De Spioenkop
Ter hoogte van de rotonde groeit een uitloper van het westelijk duinmassief tot op enkele passen van de kom van de gemeente.
De waarde van dit wijdse vergezicht, dat vandaag de dag gelukkig alleen een toeristische functie heeft te vervullen, werd in het verleden herhaaldelijk om andere redenen benut. Landsvorst en bezetters hebben beseft welk een uitstekende observatiepost de natuur hier heeft neergezet. Onder het Oostenrijks bewind stond hier tussen 1771 en 1778 een "corps de garde". De Franse genie plaatste in 1795 een signaalmast, waarmee door middel van vlaggen, berichten werden doorgegeven. Vanaf 1798 was het de marine die verantwoordelijk was voor de goede werking van dit voor die tijd vernuftige communicatiemiddel. Met ingang van 1 juni 1806 werd een semafoor geïnstalleerd. Uit de stand der beweegbare armen was het mogelijk op grote afstand de mededelingen te lezen. Meestal waren die om veiligheids redenen in codetaal gesteld. De semafoormast, 13 meter hoog, was opgesteld sur dune de sable recouverte de terre vegetale et plantee d'oyats , op een zandduin bedekt met aarde en beplant met helm. Het personeel dat moest instaan voor de bediening van het toestel werd ondergebracht in houten keten opgetrokken uit materialen afkomstig van het vroegere corps de garde.
Ten tijde van Napoleon was het snel over brengen van berichten natuurlijk van het grootste belang. Ter beveiliging tegen een Engelse invasie werden sterke contingenten Franse troepen langs de kust gelegerd. In kritieke periodes overschreed hun getalsterkte te Wenduine het inwonertal, dat de tweehonderd niet bereikte. Natuurlijk gaf dit, mede door het onheus optreden der bezetters, aanleiding tot tal van conflicten met de ingezetenen en de plaatselijke overheid.
De semafoor- naar de uitvinder ook Chappe-telegraaf genoemd - maakte het mogelijk in een voor die tijd snel tempo het verloop der krijgsverrichtingen door te seinen en zo nodig om versterkingen te vragen. De Wenduinse semafoor hoorde administratief bij de eerste inspectie, die de strook tussen Lissewege en Middelkerke bestreek. Hiërarchisch ressorteerde dit toezichtsgebied tot het seinarrondissement Duinkerke, afhangend van de eerste maritieme prefectuur te Boulogne. Vandaar leidde een semafoorlijn naar Parijs. Het andere uiteinde, Vlissingen, had een semafoor verbinding die tot Antwerpen strekte. En vandaar gingen en kwamen dan weer optische signalen naar Brussel en Amsterdam.
In 1809 kreeg de semafoorpost Wenduine heel wat militaire berichten te verwerken. In dat jaar was dit gedeelte van de Noordzee inderdaad het toneel van verwoede zeegevechten.
De Belgische administratie, waarvan de fiscale interesses voldoende zijn bekend, heeft in de negentiende eeuw het hoge duin gekozen om er een wachthuis te plaatsen. Vandaar kon de douane een flink stuk van de kust overschouwen en beletten dat er clandestien waren en goederen werden ontscheept of ingeladen. De commiezen woonden ter plaatse, een tijdlang in de gebouwen van het huidige instituut G. Born. Het wachthuis heette in ambtelijk Frans aubette de la douane . Vandaar dat de volksmond het duin waarop de uitkijkpost was gebouwd bettenhul noemde. Hul is in de streektaal het woord voor duin; het is te vergelijken met het Engelse hill .
Rond de eeuwwende had het toerisme vaste voet gekregen te Wenduine dat een snelle gedaantewisseling onderging om zich naar behoren van zijn nieuwe taak te kwijten. Allerhande infrastructuurwerken werden uitgevoerd om er een moderne, leefbare badplaats van te maken.
Bovenop de hoogste top van de domeinduinen werd een paviljoentje gebouwd, waar men beschut tegen de wind even kon uitblazen om er te genieten van het merkwaardige panorama. Dat fraaie torentje met rieten dak kreeg de naam Spioenkop mee. Het heette voor sommigen ook de champignon, de paddestoel, of le pavillon Elisabeth, namen die men op oude prentkaarten treft, maar die thans vergeten zijn.
