaetse hetgene men nu noemt Heffen, maer tevergeefs vluchtende tot Leestse,alwaer het was het LESTE gevecht.”
(Remmerus Valerius – Chronyke van Mechelen)

836 – “Omtrent den jaere 836 zyn de Noortmannen lang Vvalcheren met vele schepen naer Antwerpen gekomen, en naer dat de selve aldaer alles verbrandt hadden,zyn naer Mechelen ende Lier gekomen, alwaer sy de selve vreedheden hebbengepleeght, dese verwoestinge van alle de plaetsen in Brabant en daer omtrent, alwaer sy met schepen konden aenkomen, heeft geduert twintigh jaeren langh.” (KCM)

1129 – “Burchard, bisschop van Kamerijk, geeft het patroonsrecht der kerken van Hombeek en Leest aan de abdij van Kortenberg.” (Miraeus 2, p.964 suppl.)

1172 – “Bloeyden die boomen ende het gras wiesch meer dan het gewoonlyck in den lenten wascht, ende die wilde vogelen leyden eyeren ende kipten jongen omtrent Lichtmisse ende dat in dese landen...” (KCM)

1181 – “In September was ’t Aerdtbevinge te middernacht. In het selve jaer is een schadelyck tempeest geweest.” (KCM)

1200 – “Reeds vanaf de 13^e eeuw werd er te Leest, als in het omliggende aan wijngaardteelt gedaan. Leest en Hombeek blonken hierin uit. Deze teelt nam af in de 16^e eeuw, door het feit dat de wijngaarden al te dikwijls werden verwoest door oorlogen en door de invoer van vreemde wijnen.” (DB-1.7.1957)

1200 - “Prope pontem de Leest inter terram d.traghel on parte una etbuscum dictum WYNGAERT en altera.” (LGM 1377)
- et ad petium terre de WYNGAERT...” (LGM 1398)
-“..ad prata dicta den WYNGAERD continentia cum fossato duo bonaria qd Joh. Scherniet sita in Leest interprata coram et terram dictam GALGENLAND.” (GM- 1418)

1232 – “Omtrent het jaer 1232 is gesticht het Clooster van Leliëndael, in het dorp van Hombeke bij Leest onder Mechelen, door sekeren pastoor van Hombeke Lambertus, den welcken de plaetse daer het geseyt Clooster op gebouwt stont te worden hier tot gegeven heeft. Welke fondatie door Gedefridus Bisschop van Cameryck, in het jaer 1233 bevestight is, door seker Diploma. Siet van Gestel, pag. 83.
Dit Clooster is voorders door de Berthouders gefondeert. In het jaer 1234 heeft Henrick den I. Hertogh van Brabant aen dit Clooster gegeven het recht van visschen in de Zenne, van de brugge van Sempst tot aen de Brugge van Hefne.
Item in het jaer 1242, heeft Wouter Berthout, met consent van Henrick Hertog van Brabant, aen het geseyt Clooster gegeven het recht van visschen van de brugge van Weerdt tot aen de kercke van LEEST. “(KCM)  

“Het klooster van Leliëndael, op de grens Hombeek-Leest, langs de Zenne, werd opgericht voor 18 maagden op initiatief van Lambertus van Nosseghem, pastoor van Hombeek, na bescherming en akkoord van de burgerlijke en religieuze autoriteiten enerzijds, en de Benediktinessenabdij van Kortenberg anderzijds, waarvan de parochiekerk afhing.
De pastoor gaf al zijn goederen aan Wouter IV Berthout en Adelaïde van Edingen om er een religieuze instelling van te maken.
De keuze viel op een stuk land gelegen langsheen de Zenne op de grens Hombeek Leest.
De organisatie werd toevertrouwd aan de zusters van Hertogseiland te Gempe, gehucht van Sint-Joris-Winge, van de orde van Prémontré.
De verklaring van het feit dat het een norbertinessenpriorij werd, is te danken aan Wouter Berthout, laatste afstammeling van de heren van Grimbergen, stichters van de norber-tijnenabdij aldaar.
Het nieuwe sticht werd geplaatst onder bescherming van O.L.Vrouw en de H. Norbertus.
De twee eerste geprofeste nonnen waren Sabina en Margaretha van Nosseghem. Volgen- de zusters werden eveneens geprofest : Elisabeth, priorin Margaretha, suppriorin Clementia van Leest, Machtildis de Hargeschot, Beatrix de Hargeschot en Alaeidis van Brussel.
De ratificatie van het klooster vond plaats op 14 maart 1239 door Jacob Pecorari, pauselijk legaat.
Godefroid de Fontaines, bisschop van Kamerrijk, keurde de stichting goed op 2 februari 1234 en Wouter V Berthout met Marie d’Auvergne op zijn beurt in 1265.
Het visrecht, gaande van de brug van Zemst tot aan deze van Heffen, werd verleend door Hendrik II, Hertog van Brabant (1235) na ruggespraak met Wouter IV Berthout.
Een tweede visrecht werd toegelaten in augustus 1242 door Wouter V Berthout, vanaf de brug van Weerde tot aan de kerk van Leest.
Paus Innocentius IV keurde de nieuwe stichting in 1253 goed.
Dank zij de hulp van talrijke weldoeners konden de gebouwen uitgebreid worden en de mooie kerk worden opgericht, met het gevolg dat het getal van 18 kloosterzusters wel eens overschreden werd.
Wegens de voornaamheid van de kanunnikessen bezat de priorij een toevluchtsoord aan de Ganzendries te Mechelen, op de hoek van de Nieuwe Capucienenstraat en de Veluwestraat. In de Begijnenstraat was ook een “huys van Leliëndale”.
In 1479 werd het Hof ter Most verkocht aan de prioij van Leliëndael.
Het werd de woning van de proost tot het einde van de 16^e eeuw. De woonst werd ook “ ’t Proosthof van Leliëndael” genoemd.”
Waarschijnlijk vluchtten de religieuzen van het klooster tijdens de plunderingen van Maarten van Rossum (1542) naar de Ganzendries te Mechelen. Doch volgens Azevedo leed het klooster geen schade.
Op 29 maart 1552 verscheen er een stadsheffing op de goederen. De zusters verkochten lijnlaken en lijnwaad of gaven penningen, die ze zelf maakten.
Om de protestantse hervormingen te beletten, stuurde de Spaanse koning Filips II soldaten naar onze streken. Mechelen kwam toen onder het bestuur van gouverneur de Cappes.
Bij het uitblijven van soldij plunderden ze op 16 oktober 1562 Hombeek en Leest. In het klooster van Leliëndael verbleven meer dan een week 16 ruiters en 7 voetknechten en 11 paarden.
Priorin Petronilla van Carbeke werd hiervoor een grote financiële steun toegewezen door abt Cornelius Embrechts (1562-64) van Sint-Michiel te Antwerpen-Kiel.
De priorij liep veel schade op met de beeldenstorm. (1566)
Een hoop beeldstormers “van meer dan hondert persoonen” viel het klooster binnen en sloegen er alles kort en klein in de kloosterkerk. (18 augustus). De nonnen vluchtten naar hun refugium op de Ganzendries. Slechts op 24 augustus vertrekt vanuit Mechelen, door bemiddeling van de graaf van Hoogstraten, een groep edellieden om de beeldstormers in Leliëndael te doen ophouden.
Proost Joannes de Harbeke betaalde op regelmatige tijdstippen in 1566-67 geldelijke bijdragen aan de boosdoeners om Leliëndael tegen nieuw geweld te vrijwaren.
Tussen 1567 en 1569 werden op verschillende plaatsen herstellingen doorgevoerd o.a. aan de kerk, pand, dormitorium en duifhuis van de kloosterhoeve. Op 2 oktober 1572 vernield door de Spanjaarden onder generaal Don Juan Alvarez de Toledo tijdens Alva.
Dit ondanks het feit dat de religieuzen 800 Rijnse gulden aan de overheersers gaven om alzo aan de plundering te ontsnappen. De woestelingen wilden zelfs de oren van de proost afsnijden.
Vijf jaar later brak de pest uit, die verschillende slachtoffers maakte.
In februari 1578 werd het sticht opnieuw bezocht en ten dele neergeblaakt door De Noyelles’ soldatenvolk.
Uiteindelijk totaal verwoest en afgebrand door de Staatsen onder de leiding van Norritz en Vandentympel op 9 april 1580.
Dit onder het bestuur van Margaretha Wisschouwers. De kloosterlingen vluchtten via Mechelen naar Keulen alwaar priorin Wisschouwers zou overlijden.
Veel archiefstukken die in de priorij bewaard werden gingen verloren door de brand van 1580.
In 1585 kregen de kloosterlingen de toelating terug naar Hombeek te keren. Daar aangekomen was alles verwoest en de religieuzen vestigden zich voorgoed te Mechelen. (In 1592 kochten ze de refuge van de abdij van Sint Michel te Mechelen op de Bruul en gingen dit gebouw in 1602 betrekken. Om in Mechelen te mogen blijven moesten ze aan de stad 125 gulden betalen “en voorders drij-en-veertig gulden ’s jaers”. Jozef II schafte in 1784 het klooster af. (G.H. 1977 in DB).

