Een quizvraag. Veronderstel dat je in Echternach, aan de oostgrens van het groothertogdom Luxemburg, een ge-eurode brief met actuele postzegel op de bus doet. Hoeveel weken zal het dan duren eer die in de thuisbrievenbus valt? Dan moet je met heel veel dingen rekening houden. Sinds de middeleeuwen kent Echternach haar fameuze springprocessie met drie stappen vooruit en twee achteruit, wat tot een chaotisch gedoe leidde… Begin dus voor die Echternachbrief maar met de miserie van twee vooruit en één achteruit. Maar denk ook aan de overgebleven kennis van statistiek, de restgrootte van het vertrouwen in bpost en de postbelangstelling van onze politici. Het antwoord is onvoorspelbaar en kan dus enkel dienen als schiftingsvraag bij gelijke puntenscore in de quiz. Het resultaat van een vergelijkbare studie ken ik wel. Vorige week dinsdag werd een aan mij niet-prioritaire brief in de rode brievenbus van de post in Aartselaar geschoven. Exact 6 dagen later vond ik de rode briefomslag al tussen de rest van de postbedeling. Hij had geen merkbare reisschade ondervonden.
De voorbeeldfunctie van de postduif is in zo’n geval alleen nog maar herinnering en dus geschiedenis. Postduiven werden via kunstmatige selectie gefokt als postbodes door weer en wind ze werden naar ‘ergens’ vervoerd om toeval uit te sluiten. Losgelaten konden ze – dat snapt niemand op volledig begrepen wijze - de weg naar hun oorspronkelijke verblijf terugvinden. Ze waren meermaals inzetbaar, net zoals de gewone postbodes. Tijdens WO I dienden de postduiven op grote schaal om boodschappen van het front naar gebieden ver achter de linies over te brengen. Daarbij bleken ze soms betrouwbaarder dan de telefoonverbindingen, die door de grote artilleriebombardementen vaak mankeerden. Misschien nog een idee voor bpost, vermits je telefonisch niet meer naar je eigen postkantoor kunt bellen, maar enkel je klacht via 022/012345 in het mandje van een zelfvertragend belcenter kunt deponeren. Bij bpost heet dat callcenter. Bekt natuurlijk beter en het mandje is gewoon gezellig om te laten liggen. Klachten worden na enige tijd vergeten en zijn dus voor bpost eigenlijk opgelost volgens de slogan ‘laat de tijd zijn werk doen’.
Nationale, internationale en aangetekende zendingen vormen het volgende bpostwagonnetje in de sukkeltrein. Brieven en kaarten moeten met een postzegel of met een frankeervignet gefrankeerd zijn en je mag die in alle brievenbussen van bpost deponeren of afgeven aan het loket van een postkantoor of postpunt. De barcode doet dan vermoeden dat de brief vlugger ter bestemming zal zijn, maar het tegendeel is waar. Het oogt modern, maar werkt als een beschermde ABS. En die brieven vertragen zeker als de nood het hoogst is.
Pakketten worden door de post met de glimlach besteld, maar dan moet je wel snel zijn. De snelheid van mijn traplift wordt telkenmale afgestraft en beloond met voorafgedrukt briefje waarmee ik naar het postkantoor mag reizen. Dat wordt een minitrip, maar kan niet onmiddellijk. Ze moeten zich minstens één dag kunnen voorbereiden op het moment dat je je gemist pakje komt afhalen. Verwijzingen naar buren via officiële documenten en andere informatie die je meermaals hebt verzonden, worden maar eerst verwerkt nadat je al minstens drie keer heb gereclameerd. ’t Is erg, maar moedeloosheid overvalt me alleen dan, wanneer ik niet langer op het toeval kan rekenen.
Zijn er nog andere slachtoffers van deze afgang? De loketbedienden en de postbodes zijn uiteindelijk de slachtoffers en tegelijk reddende engelen. Zij vangen de kletsen op en blijven spijts alles toch vriendelijk. Rotsen in de branding, onderbetaald voor zoveel werk… maar wel goed beveiligd! Letterlijk en figuurlijk. Je kunt ze enkel benaderen via oogcontact met driedubbel gewapend glas en via schuiflades waarin je documenten zomaar kunt uitwisselen. Safety first. Pakjes afhalen gebeurt door een ‘safe’ waarvan de binnen- en buitendeurtjes enkel afzonderlijk en achtereenvolgens kunnen openen. Als toegift krijg je daar een geketende balpen in bruikleen om schriftelijk te bewijzen dat jij het bent. Voor thuisleveringen moet je wel heel handig zijn voor een contractuele handtekening: met je stompe wijsvinger dien je een leesbare kribbel achter te laten op een tablet… Soms heb ik compassie met de mobiele postbodes die tegenwoordig op hun ronde tot 500 keer in en uit hun auto mogen/moeten stappen. Goed voor hun lijf en leden hoor ik je zeggen, terwijl onder het computerklavier van de topmensen een bankje en een vijfarmige bureaustoel met Rolls-Royce-achtig gezoef over het tapijt glijdt.
Ik weet het. Economie en efficiëntie zijn vooral belangrijk voor managers en aandeelhouders. Volgens het nieuwe beheersplan van vadertje post zal vanaf maart volgend jaar de postbode nog maar twee keer per week brieven in je bus droppen. Alleen voor brieven met een (duurdere) priorzegel, kranten en pakjes maken ze nog een uitzondering. Dat noemen ze ‘de tering naar de nering’ zetten. Maar van zulke dingen krijg je eerder de tering, dat wil zeggen de opbrengst van de handel. Deze zomer test bpost de nieuwe werkwijze uit in enkele kantoren. De klanten gaan daar nog niets van merken. Het moet spannend en verrassend blijven. Het onderzoek gebeurt echt achter de schermen: hoe organiseren we rondes, hoe bundelen we welke briefwisseling? Hoe kunnen we onze economie en efficiëntie nog verbeteren?
Brieven zijn unieke documenten die je vast kunt houden en kunt door geven. Maar Whatsapp en mail vliegen sneller weg dan een papieren brief. En nu al helemaal. Binnenkort zetten we alles in de cloud, want dan leef je op wolkjes. Wat zou je zeggen als dat brievenlief alleen maar in de cloud zit? Dan heb je niks meer om te voelen, te ruiken, te strelen en lief te zijn. Dan zijn brieven minstens echt en tastbaar aanwezig. Een brief vraagt je om tijd te nemen. Dan kun je nadenken over formuleringen. Dat kan alleen met de nodige aandacht voor je zinnen, voor wat je wil vertellen en hoe je dat genuanceerd wil zeggen. Wat is er mooier dan een postzegel met het gekleurde hoofd van onze koning er op of dat van onze toekomstige nu al volwassenen koningin? Zo’n brief kun je bewaren en hoeft niet onmiddellijk in de prullenbak. Gewoon een vertraagd cadeau van bpost.