De Spioenkop kende een bewogen geschiedenis. Sinds zijn oprichting in maart 1902, werd hij tweemaal volledig vernield. De Duitse bezetter heeft het strategisch belang van het hoge duin benut om er tijdens de wereldoorlogen tuigen te plaatsen die een aanval uit zee moesten helpen verijdelen. In '14-18' hadden ze er een versterkte uitkijkpost gebetonneerd. In 1943 werd de Spioenkop dan weer vernield. Toen stonden op en rond het duin toestellen die de nadering van geallieerde vliegtuigen moesten verklikken. Maar zoals de feniks herrees de Spioenkop uit zijn as. Het in 1922 gebouwde huisje kreeg een schaliedak. In 1955 zou de versie die nu te zien is worden opgetrokken uit puur beton, oersterk, maar toch een tikje minder sierlijk.
Vanwaar komt de naam Spioenkop? Dat kop staat voor heuvel begrijpt men zo en vermits het vergezicht er uniek is, kan het een uitgelezen plaats zijn om te bespieden, gade te slaan wat er in een wijde omtrek gebeurt. Dat klopt allemaal, maar die combinatie werd niet voor Wenduine bedacht, maar voor een heuvel die tienduizenden kilometers hier vandaan ligt. In Zuid-Afrika. Kopje is trouwens een van de weinige woorden uit de Afrikaanse taalschat die in ons Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, alias de dikke Van Dale, zijn opgenomen: hoge, alleenliggende heuvel.
Tijdens de Boerenoorlogen hebben de Britten enkele smadelijke nederlagen moeten incasseren. Een van de meest bekende overwinningen van de Boeren was die op de Spioenkop waar de Britten van generaal Redvers Buller op 24 januari 1900 het onderspit moesten delven tegen de strijdmacht onder het opperbevel van generaal Louis Botha.
In ons land leefde men intens mee met wel en wee van de Boeren. Toen op 4 april 1900 de boottrein uit Engeland stopte in het Brusselse noordstation, pleegde de anarchist Sipido een aanslag op het leven van de prins van Wales, zoon van koningin Victoria en toekomstig koning als Edward Vll, die met zijn gemalin, prinses Alexandra van Denemarken, onderweg was naar Duitsland. De moordpoging faalde, niemand werd geraakt en de jonge heethoofd werd gevankelijk weggevoerd.
Herbergen met de naam Kruger, Transvaal of Pretoria zijn er ongetwijfeld bij honderden geweest. Vele bierhuizen gingen dicht, maar er blijven er nog tientallen over die herinneren aan Oom Paul of zijn Boerenrepubliek. Straatnamen die verband houden met de Boerenoorlogen zijn er bij de vleet, zoals de P. Krugerstraat te Blankenberge.
Met zijn Spioenkop-toponiem heeft Wenduine dus ook een herinnering aan de Boerenoorlogen bewaard. De Spioenkop is uniek. Of toch niet? In de staat Montana, V.S., is een plaatsje dat Spion Kop heet. Ver van hier, maar ook de Nieuwe Wereld werd destijds door de golf van meevoelen met de Boeren gegrepen.
Sedert begin 1967 bezit de voetbalploeg Club Brugge, die o.a. kampioen speelde in 1972- 73, een zeer actieve supportersclub die zich de Spionkop noemt en een afgietsel is van de gelijknamige die het elftal van F.C. Liverpool aanmoedigt. De naam Spionkop werd daar gegeven aan de tribune, gebouwd in 1900, die er enigzins als een heuvel uitzag. Te Brugge werd intussen een café herdoopt in De Spionkop. Wenduine heeft dus zijn Spioenkop, Club Brugge houdt het bij Spionkop. Een letter meer of minder, het heeft niet zoveel belang. Op oude documenten en foto's ziet men nog meer spellingen en schrijfwijzen.
Niet alleen de toeristen appreciëren het lieflijk Spioenkopje. Ook de Wenduinenaars zien het als een onafscheidelijk stuk van hun bezit. Na de tweede wereldoorlog werden spontaan fondsen bijeen gebracht om de heropbouw te financieren.
Het gemeentebestuur is al eens té ondernemend. Zo werd voor enkele jaren tijdens de zomermaanden de Spioenkop met schijnwerpers belicht. Blijkbaar zeer tot ongenoegen van de vrijende paartjes. Er haperde alsmaar iets aan de projectoren. De administratie begreep de wenk en de proef werd niet herhaald.
Bronvermelding : Vin Dune an de Zee, Eric Lepeer
Uitgave Gemeentebestuur van Wenduine, 1974
|