Volgens een request van 1655 meldden proost Gijsbert Mutzaert en priorin Elisabeth van Beke dat van het klooster te Hombeek nog de dakloze muren van de kapel waren overeind gebleven. Wat er nog restte van het oude klooster werd volledig weggebroken en het nog bruikbare materiaal werd naar Mechelen gevoerd om van nut te zijn bij nieuwe constructies.

Voor de bouw van de eerste pastorij te Leest in 1625 werd ook beroep gedaan op de ruïnes van Leliëndael.

In de 18^de eeuw werden de gronden waar eens het klooster van Leliëndael stond “kerkhof of Oud-Kloosterplaats van Leliëndael” genoemd, groot 1.277 roeden.
Deze weide wordt nu nog steeds “Kerkhofweide” of “Kerkhofbeemden” genoemd.
De laatste overblijfsels verdwenen waarschijnlijk bij het verleggen van de Zenne in 1893-95.
In de maanden januari-februari 1974 werd er door de Mechelse vereniging voor Archeologie een opgraving ondernomen ter localisatie van de oude priorij.
(S. De Cock – Klein Brabant Vaartland)

- “Lambertus was een natuurminnaar en ging dikwijls wandelen op de linkeroever van de Zenne. Elke morgen ging hij luisteren naar het vogelconcert langs de Zenneboorden, toen nog een heldere en visrijke rivier. Zeven dagen na mekaar zaten de vogels op dezelfde plaats en de dorpsherder telde tot zijn verbazing nooit minder dan 18 heldere zangertjes. “Dat moet een teken van de Schepper zijn”, dacht hij, “Hij roept me om hier een klooster op te richten waar iedere dag van de week een loflied wordt gezongen tot de Heer !”
Hijzelf stelde zijn bezittingen ter beschikking om dat klooster te bouwen. Het ontbrekende geld werd door de parochianen samengebracht en Wouter Berthout, de grondheer, stelde zijn grond ter beschikking en verleende hulp om het klooster te bouwen...”
(K.S. in DB september 1981.)

Bovenaan :
Het klooster van Leliëndael naar een aquarel van De Noter.
Jan Baptist De Noter (°Walem 30/11/1786, +Mechelen 08/05/1855) tekende en schilderde tussen 1830 en 1850 in opdracht van de archivaris van het aartsbisdom Schoeffer 350 aquarellen van Mechelen. Door hun eigen stijl zijn ze zeer herkenbaar, de tekeningen zijn ingekleurd met grote kleurvlakken in zacht coloriet. De lucht is bijna steeds lichtblauw met altijd dezelfde drie wolken. Een rookpluim stijgt op uit een gebouw, waarvan hij de monotonie doorbreekt door er enkele figuurtjes bij te tekenen. De Noter baseerde zich vooral op de oude stadsplannen van Mechelen en op het werk van J.F. Mandulijn (1751-1843).

09-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof

AFKORTINGEN DIE VERWIJZEN NAAR GERAADPLEEGDE BRONNEN. 

