Wetenschap is duur. Er zijn dure apparaten voor nodig. Grote wetenschappers hebben hoge salarissen enzovoorts. Om de 'waarheid' te verkrijgen is dus een hoop geld nodig. En men koopt niet al die dingen om de waarheid te weten te komen, maar om meer macht te krijgen. Het wetenschapsspel is een machtsspel. De wetenschappelijke taalspelen gaan spelen worden van de rijken, waarbij de rijkste de meeste kans heeft gelijk te hebben. Lyotard1945.
Sluit U zich op in uw huis ? Gaat U in de bus of op
de trein zover mogelijk van andere mensen vandaan zitten ? Biedt U uw
excuses aan als u iemand in de supermarkt per ongeluk aanraakt ? Ja,
driewerf ja ? Dan lijdt U volgens Elias Cannetti aan 'aanrakingsvrees'
! Mensen houden er niet van om aangeraakt te worden door vreemden. Er
is een soort van angst. De enige plek waar we volgens Cannetti die
angst verliezen, is in de massa. Op een popconcert, een manifestatie of
een betoging worden alle door aanrakingsvrees besmette individuen
plotseling genezen. Het lichaam van een vreemde is niet langer vreemd,
want het behoort tot dezelfde massa als waar ik zelf toebehoor. In dit
geval willen we de aanraking wel. Het laat ons voelen hoe sterk de
massa is en hoe we, met elkaar, niet meer bang zijn. De massa zordt
ervoor dat de aanrakingsvrees omslaat in een aanrakingswens.
Lyotard1945.
Het is en blijft een zeer merkwaardig boek de 'Tractatus Logico Philosophicus' van Ludwig Wittgenstein ! Het is een boek waarin ik maar een vijftigtal bladzijden heb gelezen (een hele prestatie). Het onderwerp dat ik meende te herkennen was de logische structuur van onze taal. Ook is het in wezen een ethisch boek, over God en de zin van het leven. Wittgenstein schrijft in zijn inleiding dat we over alles kunnen spreken, maar niet over onoplosbare 'metafysische problemen'. Dat kan, met behulp van onze taal, niet gezegd worden. De meest boeiende vraagstukken uit de filosofie zijn louter en alleen het resultaat van een verkeerd taalgebruik ? Kan het denken wel met zulk een ontnuchterende diagnose leven ? "Niet hoe de wereld is, is het mystieke, maar dat zij is ." Lyotard1945.
Ik heb ergens gelezen : 'De toekomstige wereld zal solidair zijn of zal niet zijn ". Wat zegt de filosofie over het begrip 'solidariteit' ? De Amerikaan Richard Rorty concludeert in één van zijn boeken dat de meeste problemen bestaan vanwege een gebrek aan solidariteit. Maar, zegt hij, het is niet iets dat van nature tussen mensen bestaat. Solidariteit heeft voor Rorty niets te maken met identificatie. Het kan wel gecreëerd worden als mensen nadruk leggen op overeenkomsten en verschillen onbelangrijk achten. Het gaat er niet om dat iemand een andere cultuur, religie of huidskleur heeft. Om solidariteit te voelen hoeven we niet hetzelfde te zijn. Er is slechts één vraag van belang : 'Lijd jij pijn' ? Als ik deze vraag kan stellen en ik een bevestigend antwoord ontvang, wordt er solidariteit gecreëerd en zal ik mij inzetten om die ander te helpen. Lyotard1945.
Toen ik enkele jaren geleden met pensioen ging waarschuwde mijn omgeving voor de komende verveling, de leegte zonder werkjob. De verveling heeft in onze 24-uurs economie een slechte naam. Men verafschuwt haar en tracht haar uit het leven te verdrijven. De leegte waarmee de verveling ons dreigt te confronteren is ondraaglijk ! Maar wat is dat voor een leegte die ons in momenten van verveling tegen alle weerstand in wordt geopenbaard ? Zowel Heidegger als Verhoeven, twee overleden filosofen, zijn de verveling en leegte bijzonder goed gelegen. De verveling is de totale vrijheid, niet door een keuze ingedamd. De verveling biedt ons een kans op authentiek menselijk bestaan. We zouden haar (de verveling) in ere moeten herstellen ! Wie zich nooit verveeld is niet vrij, wie met alle middelen de verveling bestrijdt, bestrijdt de vrijheid. Leve de senioren die zich iedere dag vervelen ...
