De Galápagosreuzenschildpad, ook wel Galápagosschildpad (Geochelone nigra) is een schildpad uit de familie landschildpadden (Testudinidae). Het is een van de grootste en zwaarste schildpadden ter wereld, maar niet de oudste, dat was een stralenschildpad (Geochelone radiata) van minstens 188 jaar (zie Tui Malila). De allerlangste schildpad is overigens de in zee levende lederschildpad (Dermochelys coriacea), die langer dan 2,5 meter kan worden.

Naamgeving

De naamgeving van de Galápagosreuzenschildpad is al aan zoveel verandering onderhevig geweest, dat er in de loop der tijd meer dan 20 verschillende namen zijn bedacht voor deze soort. De Galapágosreuzenschildpad behoorde onder andere tot de geslachten Testudo, Geochelone en Chelonoidis. De soortnaam was lange tijd elephantopus en ook deze naam duikt nog veel op in de literatuur.

Daarnaast zijn er dertien ondersoorten, waarvan twee uitgestorven, die ook allemaal een lijst aan verouderde namen hebben. Inclusief ondersoorten zijn er zelfs bijna honderd synoniemen voor deze soort. De verschillende ondersoorten, met voorkomen en ontdekker, zijn onderaan weergegeven.

Beschrijving

De Galápagosreuzenschildpad kan ruim anderhalve meter lang worden en is dan meer dan 200 kilo zwaar. Omdat deze soort vaak baadt, is de kleur dan ook vaak die van de modder waar de schildpad in gezeten heeft, en bij oudere dieren vaak groengrijs tot bruingrijs. Het schild is zeer bol en de grote poten die zelfs iets weg hebben van de poten van de olifant, hebben grove en enigszins uitstekende schubben. Ondersoorten die meer in open graslanden leven zijn te herkennen aan een bol schild, ondersoorten die in het bos leven hebben een meer afgeplat, zadelvormig schild. De kop is relatief klein evenals de staart en de nek is juist weer lang om beter bij het voedsel te kunnen komen.

Voorkomen en habitat

Deze soort komt alleen voor op de Galápagoseilanden en leeft in allerlei biotopen; van met bomen of met cactussen begroeide plaatsen tot meer open landschappen. Het is de enige soort reuzenschildpad dier er leeft, hoewel er 10 in het wild levende ondersoorten zijn die iets verschillen. De schildpad is overdag op het land te vinden, al etend en zonnebadend, maar zoekt 's nachts een modderpoel op waar hij in overnacht. In de modder blijft de schildpad warm, waarschijnlijk speelt dit ook voor de digestie een rol. Ook overdag wordt wel eens in de modder gebaad, waarschijnlijk om van parasieten af te komen.

Voedsel en bescherming

Jonge reuzenschildpadjes in het Charles Darwin-instituut -- Foto: Martin Sinot

Zeer jonge exemplaren eten waarschijnlijk wel eens insecten en aas, maar na een paar jaar worden ze volledig vegetarisch. Allerlei planten zoals kool- en loofsoorten worden gegeten, evenals bloemen, bessen en vruchten. Ook staan deze schildpadden erom bekend een enorme hoeveelheid water op te kunnen slaan waardoor ze het lange en droge zomerseizoen kunnen doorstaan. Lange tijd zijn deze schildpadden bejaagd door zeelieden en ontdekkingsreizigers vanwege de schilden, de olie en met name het vlees; ze kunnen wel een jaar zonder water en voedsel, en werden meegenomen op zeereizen als langdurige voedselbron. Van de oorspronkelijke 250.000 bleven er maar enkele duizenden over, maar omdat de soort beschermd is, en de eilanden streng bewaakt worden ziet de toekomst van deze soort er over het algemeen goed uit.

De reden dat het niet goed ging met de schildpad is de invloed van de mens. Er werden namelijk geiten uitgezet op de Galápagoseilanden, die de meeste planten opaten, waarna er voor de schildpadden te weinig overbleef. Ook brachten de schepen onbedoeld ratten mee, die de eieren en de jonge schildpadjes opvraten. De geiten zijn voor het grootste deel weg; de ratten laten zich veel moeilijker vangen en vormen een permanent probleem. Daarom worden schildpadeieren tegenwoordig uitgebroed in het Charles Darwin-instituut op Santa Cruz, en de jonge schildpadjes worden gedurende vijf jaar verzorgd. Na die tijd zijn ze te groot voor de ratten en worden weer uitgezet op hun eigen eiland.

Lonesome George

Van een ondersoort van de Galápagosreuzenschildpad (G. n. abingdonii) is nog maar één enkel exemplaar over; een mannetje dat Lonesome George (eenzame George) wordt genoemd. Dit dier is een enorme trekpleister voor toeristen vanwege het wat dramatische verhaal dat erachter zit; als George doodgaat, sterft met hem weer een ondersoort uit en zijn er nog maar tien over. Tegenwoordig verblijft deze schildpad in gevangenschap in het naar Charles Darwin vernoemde onderzoeksinstituut op de eilanden, waar getracht wordt met vrouwtjes van andere ondersoorten nageslacht te produceren. Mocht dat lukken, dan is het nageslacht wel een hybride soort die mogelijk onvruchtbaar is.