AAB : Aelmoessenkiste arme Beghinnen (1359).
AB   : Algemeen Aenkondigingsblad van Mechelen (1827-1857).
AM   : Registers amptman stad en jurisdictie Mechelen (1545-1715).
AVDW : Akten van de Weeskamer van de stad Mechelen (stadsarchief Mechelen nrs 203-207- regesten 1796-1805).
BCPA : Beschermd Cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen 1997-1998.W.Aerts e.a. Uitgave : Bestendige Deputatie v.d. Provincieraad van Antwerpen.
CAW : Centraal Archief Weenen (Pitzemburg).
CEP : Cynzen en Pachten binnen en buiten Mechelen onder Graaf Lodewijk van Male (14^e eeuw).
CKB : Chynsboeck kisten Groot Begijnhof.
CKM : Cynsboek klooster Muizen (1424).
CKL : Cynsen klooster van Leliëndaele (14^e eeuw).
COG : Cynsrol O.L.Vrouw Gasthuis (rond 1220).
CPL : Vernieuwing cynsen Pytantien Lelyendale in 1561.
CVL : Chynsen Prosdge ende Clooster Lelyendale in 1637.
DB : “De Band” – maandblad van Milac, Leest, alle nummers.
DMW : De Mechelse Week – weekblad, alle nummers.
GA : Gemeente-Archief Leest (uitgaande briefwisseling, diverse jaren)
GR : Gemeenteraden gemeente Leest (diverse jaren).
GM : Schepenakten Mechelen (Archief Mechelen).
GVM : Gazet van Mechelen (diverse jaargangen).
HCM : Cens Seignouriaux domaine Malines, 1594.
HGK : Cynsboek van den H. Geest St.Kat.Kerk (14^e eeuw).
HGO : Chynsboek Heyligen Geest O.L.Vr. Kerk.
IFL : Inventaris v/h fonds Leliëndael – H. Installé 1984.
KCM : Korte Chronycke der stadt ende provincie van Mechelen, Acevedo.
KH : Kroniek van de 20^ste eeuw, Deel 1 en 2. Hoembekania 8^ste deel, 2001.
KL : Kerk en Leven, parochieaal weekblad.
LGM : Losse Schepenakten van Mechelen (Archief).
LG : “Leest Geweest”, Georges Herregods, 1978.
MB : Mechels Bericht (1857 en volgende jaren).
MC : Mechelsen Courant.
MK : Mechelse Kronieken, F.A. Berlemont, 1975.
MS : Mechelse Schepenbrieven op het Rijksarchief te Antwerpen.
RPL : Renten Pietantien Godhuus Leliendale 1408-1458 en 1503.
SC : Schepencolleges der gemeente Leest, diverse jaren.
SPM : Dits my vrouw Sofie Panels Chysboeck A 1521.
SR : Stadsrekeningen Mechelen, vanaf 1311 en volgende.
VD : Van Doren, uittreksels.
VVH : Archief Victor Van Hoof, veldwachter.
WB : Wekelijks Bericht, Stads en provincie Mechelen (1773-1827)
WLS : “Waar Leestenaars samenkwamen”, G. Herregods, Davidsfonds Leest 1980.

ANDERE GERAADPLEEGDE BRONNEN. 

-Dr F.G.C. Beterams – Inventaris van het Archief v.d. Commissie van Openbare Onderstand van Mechelen (1957), het Begijnhof te Mechelen.
-Dr Louis Th. Maes – Vijf eeuwen stedelijk strafrecht. De Sikkel 1947.
-Frans Verhavert – De Duitschers te Mechelen, drukkerij L en A Godenne 1919.
-de la Faille – Hongersnoden en volksziekten Mechelen 1874.
-J. Laenen – Geschiedenis van Mechelen tot op het einde der middeleeuwen.Mechelen
-W. Van Melckebeke – Geschiedk.aantek. rakende Kruis- of Voetbooggilde te Mechelen. Mechelen 1869.
-Valerius Remmerus – Chronyke van Mechelen 1680.
-F. De Ridder – Geschiedenis der gemeente Hombeek , 1931.
-F. De Ridder – Geschiedenis der parochie Hombeek, 1931.
-F. De Ridder – De Schepenen van Leest, 1933.
-Dr J. Muyldermans – Nota’s nopens Leest.
-Dr J. Muyldermans – Simon De Heuck, pastoor te Leest.
-J. Verbesselt – Het Parochiewezen in Brabant.
-Archief de Lalaing, boek 1020 – Leenboek van Huges De Prant 1497 – 1580.
-Notaris Guido De Hondecoutere Mechelen 1552-1600 (oudste notaris van Mechelen, Stadsarchief Mechelen, bewerkt door Gaston Roggeman Blaasveld, register nr.997).
-Notariaat Sporckmans Verhulst Mechelen 1650.
-Notaris Antoon Van Der Veken – Willebroek.
-Notaris Adolf vande Venne – Mechelen 1585.
-Notaris Jan De Cock – Willebroek.
- ’t Vaartland – allle nummers van 1973 tot 1980.
-Vaertlinck contactblad van de Werkgroep Genealogie en Heemkunde Willebroek, losse nummers, diverse jaargangen.
- Den Burger 1858.
-Notaris Henri De Bruyn.
-De Maanblusscher 3/12/1889 tot einde 1890.
-Den Denderbode 1857.
-De Provincie vroeger en nu – Antwerpen.
-Gazet van Mechelen 1857, 1858, 1860, 1861, 1862, 1863, 1864, 1896 tot 1910 en losse nummers diverse jaargangen.
-J. David – Geschiedenis van de stad en de heerlykheid van Mechelen, Leuven 1854.
-Mechelse Courant van 2/1/1881 t/m 31/12/1882.
-J. Van Balberghe – Achttiend’eeuwse toponiemen (archief M6668 – (a) ).
-Zondagsvriend, weekblad van 1930 t/m 1938 volledig + diverse losse nummers.
-Pachtboek van Juffrouw De La Rue,Mechelen over 1735 tot 1785.
-R. Van Kerckhoven – Een dorp in een wereldoorlog. Zemst 1914 1918. Drukkerij Binst, Zemst.
-De website van de familie Lauwens/Lauwers : www.laurentii.be van Patrick Lauwens.

