|
Vervolg 1990 11 januari.
De Zenne
Gezond, ontspannend en gezellig fietsen of wandelen is het tegenwoordig langs de dijken van de Zenne op verharde en autovrije wegen. Dat is ooit anders geweest.
De stroom waaraan Leest zijn ontstaan te danken heeft, fascineerde me en grasduinend in de media stuitte ik op volgende wetenswaardigheden : de Zenne is een kleine vlakterivier die op 123 meter hoogte ontspringt in het gehucht Naast, een dorp in de provincie Henegouwen en een deelgemeente van Zinnik. Na 103 km vloeit ze op een hoogte van 5 meter aan het Zennegat in Heffen in de Dijle, samen met het Kanaal Leuven-Dijle. Het stroomgebied heeft een oppervlakte van 1164 vierkante kilometer.
Ze stroomt achtereenvolgens door Naast, Zinnik, Horrues, Steenkerke, Roosbeek, Quenast, Tubeke, Lembeek, Halle, Buizingen, Lot, Beersel, Ruisbroek, Drogenbos, Vorst, Anderlecht, Sint-Gillis, Brussel, Sint-Jans-Molenbeek, Laken, Schaarbeek, neder-Over-Heembeek, Evere, Haren, Vilvoorde, Eppegem, Weerde, Hofstade, Zemst, Hombeek, Leest en Heffen tot aan het Zennegat in de Dijle. Na Vilvoorde wordt de rivier onderhevig aan de getijden van de Noordzee.
De Zenne stroomt zo’n 14 km door het Brussels Gewest, grotendeels onder de stad.
Meer dan 1000 jaar geleden ontstond Brussel op de oevers en eilandjes van de Zenne. De eerste documenten over een haven in Brussel dateren van 1012. Om vanuit die oude haven de Rupel en uiteindelijk de Schelde te bereiken, moesten schepen gebruik maken van de kronkelende Zenne en het afvaren duurde lang, soms verschillende weken, en was moeilijk bij lage en hoge waterstanden. Bovendien eiste de stad Mechelen een tol bij het langsvaren. In de 15e eeuw spanden ze een ketting over de Zenne om te verhinderen dat het stapelrecht op haver, zout en vis omzeild werd door schepen van of naar Brussel en Antwerpen.
Aan de brug in Heffen, met aan de rechteroever een grote ronde vestingstoren, hing eeuwenlang de vermaarde tol-ketting (‘Ceste Chayne de fer de Heffene’). Deze ketting die bijna constant een knarsend geluid maakte, zorgde ervoor dat de schepen niet verder konden varen zolang er geen tol werd betaald. Het ‘heffen’ van tol (van 1415-1785) gaf aan Heffen een naam en beruchtheid in de rest van Vlaanderen.
De groeiende handel stimuleerde de zoektocht naar een oplossing voor deze tekortkomingen : in 1561 was de Willebroekse Vaart klaar, een 28 km lang kanaal dat Brussel via de Rupel met de Schelde verbindt en gevoed wordt met water uit de Zenne. Vanaf dt moment duurde het 9 uur om reizigers met de trekschuit tot in Willebroek te brengen. In 1832 werd het kanaal Charleroi-Brussel in gebruik genomen.
De voorbije 150 jaar werd de uiterst grillige Zenne op bijna alle plaatsen van zijn benedenloop rechtgetrokken.
Naarmate er in Brussel meer ambachten bedrijvig waren, raakte de Zenne meer en meer vervuild. Vooral de lederbewerkers of ‘huydevetters’, de slachters en een aantal vaklui uit de lakennijverheid, zoals de volders en de ververs, werden met de vinger gewezen. De rivier werd in de hoofdstad meer en meer een open riool. Een cholera-epidemie te Brussel in 1865 met 3.500 doden was de aanleiding om de rivier tussen 1867 en 1871 in de stad te overwelven (de rivier komt weer boven na de Van Praet-brug).
In de andere verstedelijkse gebieden van Zinnik, Halle en Mechelen kreeg en krijgt de Zenne ook veel industrieel en huishoudelijk afwalwater te verwerken. In haar stroomgebied wonen anderhalf miljoen mensen en deze rivier werd jarenlang aanzien als de grootste bron van vervuiling van de Schelde.
Volgens Wikipedia was het water van de Zenne dermate vervuild dat ze enkele jaren geleden tussen Brussel en Vilvoorde ooit in brand heeft gestaan, en een interventie van de brandweer nodig was om ze te blussen.