Volgens markies de Sade is het grootste genot een vader die met zijn getrouwde dochter de liefde bedrijft terwijl hij bij haar een hostie inbrengt. Zo pleegt hij vier misdaden tegelijk : overspel, incest, blasfemie en een verboden seksuele daad waarop in zijn tijd de doodstraf stond. Het genot komt dus, volgens de Sade, voort uit de overschrijding. Hoe verbodener, hoe geiler. Tegelijkertijd beroept de Sade zich op het Verlichtingsdenken. De mens moet zich laten leiden door zijn verstand. God bestaat niet. De moraal en de wetten zijn nergens op gebaseerd. Toch stevent zijn filosofie af op een paradox : In een wereld waarin alles is toegestaan, is het sadeaanse genot onmogelijk. de Sade vertegenwoordigde het absolute kwaad in zijn tijd.
Jean Baudrillard, een Franse filosoof en socioloog heeft een nogal subversief idee : zoiets als de 'realiteit' bestaat tegenwoordig niet meer. We leven momenteel in een hyperreële wereld dat er niets werkelijk meer kan gebeuren. Tot veler hilariteit en zelfs verontwaardiging beweerde hij zelfs dat de Golfoorlog van 1991 nooit heeft plaatsgevonden. Verder dat er geen historische gebeurtenissen meer mogelijk zouden zijn in onze westerse cultuur. Ook stelde hij enkele jaren geleden nog dat de milleniumwisseling niet zou plaatsvinden. Sinds de aanslag op de WTC-torens op 11 september 2001 is de 'staking van de gebeurtenissen' volgens Baudrillard weer voorbij en is ook de werkelijkheid weer op gang gekomen. Een van zijn stellingen over Amerika luidt als volgt : "Disneyland bestaat om te verhullen dat het echte land Amerika, Disneyland is. Ook de gevangenissen (vooral in de USA) dienen om te verhullen dat het sociale in zijn geheel een gevangenis is." Wat moeten we daar allemaal van denken ? Lyotard1945.
Arthur Schopenhauer is één van mijn geliefkoosde filosofen. Hij beweert dat enkel de mens wil weten wat er achter de natuur steekt : de metafysica. Het is ongetwijfeld het besef van de dood en het lijden dat de sterkste impuls heeft gegeven aan een filosofische bezinning en een metafysische interpretatie van de wereld. Een dier leeft enkel in het hier en nu. Het treurt niet om gisteren en vreest niet het leed van morgen. Maar de scheiding tussen mens en dier moet niet overdreven worden. Zo is gebleken dat hogere diersoorten ook intellectuele gaven kunnen hebben. In 1830 is bij een lijkschouwing op een olifantenverzorger aan het licht gekomen dat hij door één van zijn dieren was geplet. Uit getuigenverklaringen bleek dat die verzorger twee jaar tevoren de olifant zwaar had beledigd en dat deze laatste zonder aanleiding maar bij een gunstige gelegenheid de verzorger plotseling had gegrepen en vermorzeld. Maar ja in 1830 was Schopenhauer al lang dood ! Lyotard1945.
Zondag laatst was het moederdag ! De gelovigen onder ons zullen geen moeite hebben om te beamen dat Moeder Maria (van Jezus) de vroomste vrouw was uit de geschiedenis. Ook de moeder van Aurelius Augustinus, onze kerkvader, was een godsvruchtig mens. In zijn bekendste boek 'Belijdenissen' komt Augustinus daarop terug. Voor zijn bekering tot het christendom was Augustinus een losbandig iemand. Hij stal peren, verwekte een buitenechtelijk kind en sloot zich aan bij allerlei obscure sekten. Als hij zich bekeert (zoals Paulus) is zijn moeder Monica dolblij. Maar tevens verliest zij haar enig doel in het leven. Dat was alvorens te sterven haar zoon als een katholiek christen te zien. Hij laat zijn moeder spreken in zijn werk : "Meer dan tenvolle heeft mijn God mij die gunst geschonken, zodat ik je nu zie als zijn dienaar die zelfs het aardse geluk heeft versmaad. Wat doe ik hier nog ?" Voor ons moderne mensen met moderne moeders moeilijk te begrijpen ! Vergeet echter niet dat moeder Monica leefde in de vijfde eeuw ! Lyotard1945.
De Franse filosoof en publicist Roger-Pol Droit heeft een boekje geschreven getiteld : 101 alledaagse filosofische avonturen (2002). "Het leven is vermoeiend" zegt Droit aan nummer 32 van zijn boek. Droit wil de lezer laten zien dat juist niet het zoeken naar onthaasting de oplossing biedt. "Een goede manier om de vermoeidheid te doorstaan is je erin op te laten gaan. Niet frontaal in de aanval gaan, maar met de stroom mee leren drijven." Hoe kunnen we dat doen ? "Een slaapgebrek op te bouwen, een hele tijd zonder onderbreking keihard te werken, te veel dingen tegelijk doen, constant op tal van manieren de liefde bedrijven." Als je een dezer dingen tot uitputting volhoudt, krijg je een echt gevoel van rust en ben je een filosofische ervaring rijker. Nu ja, Roger-Pol, alleen voor het laatste (de liefde bedrijven) teken ik present. Lyotard1945.