09-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof

Indien de behoefte naar een eigen wapenschild er ooit nog zou komen, kan men dit in overweging nemen. Het is gebaseerd op dat van Mechelen waarmee Leest van bij het ontstaan verbonden was en het werd aangevuld met enkele  lokale karakteristieken zoals de mijter en de staf van de patroonheilige Sint Niklaas. Het wiel en het lis alluderen naar de oorsprong van de naam.   

                         KORTE GESCHIEDENIS VAN LEEST

Vele eeuwen geleden, toen de Zenne nog een rol van betekenis had als rivier en zij voor kleine schepen nog normaal bevaarbaar was, ontstonden de eerste nederzettingen op haar oevers.

Zo ook Leest en door die gemeente liepen twee straten :

-de grote Zenneweg, van zuid naar noord, die van Eppegem kwam en liep over Zemst, Hombeek, Leest, Heffen, Heindonk tot waar de Zenne en de Dijle de Rupel vervoegen vlak voor Rumst. Die weg kwam door Leest via de huidige Kouter (vroeger Laerestraat genoemd) en over het dorpsplein naar de Molenstraat.

-de Mechelse baan, van oost naar west, was de baan die van Mechelen kwam over de Zennebrug en de huidige Pastoor De Heuckstraat. Ze nam de bocht door de Scheerstraat (vroeger ’s Heerenstraete), de huidige Vinkstraat (vroeger Koeistraat), de Tisseltbaan om aan het kapelletje van de Vrouwengilde uit te komen op de Juniorslaan richting Tisselt.

Deze twee hoofdwegen kruisten mekaar op de huidige dorpsplaats en aan dat kruispunt ontstond Leest.

Volgens de geschiedkundige F. De Ridder moet de bevolking van Leest toen een Frankische zijn geweest, een gemeenschap van vrije mannen levend naar het gewoonterecht der Germanen.

Ze hadden hun eigen schepenbank bestaande uit 5 schepenen, die als getuige optraden bij belangrijke overeenkomsten en verkoopcontracten bekrachtigden.

Ze waren ook de rechters van het volk en spraken het oordeel uit als er geschillen waren onder hun mensen.
Aanvankelijk werden de schepenen jaarlijks verkozen, later ging dit ambt over van vader op zoon.

De oudste schepenen van Leest ons bekend zijn :

in 1270 : Arnoldus de Proddeghem.

1271 : Gozewyn Dunker, Gozewyn vander Molen (de Molendino), Jan van Rendelbeke, Arnold van Blaesveld.

1302 : Peter vanden Santvorde, Gisebert vanden Amere of Hamere.

1306 : Mathys vander Sinnen, Jan de Smet, Wouter Sergodevert, Peter vanden Santvoorde,  Nikolaas Holteken.

Door de overeenkomst, op 31 januari 1306 gesloten tussen Theobald van Bar, de bisschop van Luik en Gillis Berthout, heer van Mechelen, werden Hombeek, Leest, Heffen, Hever en Muizen rechtstreeks onder het gezag van de schepenen van Mechelen geplaatst. Het plaatselijke gezag werd uitgeoefend door een meier, die door de Mechelse schepenbank werd benoemd.

Zo was de vrijheid Mechelen in 1556 ingedeeld in drie meierijen. Leest vormde toen met Hombeek, Heffen en Battel één meierij. In de volgende eeuwen werd de samenstelling van de meierijen nog herhaaldelijk gewijzigd.

Tot aan de Franse revolutie is Leest steeds een deel geweest van de stad Mechelen. Na de Franse bezetting werd de gemeente zelfstandig met een eigen gemeenteraad en burgemeester, door het volk gekozen. Deze toestand duurde tot 1 januari 1977 bij haar fusie met Mechelen.

Romeinse overblijfselen

In 1939 vond de Mechelaar J. Uytterhoeven nabij Steinemolen de resten van een Romeinse woning. Op 60 cm diepte stootte hij op een vloer, deels gaaf, deels ondersteboven geworpen. Deze vloer vertoonde constante kenmerken van de goedkoopste betonvloer der Romeinse villa’s in ons land. Peilingen in de omgeving brachten danig verhakkelde stukken van Romeinse tichels en vorsten aan ’t daglicht, hier en daar wat grote en kleine scherven van grijze, rode en vaal-gele ceramiek, zelfs een deel van een halfverbrande lijkurn. Ook brokjes van geel-bruine verharde leem. Aan de hand van zijn vondsten ging hij er van uit dat het niet om een villa maar  om een “mutatio” (een wisselplaats voor paarden) ging.  De gedachte aan een “mutatio” steunde niet alleen op de aanwezigheid van een heirbaan (de oude Mechelbaan of Kapellenbaan is een deel der Romeinse heirbaan die vroeger Utrecht met Bavay verbond over Breda, Mechelen, Merchtem, Asse, enz.) maar ook op de opvallende afwezigheid van weeldetekens  in het gevondene. Ook werden door de eigenaar van Steinemolenhoef talrijke kleine hoefijzers gevonden, toen hij een vijver groef rechtover de vindplaats.

Na de oorlog was er blijkbaar geen interesse meer. Pas jaren later werd het artikel van J. Uytterhoeven toevallig gelezen door leden van de Archeologische Vereniging Oud-Mechelen en in 1983 werden de opgravingen herstart.

Op vrij korte tijd werden funderingen en vloer van een badhuis blootgelegd. Men trof er een hypocaustum en praefurnium aan. Beiden vormen zij één geheel, een voor die tijd ingenieus verwarmingssysteem. In het praefurnium (stookplaats) werd vuur gemaakt met hout en stro om de lucht te verwarmen die via de stookgang in het hypocaustum (kelderverdieping van een badgebouw of een verwarmde kamer) terechtkwam. Via tubuli (trekbuizen) werd de warmte in de muren afgezet.

Het badgebouw dat te Leest werd blootgelegd was in twee verdeeld : een koud- en een warmwaterbad. De vloer bestond uit ruwe Romeinse beton met daarop pijlertegels met daarbovenop de vloer uitgevoerd in suspensurategels. Ondermeer door de aanwezigheid van dit privé badgebouw, maar ook door het vinden van andere belangwekkende stukken (gebruiksvoorwerpen en mooie muurschilderingen) concludeerden de archeologen dat deze Romeinse villa destijds werd bewoond door een belangrijke familie.