Als je sterft, dan ben je dood voor heel je verder leven. Dat dacht Louis Verbeeck. Zo denk ik ook. Zou je mij de weg naar het hiernamaals kunnen vertellen? Is het een lange weg, wanneer moet je eraan beginnen en heb je een visum of ander bewijsmateriaal nodig? Hoe dichter een mogelijk hiernamaals nabij komt, hoe meer de interesse ervoor groeit of je meer vragen stelt. Is het er of is het er niet? Dat vroeg Shakespeare zich ook af. Het wordt heel moeilijk als je niet weet waar het hiernamaals juist is. Je weet evenmin welk vervoermiddel je kan kiezen. Speed pedelecs bollen vlugger als er files onderweg zijn en zeker als je doodop bent. Zijn er onderweg ook A12’s met drukke kruispunten en dwarsverkeer? Hoeveel keer moet je onderweg je batterij opladen en zijn er voldoende oplaadpunten?
We denken altijd dat het een plaats is waar iedereen wil komen en waarover niemand ooit iets vertelde. Niemand kan je raad geven over het proviand, het vervoer en de tijd die je erover doet om er te geraken. Ook over eventuele wegenwerken, omleidingen en GPS-details is weinig bekend. De meesten die al eens onderweg waren, kunnen enkel details vertellen over de verlichting onderweg, de maximum snelheid die je er mag halen en het gelukzalige gevoel door de snelle reistijd. Naar verluidt is het vertrekpunt superbelangrijk om alle details te kunnen registreren in je smartphone voor het geval je ooit wil terugkeren, gewoon al om waze-gewijs te kunnen weten waar de files en omleidingen zijn en hoe je ze via sluipwegen kunt omzeilen. Ach, het zijn allemaal domme mensenredeneringen en veronderstellingen. We moeten het dus elders zoeken.
Het is duidelijk dat ‘hiernamaals’ gevormd is met de woorden hier, na en maal, waarvan alleen het laatste een verklaring vraagt. Je vindt dit terug in et-maal. De oorspronkelijke betekenis van ‘maal’ is: ‘tijd’ en die is ook in hiernamaals belangrijk. Het betekent gewoon: na deze tijd, later. Heel vroeger eindigde een brief met de woorden: het overige hiernamaals (de rest schrijf ik later wel). Maar nu gebruikt men het alleen in de bijzondere betekenis van ‘na het leven hier op aarde’, dus: in het eeuwige leven, in een volgend leven, na de dood, in de toekomst. Eigenaardig is dat je hiernamaals, dat taalkundig een bijwoord is, ook als zelfstandig naamwoord kunt gebruiken. Men zegt ‘in het hiernamaals’ en denkt dan: in de hemel! Maar het gaat over een tijd en niet over een plaats. Daarin zijn we dus echt mis. Eén-nul!
In het hiernamaals moeten we ons dus niet bekommeren om materiële zaken zoals een eigen wolkje en àls er rijstpap zou zijn, hoef je zeker geen gouden lepeltjes, al staat het wel netjes en bekt het prima. De hel en het vagevuur zijn geen plaatsen maar omstandigheden van de tijd na ons vertrek hier. Wij zijn zo gewoon dat al het goede moet beloond worden en denken zelfs dat het anders de moeite niet is om die hemel na te streven. Over de hel zijn de verhalen ook legio. Daar moet onnoemelijk veel personeel zijn om al die gestrafte ellendelingen te kunnen laten afzien en vuurke stook te houden.
En dan komt ‘leven’ aan de beurt. Leven is een eigenschap van organismen die de mogelijkheid hebben om zich in stand te houden en voort te planten. Leven tegenover de dood: de staat van een vroeger levend wezen dat zichzelf niet meer in stand kan houden. Als je dood bent, heb je geen echt leven meer. ‘Leven’ in het hiernamaals kan dus ook niet. Er zijn kan wel ,maar over de omstandigheden hoe en wat er te beleven is (wéér verkeerd…) weten we niks. Eeuwig voortleven bij anderen kan wel. Het mysterie blijft dus even groot, maar nu weten we tenminste waarover we denken iets te weten en waar we opnieuw verkeerd zijn. Twee-nul dus…’
Om onszelf te troosten hebben we de hemel, het vagevuur en de hel uitgevonden. De verdoemden in de hel zijn beroofd van het onuitsprekelijk geluk God te aanschouwen en worden gefolterd door een knagend geweten, door onblusbaar vuur in het vooruitzicht van eeuwig lijden. Da’s straffe kost. Vroeger was de hel één van de belangrijkste middelen om kinderen het goede te leren. Het was de werkplaats van een met hooivork getooide duivel met horens. Ze roosteren er met groot plezier de zondaars als golden het miljoenen wienerschnitzels op een barbecue. Je zou voor minder niet wenen, klagen, tanden knarsen en wanhopig vloeken. Daar mag dat dus wel.
Steven Hawking, één van de grootste breinen van de laatste eeuw, gebruikte de wetenschappelijke definitie van leven. Hij zegt dat er geen leven na de dood is, maar zegt er wel bij dat we onze mogelijkheden op aarde moeten invullen door goed te leven. Dat moet gebeuren door die hoogste waarde te zoeken. Hij vreesde niet voor het einde en leefde zoveel jaren met het vooruitzicht op de dood. Dat heeft ertoe geleid dat hij niet bang was, ook al wilde hij nog niet gaan, omdat hij hier nog héél veel wilde doen. Hij zei: alles wat je moet doen, is aanvaarden dat de dood is wat het is en een deel van het leven. Dan zal je begrijpen dat je niet bang hoeft te zijn. Als je dood bent, “that’s it”, dan is het gedaan. Voor hem is het brein een soort computer die stopt met werken als de onderdelen het begeven. Er is geen hemel of hiernamaals voor kapotte computers. Dat is een sprookje voor wie bang is in het donker. Als dàt in de hemel zou bestaan, wil ik er graag heen, want dan zou ik er mijn bezigheid en hobby hebben. Helaas…
Mij goede vriend Jan Hillen zei ooit: “een goed mens worden begint met iets goeds te doen. Eens daarmee bezig: het niet moe worden. Volhouden. Blijven geloven dat het echt goed wordt, niet alleen voor jezelf maar ook voor alle mensen. Weet je, dan ben je op de weg van die onvergetelijke Jezus.” Toen heb ik besloten om de lijn en de zin van zijn leven verder door te trekken: mensen op weg helpen naar geluk. Daar word je trouwens zelf ook gelukkiger van. En dan ben je onderweg naar die onvergetelijke Jezus en word je nooit vergeten.