De rivier stroomt door de drie Belgische gewesten die elk een verschillend beleid voeren op het vlak van waterzuivering. Een Europese richtlijn m.b.t. het afvalwater verplichtte ons land en de gewesten maatregelen te treffen. Er werden verschillende zuiveringsinstallaties gebouwd om van de Zenne opnieuw een leefbare waterloop te maken.
Het huishoudelijk afvalwater van Brussel dat ongezuiverd in de rivier geloosd werd, wordt sedert maart 2007 behandeld in de nieuwe waterzuiveringsinstallatie nabij de Buda-brug en de kwaliteit van het rivierwater is danzij de ingebruikname van deze installatie duidelijk verbeterd, in die mate dat eind augustus 2007 voor het eerst sedert lang weer vis in de Zenne werd waargenomen. Het ging om driedoornige stekelbaars, blauwbandgrondel en riviergrondel in Drogenbos en Lembeek en paling te Leest.
In 2009 was er een massale vissterfte in de Zenne omdat het waterzuiveringsstation stil lag vanwege een conflict tussen de Brusselse regering en de uitbater van het station Brussel-Noord. Daardoor stroomde het afvalwater van 1,1 miljoen Brusselaars ongezuiverd de Zenne in, en vervuilde ook de Rupel en de Schelde. De Brusselse minister van Leefmilieu Evelyne Huytebroeck (Ecolo) overwoog zelfs even om op te stappen.
In 2011 werd er bentoniet in de Zenne geloosd, weer met milieuschade tot gevolg.
Recent is een nieuw probleem opgedoken : in de Brusselse havenwijk werd een 140 meter hoge wolkenkrabber gebouwd langs het kanaal tegenover Tour & Taxis. De Up-site woontoren telt 251 appartementen op 41 verdiepingen en het afvalwater loopt voorlopig rechtstreeks in de Zenne. De buurt is immers niet op het zuiveringsstation aangesloten.
Up-site zou zowel een stedenbouwkundige als een milieuvergunning op zak hebben maar deze toestand gaat in tegen een Europese richtlijn, die vertaald werd in een besluit van de Brusselse regering, die bepaalt dat al het Brusselse afvalwater gezuiverd moet worden.
Hydrobru, de intercommunale verantwoordelijk voor de rioleringen, heeft beloofd zo snel als mogelijk voor een oplossing te zorgen door het afval via een collector af te leiden naar een waterzuiveringsstation maar intussen nemen de eerste bewoners hun intrek in de hoogste woontoren van ons land die ongeveer 2.500 mensen zal huisvesten…
De Zenne en de ‘muzikale modellering van haar bekken’ waaraan je ze volgens de schrijver Herman Teirlinck herkent, zijn ontelbare keren getekend en geschilderd.
Rubens schilderde in de vijf jaar die hij in het Steen in Elewijt doorbracht, niet minder dan 150 doeken van de omgeving. Zonder twijfel heeft de Zenne als inspiratiebron gediend.
Felix De Boeck die in Drogenbos woonde op nog geen honderd meter van de rivier heeft vooral in zijn jonge jaren de Zenne weergegeven (zie foto) en de Halse schilder Louis Thevenet bewoonde een tijdlang dezelfde gemeente en liet enkele Zenne-gezichten na.
Baudelaire wijdde zijn gedicht ‘Une eau salutaire’ (‘Een heilzaam water’) aan de door hem vermadelijde rivier, die hij met een knipoog naar Hugo aanduidde als ‘Une Seine obscène’.
“Joseph Delorme a découvert
Un ruisseau si Clair et si vert
Qu’il donne aux malheureux l’envie
D’y terminer leur triste vie.
-Je sais un moyen de guérir
De cette passion maisaine
Ceux qui veulent ainsi périr :
Menez-les au bord de la Senne !
“Voyez – dit ce Belge badin
Qui n’est certes pas un ondin –
La contrefaçon de La Seine.”
-“Oui – lui dis-je –une Seine abscène !”
Car cette Senne, à propement
Parler, où de tout mur et de tout fondement
L’indescriptible tombe en foule,
Ce n’est guères qu’un excrément
Qui coule.”
Journalist en schrijver-dichter Geert Van Istendael over de Zenne in Brussel : “Brussel is een stad die haar water levend begraven heeft, zoals Brussel ook heeft geprobeerd zijn taal, het oude Brabantse Nederlands, te wurgen en te begraven. Dat alles gebeurde in de tweede helft van de negentiende eeuw in naam van de vooruitgang. Het is bijna gelukt, maar toch niet helemaal. Brussel is vandaag nog steeds officieel tweetalig. Nu blijkt dat ook het water zich niet zomaar laat uitbannen. Brussel mist heel erg een waterloop in het centrum. Brussel snijdt zichzelf af, niet alleen van zijn eigen verleden, maar ook van zijn ommeland, omdat ze daar Nederlands spreken.”