De opgravingen  wezen ook uit dat er ooit een felle brand op de hoeve plaatshad.

De villa werd bewoond tijdens de 2^de-3^de eeuw en verdween naar alle waarschijnlijkheid tijdens de Middeleeuwen.

Tijdens deze opgravingswerken werden er ook resten teruggevonden van een houtbouw daterend uit de 1^ste eeuw. Het belangrijkste was hierbij de vondst van een zeer goed bewaard gebleven waterput.

Ook heel wat gebruiksvoorwerpen werden gevonden : aardewerk, groen vensterglas en het belangrijkste (door de zeldzaamheid) was een deel (beenstuk)  van een Romeinse sandaal.

Gondgebied en eigenaars

Leest is momenteel ongeveer 931 ha groot. Zevenhonderd jaar geleden was haar grondgebied veel kleiner.

Tot 1250 grensde Leest in het westen aan de wastina (heide). Deze barre heidestreek werd in de volksmond doorgaans Ockdonck, Hacksdonck of Zordonck genoemd en strekte zich uit langs de bossen van Aa en in de richting Meise. De huidige Bist, Kleine en Grote Heide werden er door bedekt. Die heide liep ook over Zemst, Heffen, Heindonk.

In 1250 gaf hertog Hendrik III van Brabant een stuk van die heide aan zijn onderzaten van  Leest waardoor het grondgebied van die gemeente praktisch verdubbelde.

Van dan af was Leest versnipperd in twee delen, het ene (het oude kouter-en beemdengebied) behorend tot de vrijheid van Mechelen onder de prinsbisschoppen van Luik, het andere als gesneden uit de heide tot Smalbrabant, onder de hertogen van Brabant.
De scheiding liep langs de Winkelstraat , een deel van de Koeistraat en Tisseltbaan en de Blaasveldstraat.

Dat gaf aanleiding tot vele twisten, dikwijls beslecht ten voordele van Luik. Meer nog dan de bisschop trachten de Berthouden (de heren van Mechelen) hun gezag te vestigen en uit te breiden over de Leestse heide.

Zoals deze laatsten kregen dra minder vooraanstaande en machtige families hier en daar, op het Leestse grondgebied , heerlijke rechten, zoals de abdijen van Kortenberg en Averbode, de van Rendelbeke’s, de van Hertendrechts, de van Steynemolens, de van der Stratens, de van de Vennes, de van den Dales, de van Muizenes...

In 1270 Adelaïde en Boudewijn de Visschere en later de edele families van der Aa, van Winckele, van Voisdonck, van Walle e.a.

Ocksdonck werd tot aan de Franse Revolutie (1798) bij Leest gerekend, maar parochiaal hoorde het bij Meise. In 1803 sloot het geestelijk bij Kapelle op den Bos aan.

De naam

Over de oorsprong van de naam Leest bestaan er verschillende meningen. In oude documenten vinden we Lenst (1129, 1267, 1271), Lesth (1250), Lest (1317), Liest (1217), Leest (1302, 1327, 1349, 1460 en volgende jaren).

Komt Leest misschien van het oorspronkelijke  “lisc” of “lise of lese”en “uth” een plaats waar lis of biezen groeien of van het middelnederlands “lees, lese,leise” wat betekent gracht, voor of wagenspoor. In het Leestse dialect ook “karliës” genoemd. De benaming zou wijzen op de slijkerigheid van de bodem waar verschillende “lesen” samen liggen. Door de moerassige grond langsheen de Zenne liep weleer een oude baan  die ging over Zemst, Hombeek, Leest, Heffen en Rumst. Het drukke gerij maakte onbetwistbaar vele wagensporen of “lesen”.

A. Kreglinger opperde in “Mémoire historique et étymologique sur les noms des Communes de la Province d’Anvers” :  “Liste”,  “Lista” : rand, zoom, grens, zelfkant. Dit zou wijzen op de ligging van de gemeente : aan de rand van het grondgebied der Berthout’s., heren van Mechelen.

J. Lindemans in “Plaatsnamen” vroeg zich af of er in Leest misschien de naam van een thans verdwenen boomsoort verscholen zit. Het achtervoegsel –t verschijnt in de oude oorkonden als –ut, -at, -it, en werd later dof als –et en –t. Het stamt af van het Latijnse –etum. Die samenstelling was terug te vinden in boomnamen eindigend op –t : bv. Aalst = aals = els,enz.

Een andere verklaring, misschien zonder historische waarde, maar te mooi om niet te vermelden, vonden we in de “Chronyke van Mechelen” van Remmerus Valerius :

“Omtrent het jaer 640 quamp tot Muysen den H. Lambertus, die aldaer vele mirakelen dede en vont eenen tempel staen ter eeren van de negen goddinnen des gesanghs (de muzen) die daer van de heydenen aanbeden werden. Maer den h. Lambertus wierp die uyt den tempel ende verjoech door syne predicatie alsoo de heydenen. Eenigen teyt daer naer van gramschap soo vergaerden de heydene met de ongeloovige van Mechelen naer de Battalie, welcke nu genoemt wordt Battel, alwaer den H. Lambertus tegen de ongeloovige moest stryden, ende door Godts toedoen namen sy de vlucht, ende meynden den slag te verheffen ter plaetse hetgene men nu noemt Heffen, maar tevergeefs vluchtende tot Leestse alwaer datwas het “Leste” gevecht.”

Kerk

Het is onbekend wanneer de eerste kerk te Leest zou gebouwd zijn. In 1129 deed Burchard, bisschop van Kamerrijk afstand van de parochiale kerk van Leest ten voordele van de Benedictinessen-abdij van Kortenberg. Dat is het oudste document dat over Leest gewaagt.

In 1150 bekrachtigde Godfried III, hertog van Brabant, aan deze abdij de eigendom van verschillende goederen in de gemeente. De abdis inde de tienden te Leest waarvan ze één derde afstond aan de pastoor.

In 1305 stellen Mechelse kronijken het bestaan vast van een wassen zegel toebehorend aan de kerkraad.

Er wordt aangenomen dat de eerste kerk in Romaanse stijl gebouwd was : misvormde sporen hiervan zijn nog merkbaar aan de toren en het koor.