Elke keer als er gebeurtenissen in onze wereld een of ander kookpunt bereiken, willen mensen dringend de roddelbladen, boekskes of het internet raadplegen om te zien wat de beruchte 16de eeuwse 'profeet' en apotheker Nostradamus er over te zeggen had. De sceptici zeggen dat zijn uitspraken veel te vaag zijn en dat je met een beetje kunst- en vliegwerk gemakkelijk om het even welke uitleg kunt geven die past in de wereld van vandaag. Een goede 'uitlegger' kan veel verklaren! Ze zouden wel eens gelijk kunnen hebben… Was het een echte ziener of was hij niet meer als een charlatan? Zo iemand is een speciale oplichter die voorziet in zijn behoeften door mensen te bedriegen over zijn afkomst, vaardigheden, intenties of prestaties. Hij maakt daarbij gebruik van zijn charme. Die sluier wil ik hier een tipje lichten…
Nostradamus werd op precies 516 jaar geleden op 14 december 1503 in St. Remy, in Frankrijk, geboren als Michel de Nostredame. In zijn jonge jaren was hij de favoriet van zijn opa die hem veel over talen, wiskunde, astronomie en astrologie leerde. Hij bezat van jongsaf één opmerkelijke gave: Michel hoefde maar éénmaal een tekst te lezen om die voor de rest van zijn leven te kunnen citeren. Hij studeerde kunst, apotheker én arts aan de Universiteiten van Avignon en Montpellier. Hij werd de letterlijke bestrijder van Le Charbon, een gevreesde variante van de builen- of longpest. Later ontpopte hij zich als een energieke pestdoktoor die de ziekte bestreed met rozenbladpillen. Later maakte hij ook parfums en lanceerde huismiddeltjes en brouwsels voor lichaamsverzorging met producten uit de apotheek van de goede God. De meeste mengsels die hij voorschreef waren destijds even vreemd als veel toenmalig toegepaste behandelingen. Ook werd hij bekend door de uitgave van een volksalmanak à la De Druivelaar met prognoses over het weer, de oogst, oorlog en vrede maar ook over komeetverschijningen voor het jaar daarna. Met die jaarlijkse almanak oogstte hij zo'n succes dat hij van 1547 tot 1559 als ziener en schrijver van profetieën aan de slag kon aan het Franse koninklijk hof. Hij voorspelde zijn eigen dood op 2 juli 1566. Op die dag liet hij ook zijn laatste adem en werd nog diezelfde dag, samen met zijn geschriften, begraven in het klooster van zijn woonplaats.
Was hij de man die alles wist?Zijn beroemde voorspellingen pende hij neer in zijn ‘Profetieën’ en dan nog wel in mysterieuze kwatrijnen. Die wemelden van verborgen betekenissen met coderingen en symbolen waarmee je alle kanten uit kon. Zogenaamde ‘experts’ zoeken nog altijd naar geforceerde aannemelijke verklaringen om hun interpretaties toch maar kracht bij te zetten. Bij nader inzien hebben de verzen van Nostradamus veel weg van een helderziendentruc: formuleer je voorspellingen zo vaag mogelijk en je krijgt vroeg of laat wel gelijk. Maar het gebeurde ook dat voorspelde gebeurtenissen niet uitkwamen omdat de voorspelling te ernstig werd genomen en voorzorgsmaatregelen verhinderden dat zij uitkwam. In één van zijn kwatrijnen werd de moord op de broers Hertog en Kardinaal De Guise voorspeld voor 1576. En door die maatregelen ging het feestje niet door. Later gebeurde de moord in 1588 toch, maar op een andere wijze. Zoiets heet 'de parallelle toekomst’. Afgezonderd van zijn leven en werk vormen de Profetieën van Nostradamus een gemakkelijk doelwit van kritiek. Soms vergeet men dat hij ook kaas gegeten had van astrologie en astronomie en bovendien én arts én apotheker was.
Volgens zijn aanhangers voorspelde hij de wereldoorlogen, Napoleon, Hitler, het vallen van de atoombom, het communisme, terrorisme in Europa, het einde van de wereld in 2012 en nog vele andere zaken. Hij voor-zag de ‘uitvindingen’ van de onderzeeër, het vliegtuig, de ballonscheepvaart, de radio, de lamp, ruimtestations en nucleaire oorlogen. Het rijtje gaat verder met de grote brand van Londen, de moord op Kennedy en de eerste mens op de maan. Voor 2050 voorspelt Nostradamus het einde van de veeteelt. De huidige populaire vleesleveranciers als koeien, varkens, schapen en kippen zullen er tegen 2050 niet meer zijn. De ziener denkt dat op dat moment deze dieren – tot grote vreugde van Gaia en de klimaatplanners – niet langer zullen gefokt worden en, dus zullen uitsterven. Een paar eenzame stuks vee zal je dan nog kunnen bewonderen in verblijven die op de huidige dierentuinen lijken. De Franse ziener gaat er van uit dat tegen dan de mens er in geslaagd zal zijn om op vlees gelijkende producten van planten te halen. En dan zal de boer zijn vlees kunnen zaaien en oogsten!
In het begin van de jaren 2020 zullen we de middelen hebben om levensverlengende behandelingen te ontwikkelen. Hiermee kunnen we een einde maken aan ziekte en veroudering. Computers worden zo snel en zo krachtig, dat wij precies het gedrag van geneesmiddelen in de cel en het lichaam kunnen voorspellen, en ook geneesmiddelen ontwerpen die precies datgene doen wat wij willen. Tot nu toe waren geneesmiddelen toevalstreffers. In het decennium 2020 kunnen we het DNA van cellen veranderen zonder dat de lichaamscel wordt beschadigd, en bijvoorbeeld genen die ouderdomsziekten veroorzaken repareren.