De auteur schreef de volgende verzen over de Zenne :
“De feiten zijn bekend. Er werd gekerfd,
het water liep in het riool verloren,
de burgerij kon het niet langer horen,
het oude Brussel heeft zichzelf onterfd.
Wat is de toekomst van een stad die sterft ?
In ijspaleizen ligt haar ziel bevroren,
haar krasse taal befluistert dovemansoren,
nog rest ons een kavalje dat zich verft.
De dichters zetten alle sluizen open,
de burgemeesters doen de deuren dicht.
Al is de stroom dan stinkend afgedropen,
lees deze regels niet als doodsbericht.
De tijden wisselen. Ooit zal het tij verlopen,
ooit komt de Zenne weer aan het zonnelicht.”
Ook in Halle klinkt de roep naar de terugkeer van het water. Zo ging de publieksprijs van de laatste poëziewedstrijd ‘Poëzie aan de Zenne’ naar een nostalgisch gedicht van Victor Ghysels. Hij voert de Hallenaars van de vroegste tijden (“ ’t Woeter dei zen goestink, lieg of uug / ’t aa gien belang voe Halle nat of druug”) via de verstedelijking, de industrialisering, “den oeverslag” in Lembeek en de overwelving, naar vandaag (“Hiere poleteekers werkt toch mei / En skinkt de stad ui aa gloure wei / Want naa es ’t skuun van Halle oent verdwène / En zal ’t zonneke…zal allien op den asfalt en den betoan nog kunne skèène”)
We besluiten met Leestenaar Kamiel De Wit (1958) :
“God alleen weet
hoelang ik vloei in deze streek.
Rustig en ongestoord
gingen de eeuwen aan mij voort
hier in Gods vrije natuur :
moeras of schor was mijn gebuur.
De mens ontdekte mijn wildernis
en trof in mij de beste vis.
Zo is hij aan ’t vissen gegaan
en is het dorp van Leest ontstaan.
Dit stoere, ruwe vissersvolk
doorzocht mij, elke draai of kolk.
Dan zwol ik van woede en ik gramde
en ik zette me uit tot ver te lande.
Weldra beroofde men mijn vrijheid :
langs beide kanten kreeg ik een dijk.
Uit tegenzin en ook uit nijd
besmeurde ik de omgeving met mijn slijk.
Duizenden boten heb ik gedragen
want aan mijn zijde lag de Brusselse haven :
ik voerde steen, zand, zout en zo meer.
Men ontnam mij echter ook die eer :
geen boten meer, geen prauw.
Zelfs mijn water schijnt in eeuwige rouw :
een erfenis van de fabrieken.
Zo kan men mij op verre afstand rieken.
‘k Dien enkel nog om ’t afval op te slikken,
willen z’er te Brussel niet in stikken !
De bevuiling komt langs ontelbare sluizen
zelfs de paling hebben ze doen verhuizen.
Wanneer bemoeit de mens zich daar ook eens mee ?
Of ik maak alles zwart tot aan de zee.”
(Bronnen : diverse krantenartikels uit GvA, HLN, de Standaard, de Morgen, websites : Wikipedia, de Zennekrant, brusselnieuws.be (A. Devroe) , www.brusselslife.be, www.brussel.be, www.asuiris.be, )
De Zenne komt in deze Kronieken herhaaldelijk aan bod, o.a. 13/10/1902 (‘Gezondmaking der Zenne’), 5/11/79 (‘Overstroming te Leest’), 2/7/80 (‘Zenne sijpelde door te Leest’), 26/2/80 (‘Alle bomen op Zennedijk te Leest weg ?’), 27/10/84 (‘Overstroming na begeven van zandwinningsput’), december ’89 (‘De Zenne, een oud zeer’)…
Foto’s :
-Gezellig en veilig vertoeven tegenwoordig langs de boorden van de Zenne.
- Aan de brug van Heffen met de grote ronde vestingstoren, hing eeuwenlang de vermaarde tol-ketting, die ervoor zorgde dat de schepen niet verder konden varen zolang er geen tol werd betaald.
-De brug van Heffen anno 2014.
-‘Zon weerkaatst in de Zenne’ 1918 van Felix De Boeck.
-De 140 m hoge Up-site woontoren loost zijn afvalwater rechtstreeks in de Zenne.
|