In 1458 was de kerk zo vervallen dat de pastoor en zijn parochianen een beroep op Rome deden. Paus Calixtis III schonk dan een aflaat. Vermoedelijk mogen we slechts van dan af spreken van de “parochiekerk van den H. Niklaas”.

De kerk had herhaalde malen van soldatenhorden te lijden. Nadat ze het klooster van Leliëndael verwoest hadden, trokken de Geuzen naar Leest. De “Geuzenhoek” in de Grote Heidestraat zal hiermee wel in verband staan.

De Geuzen teisterden het Mechelse zeer hevig : “’t Woedende soldatenvolk en was niet te voldoen, het plunderde en ruïneerde een heele maandt lang in de stadt ende op den buyten...”

In augustus 1566 had de kerk opnieuw te lijden van de Beeldstormers : “die ketters hebben alsdan alle die kercke buyten die stadt van Mechelen ontstucken gesmeten...”

In oktober 1572 veroverde Alva Mechelen en “gaf de stad met haar omtrek ten prooi aan de moedwil der soldaten :drie dagen lang werd er geplunderd”.

In februari 1578 maakten de Staatsen zich meester van Mechelen. Ze werden aangevoerd door Maximiliaan de Hennin en Pontus de Noyelles. Deze laatste beval in de dorpen rond Mechelen de klokken uit de torens te halen en liet zes vendels voetknechten onder kommando van d’Outremelle Leest, Hombeek en Heffen aflopen. Toen werd de hand gelegd op “alle silveren cassen, daer eenighe releguien van heyligen in rustten, op alle cieraeten, juweelen ende costelyckheden van die kercken en de cloesters...”

In 1591 werd de kerk vernield door garnizoensoldaten (volgens aantekeningen van Petrus De Mol, aartspriester van het district Mechelen, door de onachtzaamheid  van de inwoners die er zich schuilhielden tegen de aanvallen van de soldaten van de Hollandse Staten)  en in 1599 werd de nieuwe en vergrote kerk gewijd door kardinaal Hovius.

Soldaten brachten schade aan de kerk toe  in 1601, 1604, 1626, 1639, 1644, 1646, 1657, 1678 en 1683.

In 1741 werden de Heilige Vaten uit de kerk gestolen en in 1794 moest al het goud en het zilver worden afgestaan aan de Franse overheersers.

Op 12 juli 1794 verscheen het Franse leger ’s namiddags voor de brug van Leest en viel de Oostenrijkse bewakingstroepen aan. Ongeveer twee uur lang werd er geschoten en de Fransen verloren vier man, waaronder een Hollander Piet genaamd, die sneuvelde vlak voor de pastorij. Hij werd begraven op het kerkhof.

In de loop van augustus 1796 werden de kerkregisters door de Fransen weggehaald. Pastoor De Heuck weigerde de eed van trouw aan de Republiek af te leggen en werd vervolgd. Hij verschool zich op het goed “Ten Moortele” in een onderaardse krocht, alwaar hij huwelijken inzegende en doopsels toediende.

Op 23 oktober 1798 werden de Leestenaar Philippus Van Asch en de in Leest geboren Pieter Jacobs samen met 41 anderen te Mechelen door een Frans executiepeloton neergeschoten. Het betrof hier represaillemaatregelen tegen de burgers.

Boven de ingangspoort van de kerk staat in het latijn : “Hier plaatste mij Beatrix de Villers, abdis van Kortenberg 1782”.

In 1852 werd de middenbeuk opnieuw gebouwd en van zijbeuken voorzien. Aan de linker zijbeuk werd een steen geplaatst met de tekst, eveneens in het latijn: “hier plaatste mij Gabriel Hermans, 1852”.

In 1628 werd er een “pastoreel huys” gebouwd. Voor de fundamenten gebruikte men steengruis afkomstig van het klooster Leliëndael op de grens Leest-Hombeek (verwoest in 1580 door de Geuzen).

Deze pastorij was omgeven met een brede gracht.

Na het concilie van Trente (1563) waren alle pastoors verplicht hun doopsels, huwelijken en begrafenissen te noteren in een register.

Het eerste parochieregister van Leest vangt aan in 1599.

Wijnbouw te Leest

In oude cynsboeken wordt gesproken over de rode “lantwyn” die in het Mechelse werd gewonnen. Dat te Leest wijngaarden bestonden moge blijken uit een oorkonde van 1253, waardoor paus Innocentius IV het klooster van Leliëndael onder zijn bescherming nam, “samen met de wyngaerden van dat klooster in Hombeek en Leest”.

In de 16^e eeuw verloor de druiventeelt aan belang omdat de wijngaarden te dikwijls geplunderd werden door krijgsbenden in de streekoorlogen.

Door een bepaling in het Verdrag der Pyreneeën (1659) werd het kweken van wijndruiven in onze gewesten verboden.

Wolven

In 1595 betaalde Mechelen een premie uit aan “eenen huysman” van Leest, als beloning voor vijf jonge wolven die hij ter plaatse had gevangen.

Vijf jaar later werd het Mechelse onveilig gemaakt door deze dieren “die hunne tegenwoordigheid verrieden door allerlei verwoestingen”.

Een verordening van 9 februari 1600 verplichtte de gemeenten Leest, Heffen en Hombeek elk een “wolfjager” aan te stellen. Deze wolvenjager moest, bij ontdekking van een wolf, onmiddellijk de stormklok doen luiden, waarop elk huisgezin (op straf van boete) een man moest zenden om hem ter hulp te komen.

Voor elke gedode wolf ontving de “wolfjager” 6 gulden, dit op vertoon van kop en huid.

Wapenschild

Van de gemeente Leest vonden wij geen wapenschild terug. In 1972  besprak het college van Burgemeester en Schepenen de aanvraag tot het voeren van een gemeentewapen.

Van hogerhand werd een wapenschild voorgesteld dat de blazoenen diende te bevatten van de families die de heerlijkheid Leest bezaten op het einde van het Ancien Regime (1789), omdat de heerlijkheden (grondgebied dat eigendom was van een heer of baron) zelf nooit een eigen wapenschild bezaten.