Ik denk dat Nostradamus en zijn voorspellingen een beetje hetzelfde zijn als het geloof: je gelooft het of niet. Als je er wel in gelooft, dan zie je heel wat voorspelde dingen en als je er niet in gelooft, zie je meestal de dingen waarin hij er naast zat. Dan kun je lachen om wat ‘toevallig’ lijkt alsof hij het zag aankomen. Vijf eeuwen na zijn dood, waarvan hij de datum voorspeld had, kun je je nog altijd afvragen: was de dokter, pillendraaier en astroloog een echte profeet zoals velen nog geloven of was hij een lepe charlatan en een dief van het werk van anderen? Verwierf hij misschien roem en rijkdom door beide eigenschappen te combineren? De wandelende jood – een van zijn bijnamen - was in ieder geval hoogst intelligent en had bovendien een fotografisch geheugen. Maar er moet meer geweest zijn dan dat. Al tijdens zijn leven bleken heel wat van zijn voorspellingen heel accuraat, niet alleen in zijn eigen tijd maar ook in de toekomst. Hij was dus even onduidelijk als zijn voorspellingen…
Een paar jaar geleden bezocht ik in Odense (Denemarken) het huis van een van mijn lievelingsschrijvers. Je vindt er het museum over sprookjessprokkelaar Hans Christian Andersen en alleen op maandag is het gesloten. Het wàs toen maandag én 2 april. Pech dus. Maar soms moet je in het leven wat geluk hebben en anders helpt chance ook wel. Er is maar één uitzondering op die maandag: het museum is wél geopend op zijn verjaardag. Tweede keer chance dus: de brave man was jarig op 2 april en dus heb ik alles wat over hem is nagebleven in levende lijve kunnen ervaren. Het is een een lijvige tentoonstelling waarin geen enkele wetenswaardigheid of kleine kantjes van de gevierde sprookjesschrijver niet uit de doeken werden gedaan. Bovendien was de inkom gratis en kreeg ik een boek over de brave man zomaar cadeau. In enkele uren ontdekte ik de merkwaardige figuur achter een supercreatieve man. Sprookjes fascineerden me altijd en daarom stapte ik in de leefwereld van de sprookjesschepper in het tweede grootste Deense stadje Odense.
Hans Christian Andersen, de eeuwige sprookjesverteller, werd in 1805 in de achterbuurten van Odense geboren. Hij had echt geen sprookjesleven. Zijn vader was schoenmaker, had tuberculose en stierf toen de kleine Hans 11 jaar was. Zijn moeder, een wasvrouw die meer aandacht had voor de drank dan voor haar zoon, liet hem op 14-jarige leeftijd vertrekken naar Kopenhagen… om er beroemd te worden, zoals hij dat altijd wilde. Daarvóór werd hij op school echt gepest. Voor zijn tijd was hij letterlijk een grote jongen: hij had overzetboten van 33 cm lang, een lange neus en bovendien een slungel eerste klas. Op de pesterijen reageerde hij vijandig en agressief. Bijna iedereen meed hem en hij maakte zo weinig vrienden. Hij voelde zich echt een buitenbeentje en men vermoedt dat dit de basis vormde voor zijn sprookje ‘Het lelijke eendje’. Het lelijke eendje werd daarin een mooie zwaan. Ook in het echte leven werd Andersen van 'zwakkeling' een ‘beroemd schrijver’. In Kopenhagen probeerde hij zijn passie voor toneel, acteren en dansen vorm te geven. Met weinig talent, maar dank zij het jarenlang zwoegen en het geloof van zijn moeder en sommige ‘medekunstenaars’, ontwikkelde hij zich toch. Toen al kreeg hij de smaak te pakken om verhalen te schrijven. De eerste tien jaren produceerde hij vooral proza. Ondanks zijn povere afkomst integreerde hij vrij vlug in de burgerij van de hoofdstad en werd een graag geziene gast op Deense landgoederen en paleizen in Europa. Hij legde contacten in de culturele wereld en hield er een moderne samenlevingsvisie aan over. Met sterk psychologisch inzicht combineerde hij zijn sociale ervaringen, fantasie en schrijftalent in een rijke verzameling van pennenvruchten.
En toen ontstonden de sprookjes. Pas in 1835 begon Andersen sprookjes en vertellingen te schrijven. Hij schreef er 191. Hij mikte op een volwassen én op een jonger publiek. Dank zij die sprookjes wipte hij ook over de landsgrenzen, want zijn toneelstukken, novellen, gedichten, reisverhalen en autobiografieën raakten buiten Denemarken weinig bekend. Met dieren en voorwerpen die konden praten mikte hij op een jong publiek, maar stilaan nestelden zich ook volwassen thema’s en sociale vraagstukken in zijn verhaaltjes. Hij ontdekte de fantasie in het dagelijkse leven, terwijl tevoren vertellingen vooral educatief en niet puur vermaak mochten zijn. Andersen stampte tegen gevestigde schenen en bleef verhalen schrijven in zijn expliciete spreekstijl zoals hij ze ook aan kinderen vertelde. Sprookjes en vertellingen werden toen hoofdzakelijk mondeling overgeleverd. Omdat Andersen dieren en voorwerpen liet spreken, kon hij de alledaagse werkelijkheid verwerken waarbij hij fantasierijke discussies niet uit de weg ging.
Als reisjournalist H.C. Andersen maakte meer dan 30 reizen als sprookjesverkoper. Hij schuimde Europa af en ontmoette o.a. Robert Schumann, Edvard Grieg en Charles Dickens. Hij was een graag geziene maar bovenal graag gehoorde gast aan het hof van Queen Victoria. Tijdens zijn verteluurtjes was hij ook een meester in het schaarknippen van sprookjes- en andere figuurtjes in gevouwen papier. Dat resulteerde telkens in figuurtjes die hij kleurde en waarvan ik talloze wonderlijke voorbeelden zag. Het toont het gemak waarmee hij zijn creativiteit vleugels kon geven in een vlucht uit de realiteit. Altijd keerde hij terug naar pen en papier. ‘Reizen is leven’ werd zijn lijfspreuk. Heel Europa trok hij rond met zijn vale valiezen, zijn hoedendozen en ook een touw om bij een eventuele brand zo snel mogelijk zijn kamer te kunnen verlaten. Andersen leerde overal beroemde schrijvers kennen die raar opkeken van die ‘lange, magere Deen’, maar gaandeweg won hij sympathie. Op 4 augustus 1875 stierf hij aan leverkanker en liet een erfenis van hartverwarmende sprookjes na: ‘Het lelijke eendje’, ‘Het meisje met de zwavelstokjes’, ‘Duimelijntje’, ‘De nieuwe kleren van de keizer’, ‘De prinses op de erwt’, ‘Het tinnen soldaatje’, en nog veel meer. In een tuin naast het Andersenmuseum ligt het cultuurhuis voor kinderen Fyrtojet, waar kinderen een reis door de sprookjeswereld van Andersen kunnen maken.
Men zegt dikwijls: het is maar een sprookje! De mens is het enige wezen op aarde dat meer kan dan hij denkt, spijts zijn beperktheden. Ik ondervond dat sprookjes schrijven aartsmoeilijk is: het lijkt eenvoudig, tot je eraan begint! Ik heb er dan ook heel weinig geschreven, maar veel geprobeerd.