De in Venetië geboren Casanova stond bekend als een rokkenjager en niet als een filosoof. Toch was hij een belezen en veelzijdig man : hij was arts, jurist, alchemist, diplomaat, spion, violist, gokker, filosoof, maar vooral levenskunstenaar. Honderdtweeëntwintig vrouwen zou hij veroverd hebben. Dat lijkt niet zoveel maar het ging Casanova niet om de kwantiteit maar voor het genot om een vrouw voor zich te winnen. De liefde zag hij als een kunstvorm. Hij slaagde in zijn leven steeds uit diepe dalen omhoog te klimmen; eerst ontsnapte hij uit het Dogenpaleis, een paar jaar later bezocht hij Amsterdam. Daar probeerde hij een veertienjarig meisje te versieren : 'een volmaakte schoonheid'. Maar haar tanden waren onregelmatig geplaatst. Dat belette haar niet gul te kussen. Casanova riep uit : "Begeerte brengt mij buiten mijzelf ". Lyotard1945.
Ferdinand De Saussure is de grondlegger van het structuralisme. Een taal is te vergelijken met een schaakspel zonder spelers. Het is een gesloten systeem onderworpen aan wetten waarvan de werking volledig aan de menselijke controle ontsnapt. Taal is volgens De Saussure een systeem van arbitraire tekens waarin de betekenis van onze woorden slechts historische constructies zijn. Een mens wordt altijd in een bepaalde taal geboren en bevindt zich op die manier dus binnen bepaalde structuren. Zonder taal is hij onbepaald en heeft hij geen psychologie en zonder psychologie is hij ook geen mens. Filosofie is niet mogelijk zonder taal. Hier vindt het primaat van de taal voor de filosofie zijn oorsprong. Men is zoveel keren mens als men talen spreken kan. Lyotard1945.
Toen ik vandaag 1 mei 2005 door de Oostendse straten de optocht gade sloeg moest ik denken aan het revolutionaire schrijversduo van het 'Communistisch Manifest' Marx en Engels. Beide mannen waren van mening dat er een strijd plaats zou hebben tussen de bourgeoisie en het proletariaat. Het proletariaat zou in opstand komen om de economische uitbuiting door de bourgeoisie tegen te gaan. Het kapitalisme was in de ogen van Marx en Engels de grootste boosdoener. Arbeiders zouden te weinig loon krijgen voor geleverde prestaties. Door de winstzucht van de kapitalisten zouden de fabrieken meer produceren dan het volk tot zich zou kunnen nemen. Overproductie zou de markt verzadigen en ontslag dreigde voor de arbeiders. Marx en Engels opperden een gemeenschappelijke welvaart waarbij er geen onderscheid meer zou zijn tussen de klassen. Wat ik mij op 1 mei 2005 afvroeg ? Wie van deze mensenzee in Oostende en elders dacht maar eventjes op deze warme dag aan Marx en Engels ? Wie had er überhaupt 'Das Manifest' gelezen ? En zou Marx vanuit zijn hiernamaals gelachen hebben en gedacht dat het goed was of juist niet goed ? Lyotard1945.
Volgens de Joods-Portugese-Nederlandse filosoof Baruch de Spinoza wel ! Goede filosofie lijkt op wiskunde. Volgens Spinoza gemakkelijk te bewijzen : Goede filosofie brengt zekerheid. De enige echte zekerheid vinden we in de wiskunde. Dus moet filosoferen wiskundig zijn. Quod erat demonstrandum, hetgeen te bewijzen was.Bewijzen volgen uit definities en axioma's : onbetwijfelbare grondwaarheden die onmiddellijk inzichtelijk zijn voor ieder zinnig mens. Het zevende axioma uit de Ethica luidt : Van al wat niet-bestaande gedacht kan worden, sluit het wezen ook geen bestaan in zich. Ook God bestaat volgens Spinoza want Hij kan alleen als bestaande worden gedacht. Hoe ? Dat blijft nog steeds een twistpunt onder de kenners.Wonderlijk dat dat twistpunt blijft bestaan, terwijl het volgens het zevende axioma niet noodzakelijk bestaat. Lyotard1945.