Op het einde van het Oud Regime was Leest eigendom van drie grote families, nl. de familie d’Overschie van Neerijsche die het Hof van Rendelbeek bezat, de familie de Meester, eigenaar van het Hof ter Haelen en de familie van der Linden d’Hoogvorst, eigenaar van het Hof van den Broecke.

De eerste familie had als blazoen een gouden schild met daarop een rietschoof, gebonden met goud, en met drie zwarte waterrieten erin. De tweede voerde een schild met een kruis van negen gouden besanten op een zwarte achtergrond. De derde familie had als blazoen een rood schild met een zilveren bovenstuk met drie zwarte hellende hamers erin. Het Leestse gemeentewapen zou bovengeschetste blazoenen omvatten op een achtergrond van rood en geel, de Mechelse kleuren. Raadslid K. Duysburgh drong aan op eenvoud en ook burgemeester  Lauwers deelde die mening.

Uiteindelijk werd beslist het advies in te winnen van een gezaghebbend persoon op het gebied van heraldiek, nl. van baron de Meester de Ravenstein, burgemeester van Hombeek.

Ook het Rijksarchief van Antwerpen werd geconsulteerd en op 5 september 1972 reageerde deze instelling via een brief ondertekend door Dr. A. Bousse : volgens deze laatste ging het niet op een wapen van een van de bezitters van zulke kleine heerlijkheden als symbool te nemen voor de ganse gemeente.. Het voornaamste feit in de geschiedenis  van Leest is dat het steeds deel uitgemaakt heeft van Mechelen. Dit zou dan ook moeten tot uiting komen in het Wapen van Leest, doch opdat het niet helemaal identiek zou zijn aan het Mechelse gemeentewapen, dient er een element bijgevoegd te worden dat meer bepaald aan Leest herinnert. In dat verband stelde hij voor om de patroon van de parochiekerk van Leest, nl. Sint-Niklaas, in het wapen te verwerken.
Het meest geschikte gemeentewapen van Leest leek hem dan ook het wapen van de stad Mechelen (van goud met 3 palen van keel ; over het geheel, van goud een dubbele adelaar van sabel), geplaatst voor een H. Niklaas.

Wat baron de Meester uiteindelijk heeft geadviseerd is ons niet bekend maar in een artikel van Gazet van Mechelen werd de gemeenteraadszitting van 26 maart (1973 ?) besproken en daar besliste men om het wapenschild van de aloude hoeve “Hof van Rendelbeek” als gemeenteschild voor goedkeuring aan de Raad van Adel voor te leggen.

Dat wapenschild kreeg de voorkeur, omdat het “Hof van Rendelbeek” de enige nog bestaande hoeve was van de drie hereboerderijen die Leest destijds nog bezat. De journalist voegde er nog fijntjes aan toe dat het “Hof van Rendelbeek” eigendom was van raadslid Fr. De Prins.

Misschien is dit plan door de nakende fusie met Mechelen op 1 januari 1977 nooit geconcretiseerd. 

Oude landmaten

Uit de “Studie betreffende de metrische waarde van oude landmaten”, van R. Van de Poel en W. Van Hoof blijkt dat een bunder niet overal even groot was In 23 gemeenten, waaronder uiteraard Leest,  was de Mechelse maat van toepassing. De bunder Mechelse maat is gelijk aan 12.365,44 m2, is gelijk aan 4 dagwand van 3091,36 m2, is gelijk aan 160.000 vierkante voeten van 0,077284 m2. De roede van 5,56 m is gelijk aan 20 voeten van 0,278 m2.  (GvM-14/3/1985)

Hoeven,huizen,herbergen

Voor de  Franse inval in ons land, droegen de huizen geen huisnummers maar een eigen, dikwijls zeer pittige en schilderachtige naam. Zo hadden ook de akkers en velden hun eigen benaming.

In 1797 kwam daar verandering in en werd een eerste nummering van de huizen doorgevoerd, maar nog jarenlang zouden de oude benamingen in de volksmond blijven voortleven.

In 1878 waren er te Leest 35 herbergen, in 1887 47 en het, bij ons weten, absolute record van 52 in 1901.

In  het jaar 1480 bezat Leest 60 strijdbare mannen, ter vergelijking:  zustergemeente Hombeek had er 43.

Leest telde in 1723 674 inwoners, in 1815 was de kaap van de 1000 overschreden, in 1900 waren er 1553 inwoners, in 1970 telde men  2010 en op 1 januari 2003 2.815 Leestenaars.

In 1900 bewoonden die 274 huizen. Ter vergelijking : in 1974 bezat Leest 600 woningen.

Tussen 1895 en 1907 bedroef de kindersterfte ongeveer 1/3 van het totaal aantal sterfgevallen. (J.D.D. – De Band 1958)

De gemeente telde in 1970 127 commerciële landbouwbedrijven met een gemiddelde bedrijfsgrootte van 5,3 ha. Beteelde oppervlakte : 48% grasland, 19% graangewassen (tarwe,gerst), 7,5% voederwortel- en knolgewassen, 2,5% groenvoedergewassen, 4,5% aardappelen, 16,5% groenteteelt (o.a. bloemkool, witloof,sla,prei). (Nvdr. : ook spruiten en asperges)

Enige industriële tewerkstelling in de meubelmakerij en een wegvervoerbedrijf. Het bos besloeg 11 ha.

Vlak reliëf (7-10 m hoog) met overwegend goed tot onvoldoende gedraineerde licht-zandleemgronden in het noorden en onvoldoende en tamelijk slecht gedraineerde zandleemgronden in het zuiden. Tamelijk slecht en slecht gedraineerde zandleem- en klei-alluvia langs de Zenne en de Abeek.

In 1961 pendelde 53,7¨% van de actieve bevolking vooral naar het Mechelse en ook naar Brussel.

 (Winkler Prins Encyclopedie van Vlaanderen,deel 4 – 1974)

In 1998 werden de pastorie,  de Sint-Niklaaskerk en oude gedeelten van het kerkhof, de Steynemolenhoeve, de hoeve “Cruyninghemhof” in de Tiendeschuurstraat, de voormalige “Jezuïetenhoeve” in de Rennekouter, het voormalig gemeentehuis en onderwijzerswoning van de vroegere jongensschool, de St.-Annakapel, St.-Jozefskapel en het kasteel “Moyson” met park en bijgebouwen als monumenten geklasseerd. (BCPA)

Na de Franse bezetting werd Leest een zelfstandige gemeente met eigen gemeenteraad en burgemeester, door het volk gekozen. Lange tijd bleef de burgemeesterssjerp in dezelfde familie (Wouters-Voet-Bernaerts).