Sprookjes worden van generatie op generatie doorverteld. En zoals bij ieder kunstwerk is de diepere betekenis van een sprookje heel persoonlijk. Dat hangt af van behoeften, belangen en stemming van mensen die het sprookje lezen of horen. Hoewel sprookjes geen verhalen zijn uit het werkelijke leven, vertellen ze toch de binnenste waarheid van de mens. Dat verhaal confronteert de mens met zijn fundamentele noden. Het neemt bang zijn serieus. Sprookjes zijn verhalen, waar zelfs een kind zich in herkent. Een kind begrijpt intuïtief de symboliek van de taal. Een sprookje spreekt de taal van het onderbewuste. Leugen en list worden duidelijk gesteld tegenover waarheid en eerlijkheid. Het verhaal laat de gevolgen zien. Dat kon H.C. Andersen. Zijn ‘sprookjes’ zijn kinderverhalen met levenslessen.
Daarom bewonder ik die man zo fel. Voor hem was het leven het mooiste sprookje.
Geschiedenis is de vakdiscipline die zich bezig houdt met de studie van chronologische ordening van gebeurtenissen. De bedoeling is inzicht te verkrijgen in culturen en volkeren uit het verleden. Door mijn opleiding (Latijn-Grieks) werd ik bijna twaalf jaar aan één stuk geconfronteerd met het vak geschiedenis dat ik nooit met extra hoog enthousiasme heb beoefend. Toch ben ik mij bewust van het feit dat door die geschiedenisvorming heel wat cultuur, inzicht, wereldinformatie en studie van de menselijkheid door de eeuwen heen in mijn leven is binnengekomen. Van één ding ben ik zeker: geschiedenis is een ernstige vakdiscipline die haar plaats in de algemene ontwikkeling meer dan waard is. In de loop van mijn leven heb ik dikwijls de draak gestoken met gebeurtenissen uit het verleden die ik dan op losse blaadjes schreef of op mijn eerste schrijfmachine tikte. Die tikmachine had ik van mijn vooruitstrevende vader gekregen voor mijn plechtige communie in plaats van een wijwatervatje. Het was een ‘Japy’ die toen nog een onbekend lettertype printte. Later (1983) liet ik de computer het altijd maar beter wordende schrijfwerk opslaan. Om te corrigeren, hoefde je immers niet alles opnieuw in te tokkelen. Al die geschriften zijn in een groene afgeleefde map beland waarin ik nog altijd met genoegen verdwaal. Ik vond een geschrift terug uit 1963 waarin ik ronddoolde met de geschiedenis, zoals ik later ook met politiek, kunst, godsdienst en zeker met wetenschap op een niet conventionele manier ben omgegaan. Gelieve me dus te ‘pardonneren’ indien ik sommige toestanden in 1963 verkeerd heb ingeschat. Het was mijn manier om ernstige dingen te verwerken.
In het begin van de geschreven geschiedenis was Europa in nevelen gehuld. Zoals de rest van de wereld. De vroegste geschiedenis is verborgen in ondoorgrondelijke mythen. Volgens één ervan werd ons werelddeel genoemd naar Europa, een meisje dat rondreed op een stier die Zeus heette. Eigenlijk was het geen stier, maar een god die ons een indruk gaf van de onzekerheid in die vroegste tijden. Misschien is het onwaarschijnlijk, maar de wieg van de Europese beschaving parkeerde in het Middellandse Zeegebied met als belangrijkste land Egypte. Het land werd eeuwenlang geregeerd door de farao’s die een manie hadden voor het bouwen van piramides. Die hadden geen enkel nut, behalve voor het begraven van farao’s. Voor de Egyptenaren was dat amusant, want nu konden ze vaststellen dat zij eeuwenlang onderdrukt waren door farao’s die op hun beurt eeuwenlang werden onderdrukt door piramides. Die antieke bouwwerken zouden later een geliefde achtergrond vormen voor toeristen van middelbare leeftijd of ouder die daar poseerden in de hoop dat ze er veel jonger zouden uitzien.
De Grieken en de Romeinen leerden ons ook levenslessen. Het hoogtepunt van de Griekse kunst werd bereikt onder Perikles. Het was de tijd dat alle kunstenaars klassieken waren en ieder kunstwerk klassiek was. Om prestigeredenen noemde men die periode de ‘gouden eeuw’, hoewel toen bijna alles van waarde uit marmer was gecreëerd. De mannen op de Griekse beelden waren, zonder uitzondering, gekleed in het eenvoudige klassieke vijgenblad. De kunst om een vijgenblad te dragen zonder bretellen is met de Grieken verloren gegaan. De grootste van de Romeinse keizers was Julius Caesar die ook over Gallië zijn legioenen leidde. Die verovering plezierde hem. Hij verdeelde Gallië in drie delen: Veni, Vidi en Vici, iets was Jonathan Legear zelfs tattoogewijs verkeerd op zijn arm liet schrijven. Caesar had deze spreuk gebruikt toen hij voor het eerst de Champions League had gewonnen na de operatie propere handen. Alleen schreef Jonathan VINI, vidi, vici. Dat is géén regionaal dialect, maar wel de genitief van vinum, de wijn. Legear was dus ‘van de wijn en helemaal van de wijs. Na de gevierde Julius Caesar kwam Marcus Antonius die onderging met Cleopatra, wat waarschijnlijk gezelliger was dan op zijn eentje.
Als de Noormannen er niet geweest waren, hadden we het waarschijnlijk zonder Denemarken, Noorwegen en Zweden moeten stellen. Wie onder hen avontuurlijker was aangelegd, noemde zich Viking en mocht vanaf dan in eigenaardige zeilboten, die wij snekken noemden, de buren verkennen. Een extremist – ook in die tijd hadden ze die al – zeilde als klimaatoptimist helemaal naar Rusland, vestigde zich daar en noemde zich Erik de Rode. Als de Vikings stierven, gingen ze recht naar het Walhalla, dat vrij populair was ondanks de aanwezigheid van de Walküren, zwaarlijvige dames met hoogblonde vlechten en longen die vol zaten met aria’s van Wagner.
Om de Middeleeuwen te begrijpen, moet je op de hoogte zijn van de ridderlijkheid, een systeem waarbij de man, nadat hij tot ridder was geslagen, er op uit ging om een jonge dame in moeilijkheden te brengen. Andere geliefde bezigheden waren: steekspelen en vrijen met de koningin. De steekspelen werden gehouden tijdens tornooien, waar hoog te paard gezeten ridders elkaar ‘ridder te voet’ probeerden te maken. Vrijen met de koningin werd enkel gedaan in afwezigheid van de koning en van Barend Leyts, Brigitte Balfoort en Marc Van den Wijngaert, hoewel de afwezigheid van de biografen niet betekent dat het niet zo gebeurd is.