Niccolo Machiavelli die het boek 'De Heerser' heeft geschreven was vrij hard in zijn uitspraken. De naam roept bij velen associaties op met sluwheid en genadeloosheid. Van hem is ook de gevleugelde uitspraak : "Het doel heiligt de middelen." Toch moet men hier een beetje nuanceren. Machiavelli was een politiek filosoof die zijn inzichten en bevindingen stoelde op de ervaring en gebeurtenissen waar hij zelf getuige van was geweest. Het boek legt de lezers (uit de 15e/16e eeuw) uit hoe ze soms wreed moeten zijn om respect af te dwingen bij onderdanen. Het is een soort handboek : "Hoe verkrijg ik absolute macht en hoe bewaar ik die ?" Je zou verwachten dat Machiavelli draconische maatregelen voorschrijft om de bevolking onder de knoet te houden, maar ook vriendelijkheid op zijn tijd helpt om burgers voor je te winnen. Maar dan wel met mate. Onnodig u te vertellen dat vele van onze 'politiekers' Machiavelli hebben verslonden ! Lyotard1945.
De filosoof Daniel Dennett vergelijkt in zijn studie 'Consciousness Explained' het bewustzijn met liefde. "Vroeger was liefde iets simpels. De prins versloeg uit liefde een draak voor zijn prinses en Romeo en Julia hoefden elkaar maar één keer te zien om hartstochtelijk verliefd te worden. Eenmaal volwassen zien we dat de liefde minder eenvoudig in elkaar zit. Eeuwige liefde is bijna voor niemand weggelegd, laat staan verliefdheid, en liefde wordt door schoonmoeders, kinderen en overspel bezoedeld. Wat is liefde dan voor iets ?" Dennett meent dat het bewustzijn vroeger ook iets simpels was. "We hadden één enkel 'ik' en dat 'ik' was bewust. Een illusie. Bewustzijn bestaat uit vele, elkaar bestrijdende indrukken en impulsen. Dat noemen we 'ik'. Maar als ik nu van iemand hou, dat voel ik toch ? Is liefde iets meer dan een chemische reactie in de hersenen ? Lyotard1945.
De Duitse filosoof Vittorio Hösle schrijft in een onlangs essay over de 'vooruitgang' van de mensheid. "Natuurlijk maken we af en toe een terugval in de barbarij mee. We hebben mensenoffers en de slavernij afgeschaft, er zijn gelijke rechten voor man en vrouw, althans in Europa. Als je de geschiedenisboeken erop naleest, merk je dat er een zeer fundamentele ontwikkeling bestaat die de naam 'vooruitgang' verdient. Er is echter nog veel vooruitgang mogelijk. We moeten nog leren rechtvaardig te zijn ten opzichte van toekomstige generaties. Dat betekent ondermeer een duurzame levensstijl invoeren met meer aandacht voor het milieu." Als klap op de vuurpijl wil Hösle dat de toekomstige generaties een vertegenwoordiging in het parlement krijgen. Zijn wij (in het Westen) bereid om duurzamer om te gaan met onze productiemiddelen ? Heeft Hösle gelijk ? Gaan wij wel vooruit ? Lyotard1945.
Terwijl men vandaag een nieuwe paus kiest wil ik het hebben over een Middeleeuws filosoof die in aanvaring is gekomen met de paus tijdens zijn leven : William Van Ockham. Hij was de uitvinder van het naar hem vernoemde scheermes. Dit metaforische mes snijdt alles weg uit een theorie wat overbodig is voor de verklaring van wetenchappelijke problemen. Een wetenschapper moet zich beperken tot het hoogst noodzakelijke. Ten aanzien van de transsubstantiatie ( de verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed van Jezus) liet hij zijn scheermes snijden : het christelijke mysterie werd bijna volledig weggesneden. Dat was een brug te ver voor de toenmalige paus. Ockham werd aangeklaagd voor ketterij en geëxcommuniceerd. Hij werd op de vlucht voor Rome onder de hoede genomen door keizer Lodewijk. Ockham schreef de beroemde woorden : "Verdedig mij met het zwaard, dan zal ik u verdedigen met de pen." Geloven jullie dat de hostie tijdens de Eucharistie het lichaam van Jezus is ? Laat de Ockhams onder jullie opstaan. Lyotard1945.
De Westerse filosofie begint traditiegetrouw met Socrates. Volgens Socrates, die leefde voor Christus' vallen deugd en inzicht samen. Als je weet wat het goede is, zul je daar ook naar handelen. Andersom is het volgens hem onmogelijk om een goed mens te zijn als je niet weet wat het goede is. Zo heeft hij talloze dialogen gevoerd met zijn stadsgenoten. Ze denken te weten wat het goede is, maar blijken aan het eind van elke dialoog geen idee te hebben waar ze het over hebben. Volgens Socrates geeft een positief antwoord op de vraag 'wat is het Goede ?' automatisch de kennis om juist te handelen. 'Het Goede', wat alle goede dingen gemeen hebben zou hij dan doorgegeven hebben aan zijn leerling Plato die de Ideeënleer verder uitwerkte. Wat vinden jullie over het goede ? Is de mens van nature goed, slecht of een combinatie van beide ?