Rond 1900 kwam de tijd van de politieke emancipatie : er kwam een oppositie en meteen twee dorpspartijen, in de volksmond “Sussen” en “Blekken”, die mekaar om beurten het burgemeestersambt betwistten. Beiden hadden hun eigen fanfare en bij elke kiescampagne was Leest voortaan op het oorlogspad. Door de fusie der gemeenten (1/1/1977) verdween ook deze lokale kleur.

Op de laatste gemeenteraadszitting voor de fusie werd pater Karel Van Aken verkozen tot ereburger van de gemeente Leest. Dit voor de vele diensten die hij gedurende vele jaren had bewezen aan gemeenschap en jeugd.

De pater was de tweede ereburger. Twee jaar voordien was Hendrik Diddens gehuldigd en ereburger van de gemeente gemaakt voor zijn werk en opzoekingen naar de geschiedenis van Leest. 

08-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof

                                              V O O R W O O R D

In 1975 verkreeg ik via mijn vriend en collega, wijlen Frans Berlemont, een oud beduimeld boekje. Daarin stonden een aantal van de oudste Leestse toponiemen vermeld. Zijn enige voorwaarde was wel dat ik Leest “aanpakte” op de manier zoals hij Mechelen had behandeld.

De vonk van Francois’enthousiasme sprong over en zo werd de basis gelegd voor een jarenlange aangename en passievolle hobby.  
Het bleef niet bij toponiemen. Na een tijdje stapelden de gegevens over Leest zich zo op dat sommige onderwerpen om een eigen klassement vroegen.
Zo kreeg het Leestse onderwijs zijn aparte map, evenals de kerk, het politieke leven, het verenigingsleven, de geestelijken...
Ruim 2.000 doodsprentjes van Leest werden chronologisch gerangschikt per datum van overlijden (drukjaar).
Ook van de individuele Leestenaar groeiden de gegevens snel aan. Deze werden alfabetisch gerangschikt tussen de stambomen van de voornaamste families van het dorp.
Vanaf 1978 ontstond er jaarlijks (dit tot begin jaren 90) een tamelijk complete en representatieve map ‘Leest in krantenknipsels’. 

Deze “Kronieken van Leest” zijn verre van volledig. Aanvankelijk was het de bedoeling al mijn beschikbare gegevens chronologisch weer te geven, zoals in de historische kronieken uit vroegere eeuwen. Deze boden hun lezers immers een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in chronologische volgorde.

Later volgde jarenlang opzoekingswerk naar nieuwe gegevens.
Tijdsgebrek noopt me nu om mijn verdere opzoekingen te staken en het werk te publiceren in zijn huidige staat, maar met de hoop dat iemand ooit de draad weer opneemt om het te vervolledigen.  

In een dorp zoals Leest gebeurden er in de loop der eeuwen weinig wereldschokkende dingen. Inlichtingen van personen, huizen, gronden, “fait d’hivers”, werden aangevuld met bijkomende –al dan niet reeds gepubliceerde- gegevens.

Zo werden bv ook natuurrampen zoals aardbevingen en watersnood, waarvan we kunnen vermoeden dat ze ook op Leest een weerslag hadden en die we terugvonden in Mechelse kronieken, vermeld.

Ook het klooster van Leliëndael, op grondgebied Hombeek maar op de grens met Leest, drukte ongetwijfeld zijn stempel op ons dorp en werd bewerkt.

De schaarse gegevens uit de middeleeuwen werden aangevuld met schepenakten en aan sommige vermelde toponiemen werden extra gegevens toegevoegd.

Vanaf de 19^e eeuw botsten we op een massa gedetailleerde gegevens waarvan de meeste, al dan niet verkort, worden weergegeven, alhoewel er bij de samenstelling werd naar gestreefd de teksten voor zichzelf te laten spreken om bepaalde feiten en gebeurtenissen in hun juist daglicht te plaatsen.

Veel zaken over Leest vond ik terug in de geschriften en gegevens van Jan De Decker, George Herregods, Hendrik Diddens, Stan Gobien, J.A. Huysmans, Frans Teughels, Eddy Apers, Guido en Wilfried Hellemans. Zij zijn de ware baantrekkers van de Leestse geschiedschrijving en het is aan hen dat ik dankbaar deze “Kronieken” opdraag.

Mijn dank langs deze weg voor de vele dorpelingen die bereidwillig hun archief ter beschikking stelden en op wie ik ten allen tijde kon en kan rekenen, vooral dank aan wijlen burgemeester Lauwers, Jean Van Dam, Emmerance Van den Heuvel en Victor en Leonore Van Hoof-Mees, Robert en Bertha Verbruggen-Smulders,  Raf Selleslagh, Amelie Portael, Antoon en Agnes Lauwens-Piessens, Hugo Lauwens, Karel Soors, Wilfried en Lieve Spruyt-Huysmans, Karel Duysburgh, Paul Van Roy, Lisette Polspoel-Fierens, Jeroom Verbruggen, Jan Teughels, Frieda Arduwie, Jean Apers, Jan Van Rompaey, Maria Lauwens, Maria Peeters, Harry Cauwenbergh, Daniel Nuytkens, Jozef Vloeberghen, Eduard en Greta Geerts en de vele anderen die ik bij vergetelheid niet vermeld heb. 

Dit werk vergde jarenlange opzoekingen. We durven nochtans niet met zekerheid beweren dat er geen onnauwkeurigheden in voorkomen. Met dankbaarheid zullen we dan ook alle aanmerkingen en aanvullende inlichtingen ontvangen.

                             Marcel Eduard Van Hoof
                             van.hoof.marcel@skynet.be
                             TF 03/886.63.33
                             Mechelsesteenweg 386
                             2830 Blaasveld

07-02-2012 om 00:00 geschreven door Marcel Van Hoof