Tegen de duisternis van de vroege Middeleeuwen was iedereen onwetend. Dat zou zich later nog wel eens herhalen. Op het einde van de Middeleeuwen draaide iemand de verlichting aan en toen herleefde de kennis. Universiteiten openden hun deuren. Waar scheikunde werd onderwezen, werden ook deuren en ramen opengezet. De moderne tijd werd ingeleid door oorlogen en oorlogsgeruchten, welke meestal ongegrond bleken te zijn. Dat was de periode waarin Napoleon zijn hand tussen zijn vest stak en hogerop arriveerde, ondanks zijn uiterlijk. Hij was al generaal toen de mensen hem nog altijd ‘de kleine korporaal’ noemden. Hij was zo klein dat hij nooit een parade zou gezien hebben als hij er zelf niet bij was. Vanaf het begin zette hij zijn steek dwars op zijn hoofd en niemand sprak hem daarover ooit aan…
In 1814 begon dan de restauratie van de Franse Troon, toen Napoleon werd afgezet en naar de club Méditerranée op het eiland Elba mocht verhuizen. Voor het vervolg van mijn geschiedenisblaadjes zal je helaas geduld moeten oefenen, want om door te dringen tot al die geheimen van de geschiedenis zijn meer woorden nodig.
Sint-juttemis is een van de bekendste heiligen in onze contreien en toch weet bijna niemand welke successen hij op zijn palmares heeft. Dat weet men tegenwoordig ook niet meer andere heiligen, als men ten minste nog weet wat een heilige is. Van het katholieke zuiden tot het calvinistische noorden kent men zijn naam, of minstens toch in een aantal uitdrukkingen. Dan staat sint-juttemis voor iets wat toch niet zal gebeuren, dat altijd maar wordt uitgesteld. "Wanneer gebeurt het? Met sint-juttemis!". Meestal klinkt dat negatief! Eeuwig zonde, want deze heilige heeft heel wat uitspraken op zijn kerfstok. Helaas weet bijna niemand in welke periode hij heeft geleefd, waar hij woonde en wanneer hij geboren en gestorven is. Niemand kent zijn feestdag maar dat mag de pret niet bederven.
In de archieven is er één verwijzing naar een ‘Jutems’, een bedelmonnik uit de zuidelijke Nederlanden. Hij zwierf rond tussen 750-790 na Christus. Het bleek dat hij een soort ‘heilige van het volk’ was die nooit officieel door het Vaticaan heilig is verklaard. Ooit verscheen een klein boekje met zijn schelmenverhalen, geschreven door een onbekende troubadour. Sint-juttemis was een boerenzoon. Hij kwam al vroeg in een klooster terecht en promoveerde meteen tot rondzwervende bedelmonnik. De opsluiting in het klooster vond hij niet erg. Hij was een eenvoudig man met een grote afkeer van alles wat onecht was of leek. Tegen pracht en praal van adel en geestelijkheid kon hij niet tegen. Een aantal anekdotes vertellen dat Sint-juttemis belangrijke ridders en geestelijken voor gek zette, door ze op een grappige manier te wijzen op hun vrome gebeden tegenover hun werkelijk gedrag. Voor Sint-juttemis was een Franse ridder het symbool voor de rijke, opgedofte adel die niets liever deed dan hoofse gedichten schrijven aan zijn jonkvrouwe en ongevaarlijke toernooien organiseren om toch maar zijn beschaving te bewijzen. Volgens een andere variant zou de naam een verbastering zijn van ‘jodenmis’. Dat kan ook niet, want joden kennen geen mis.
Wil je hem zien, dan moet je in Breda zijn waar zijn standbeeld dromerig de lucht in staart. Vrolijk sint-juttemis! De uitdrukking werd in 1577 voor het eerst vermeld in de Kroniek van Roermond en sint-juttemis valt op 17 augustus. Jutte is een koosnaampje van Judith, en hààr naamdag valt op dezelfde dag. De volledige uitdrukking luidde: “met Sint-Juttemis, als de kalveren op het ijs dansen”. In augustus ligt er natuurlijk geen ijs, en kalveren kunnen niet dansen, vandaar de betekenis ‘nooit’. Dezelfde inhoud vind je terug bij “als de klaver uit 't veld is”, “als daer twee sondagen in een week comen” en “als Pasen en Sinksen op één dag vallen”, met andere woorden “nooit, nooit, nooit en te nimmer!” Ook in andere landen heeft sint-juttemis een soortgelijke betekenis. In Duitsland noemt men die dag Sankt Nimmerlein, in het Engels Saint Glinglin (een denkbeeldige Franse heilige) en in het Latijn ad Kalendas Graecas, want de Kalendae duidden dagen in de Romeinse kalender aan en niet in de Griekse. Dus even noppes!
Judith is een van de weinige verhalen uit de bijbel waar de macht van de vrouw die van de man overstijgt. Een ander is de geschiedenis van Samsom en Delila. Michelangelo schilderde Judith in een hoek van het plafond in de Sixtijnse Kapel en ook Botticelli en Caravaggio portretteerden haar. Alessandro Scarlatti schreef in 1693 La Giuditta, een oratorium dat voor het eerst in Napels werd opgevoerd en Antonio Vivaldi (met zijn vier jaargetijden) componeerde in 1716 Judita triumphans. Volgens het woordenboek van de Nederlandse Taal wordt sint-juttemis met een streepje en kleine letters geschreven, omdat niet (meer) wordt verwezen naar een bestaande heilige. Het WNT vermeldt bij jut dat er in een oud boek melding wordt gemaakt van een heilige Judit (feestdag: 17 augustus), maar het is onduidelijk wie daarmee wordt bedoeld. Waarschijnlijk is het de heilige Guda/Guida/ Jutta van Arnstein, die halverwege de twaalfde eeuw in Duitsland leefde, en die dezelfde feestdag heeft. Er zijn nóg meer heilige Jutta's/Judits, zoals Jutta van Sangerhausen (feestdagen: 5 en 12 mei) en Judith van Niederaltaich (feestdag: 29 juni). Van deze drie wordt Guda van Arnstein het meest genoemd als stand-in voor sint-juttemis.
Op sint-juttemis betalen alle mensen hun schulden af, doen politici wat ze beloofden, zijn alle leraren redelijk en begripvol en doen industriëlen iets voor het milieu of het klimaat. In het jaar 486.170.170.746 vóór Christus nam de rechtlijnige triangel een geplooide vorm aan, in 1492 roeide Christoffel Colombus naar Cuba en terug. In 2023 wordt het Koninkrijk Wallonië gesticht naar aanleiding van de splitsing van België. Dan heeft men ook een nieuwe regering. In 2028 zal ZKH Prins-Admiraal Laurent van de Nationale feestdag gebruik maken om een staatsgreep uit te voeren, in een poging om het Koninkrijk Wallonië om te vormen tot een republiek, naar het voorbeeld van Vlaanderen. Maar dàt zien we nog niet gebeuren, tenzij op de dag dat we aardappelen uit de bomen kunnen plukken!
Spotnamen, spotverhalen, domme gezegden en geestigheden hebben de mensen door de eeuwen geboeid. De mens heeft altijd heel graag met zijn nabuur gespot. De na-ijver en jaloezie tussen de verschillende gemeenten waren de hoofdoorzaak van de gecreëerde spotnamen. Onze voorouders kwamen bijna niet buiten de eigen gemeente en ze hadden weinig contact met de buurdorpen. Ze beschouwden elkaar een beetje als vreemdelingen. Zo kwam er vanzelf wederzijds wantrouwen en onderlinge vijandschap. Om met de verre buren te schimpen, liet men geen kans onbenut. Het kleinste feit, de kleinste gebeurtenis werd verdraaid, anders geïnterpreteerd, vergroot en meteen uitgetoeterd. En daar kwamen spotnamen en miserie van. Met de keuze was men zeker niet kieskeurig. Sommige schimpnamen waren plat en realistisch, Eens die spotnaam er was, begon de overlevering zijn werk te doen, van het ene geslacht naar het andere. Er vanaf geraken kon je nooit.
Zo heeft elke gemeente zijn spotnaam gekregen, verdiend en door de eeuwen heen verder gesjouwd. Als er iets is waar ik fier over ben, is het feit dat ik een Mollenaar ben. Vraagt men mij van waar ik ben, dan zal ik nooit antwoorden ‘van Antwerpen of Aartselaar’, maar wel ‘van Mol’. Die fierheid is me blijkbaar aangeboren en bovendien terug te vinden bij heel wat Mollenaars. Mollenaars zoeken mekaar ook op en je komt ze overal tegen. Ik ben in Mol-Rauw geboren. In de kelderkamer (kamer op halve verdiepinghoogte boven de kelder) van de beenhouwerij van Rikus Janssens – mijn grootvader aan moeders kant - werd ik geboren. Daar lag de kiem van mijn roots. Mol is de enige gemeente in België die het predicaat van ‘van purperen hei tot atoomstad’ ten volle verdient. Het studiecentrum voor kernenergie (SCK), waar ik trouwens een ingenieursstage deed, werd gesticht in 1952 en daar werd de eerste Belgische kernreactor gebouwd en getest. Jarenlang – tot aan de grote fusie van Antwerpen – was Mol de gemeente in België met de grootste oppervlakte waar je in vogelvlucht een rechtdoorafstand van 26 km kon afleggen. Ze heeft trouwens 11 gehuchten en een echte Mollenaar kan ze zomaar uit het vuistje reciteren. Mol heeft niks met een wroetende zwarte mol, maar verwijst naar het ‘mulle’ zand (Molle). Daarom is het witte zand van Mol over heel de wereld gekend.In dat zand heeft mijn grootvader langs vaders kant zijn boterham en zijn karakter verdiend.
De handen van mijn grootvader en peter zijn me altijd bijgebleven. Al jong leerde ik wat werkmanshanden zijn. Hij werkte met de zandschop tijdens zijn 'werkuren' op de glasfabriek en daarbuiten creëerde hij zijn eigen onbetaalde 'overuren' die hem vele jaren ook veel opbrachten. Hij bewerkte stukken land in 't broek', een zompig gedoe langs de Molse Nete, waar de groenten dankzij noeste arbeid goed gedijden. Zijn vingers waren kromgegroeid en als kleine jongen kon ik maar niet verstaan dat hij geen van beide handen plat op de tafel kon leggen, want die beweging hadden ze in de loop der tijden afgeleerd. Voor hij zijn schop in de grond plantte, spuwde hij eens goed in zijn handen om het hout van de schopsteel beter aan te voelen en zijn werk vlugger te laten vooruitgaan. Zo kreeg hij meer grip en bleven eelt en blaren achterwege.Wat die handen allemaal wilden zeggen, heb ik maar véél later leren ontdekken en ze hebben de waardering voor mijn peter en zijn werk maar doen toenemen. Waar een werk is, moest een wil zijn en gepland werk moest tegen het geplande uur gedaan zijn. De Nete speelde ook een rol in de keuze van de spotnaam.
Ik mag mezelf een ‘sopweiker’ noemen. Rond 1300 graasden duizenden schapen op de Molse heide. Die schapenwol werd gebruikt om kleding te maken en Mol werd bekend als centrum voor lakenstoffen. De Molse wol werd in het kabbelende water van de Nete (de Neet) te weken gelegd. Er was al eens wat vuile ‘shitwol bij’ van de flanken van de schapen.
Het gevolg was dat de Mollenaars in het omliggende de spotnaam van ‘sopwaëkers’ kregen.
Aan de Wandelweg naast de Nete staat trouwens nog altijd het Solferkotje, waar wolfabrikant Peten in 1879 een wolwashuisje bouwde. Eeuwenlang werkten de wevers op hun houten weefgetouw en de bruine of blauwe Molse lakens overleefden vele troebele tijden. Dat heeft dus niks met ‘soepweikers’ te maken. Misschien komt dat door het verhaal van de jonge haas die verdronk in de Kleine Nete. De wijzen van ‘Molle’ gaven de raad om het dier tweemaal vierentwintig uur in ’t water te laten weken, omdat, na dat tijdsverloop heel de Nete in ‘vleessoep’ zou veranderd zijn. De brave en vooral arme Molse mensen die met potten en pannen soep kwamen scheppen waarin een beetje vlees had gezeten, zorgden desalniettemin voor een heerlijke legende om tussendoor ook eens te vertellen. Maar eigenlijk is dat is larie en hazenbout en doet de waarheid geweld aan. Sinds 1886 heeft Mol wel de wekelijkse konijnenmarkt op het Rondplein.
Eén van mijn eerste ‘openbare optredens’, waarvan ik mij nog vaag iets herinner, is de kleuteroptocht in de Sint-Jansstoet van Mol over de Rozenberg. Vol bewondering keek ik naar het likkend kaarsenvlammetje in mijn lantaarntje en had helemaal geen oog voor de mensen die traditiegetrouw de tweejaarlijkse kinderstoet zagen voorbijtrekken. Dat keerske was het middelpunt van mijn wereld. Het gebeurde altijd op de zondag vóór de feestdag van Sint-Jan (26 juni). Tot 2004 was hiervoor nog geld voorzien in de Molse begroting. Helaas, daarna was het vat en de portemonnee leeg en nu bestaat de Sint Janstoet niet meer. Uitgedoofde traditie noemen ze dat. De leerkrachten die er vroeger aan meewerkten, wisten welke grote voorbereiding dit vroeg en waren ervoor niet meer warm te krijgen. Wel ligt er nog heel wat kleding van deze stoet op de schoolzolder. Dat “keerske in de lantaren” heeft me altijd gefascineerd omdat geen wind en geen regen vat hadden op het oude supergezellige magische ding…
Apropoo. Beroemde Mollenaren en leeftijdsgenoten zijn Guy Mortier en Jef van Uytsel (+). Later kwamen daar nog Tom Boonen en Jasper Philipsen bij. Zij kregen medailles en onderscheidingen. Ik ben altijd maar een gewone Molse sopweiker gebleven. Onderscheiding heb ik ooit wel gehaald.
De Amerikaanse professor Jared Diamond (81) geeft onlangs landen in crisis een sprankeltje hoop: ze kunnen uit het dal kruipen, als ze zich maar tijdig aanpassen. Maar voor de wereldwijde klimaatcrisis ziet hij het somber in: ‘De manier waarop we onze planeet uitputten, is onhoudbaar. We trekken het nog wel een paar decennia, maar moeten dringend duurzamer gaan leven’. En dat betekent dan de ondergang van onze aardbol. Een verwittigde man of vrouw is er twee waard. Ze nu niet meer dat we het niet weten…
De Maya’s kenden het fabelachtige van de sterrenhemel. Ze hadden uitstekende astronomen en konden zons- en maansverduisteringen eeuwen vooraf voorspellen. Hun kosmische cyclus telde 12.000 jaar en bij de overgang van de ene naar de volgende voorspelden zij speciale natuurrampen waarbij het voortbestaan van elke beschaving wankelt. Bij de vorige transformatie – rond 10.000 voor Christus – ‘verdween’ het legendarische Atlantis. De eerstvolgende zondvloed werd dus verwacht 12.000 jaar later, als ons zonnestelsel in één lijn kwam met het Melkwegcentrum. Dat gebeurde op 21 december 2012. De rekening 10.000 + 2.000 klopte zo … Het zou een doemdag met zonnestormen, zware aardbevingen en een scheuring van de magnetische aardvelden met als uitroepteken de totale vernietiging worden. Maar het werd noppes! Al goed! Misschien was het verdwijnen van Atlantis wel de grote zondvloed waarover sprake was in het boek Genesis en dat was dus de tijd dat de oude Noach, die toen al 500 jaar oud was, op aanraden van God zijn ark bouwde. Tijd voor een flashback naar Noach en zijn primitieve scheepswerf die honderd jaar actief was…
De toenemende verloedering van de wereld na de hof van Eden sterkte God in zijn besluit om ‘al wat leeft en waarin een ziel zit’ te vernietigen door een grote overstroming. Hij was wél bereid in zijn goddelijke bestraffing een toegeving te doen, zoals hij tevoren en later nog wel eens deed. En toch noemde hij zichzelf een goede God. Eén man, Noach, vond genade in de ogen van Jahweh, want iedereen kende hem onder die naam als een rechtvaardig en onberispelijk man. Met hem en zijn familie zou de mensheid opnieuw kunnen resetten. God vertelde de oude man dat hij een woonboot moest bouwen waarin zijn familie en ten minste één mannetje en één vrouwtje van elke diersoort zouden passen om na de zondvloed een complete herstart van de wereldbevolking te kunnen lanceren. Zowel van de reine dieren als de onreine en van elke vogelsoort moest er een stelletje mee. De vissen kwamen niet in het kapittel voor omdat ze zich als waterbewoners geen problemen moesten maken en ongegeneerd snorkelloos konden blijven voortbestaan. Noach was een beetje verbouwereerd, zag het ontzaglijke van zijn opdracht en realiseerde zich ineens dat hij het wel aan anderen moest vertellen om voldoende bouwvakkers en materialen bijeen te krijgen. Hij trok zijn kemelharen sloffen aan, krabde eens in zijn haar, stak zijn schrijnwerkerpotlood achter zijn oor en slofte weg om hulp te zoeken.
De mensen lachten in het begin tranen met tuiten. Mijlenver van het water een ark bouwen aanzagen zij als een stunt, maar ze vergaten, omdat ze zoiets nog nooit hadden meegemaakt, dat de zondvloed de boot ten gepaste tijde zou wegdrijven. Later zou het lachen hen wel vergaan. De plannen waren duidelijk: geen klein bootje, maar een schip met drie verdiepingen, 150 meter lang (1,5 voetbalveld lang), 25 meter breed en 15 meter hoog (een flat van 6 verdiepingen). Het zou een kolossaal schip worden ter grootte van een middelgrote cargo. Er was een grote lichtopening en maar één deur, zodat niemand kon ontsnappen. De hokken en vakken voor de dieren en de binnen- en buitenkant werd gepekt. Dat wist hij nog uit zijn boek met eeuwenlange wereldervaring. Met zijn achten zouden ze mogen meegaan: Noach, zijn vrouw en hun drie zonen en hun vrouw. Ze waren met weinigen, maar ja: buiten zijn gezin luisterde er toch niemand!
Hoe kwamen al die dieren in zijn ark? In gedachten zie ik de oude Noach. Hoe zouden de olifanten de muizen niet verpletteren? Maar, hij deed het! Ze waren nog niet binnen of hij kreeg al mestoverlast en moest GASboetes uitschrijven. Nog erger morden leeuwen, tijgers, luipaarden, wolven en vossen die zin kregen in een malse bout van schapen, lammetjes of koeien. Hooi, vlees, voederbrokken en ander eten moesten voorradig zijn om de commerce te blijven runnen. Maar toen de zondvloed kwam, was het voor de anderen te laat. De deur was toe en ze ging niet meer open.
Het was een lange reis. De tocht begon op de 17de dag van de tweede maand toen Noach 600 jaar oud was. Het goot 40 dagen aan één stuk en 150 dagen was de aarde niet zichtbaar. Ongeveer 9 maanden na het vertrek liet Noach een raaf vliegen omdat die een vleeseter was en dierenkadavers zou vinden. Hij kwam niet terug naar de ark. Dan was het de beurt voor een duivenvlucht. Die eet geen vlees en kwam iedere keer terug tot er voor haar weer voedsel groeide. Zo wist de oude man dat de aarde weer droog was. Het was ongeveer 1 jaar en 10 dagen later. Noach deed de enige deur van zijn ark open en overschouwde de nieuwe aarde. Toen beseften ze alle acht dat de ark wel degelijk veilig was en dat God zijn woord had gehouden, zoals altijd. Van contentement stuurde hij een danksignaal naar God in de vorm van een offer van een aantal dieren die ondertussen in de ark waren geboren. En God zag dat het goed was!
Geologische of archeologische bewijzen over dergelijke zondvloed die mens, plant en dier vernietigden, behalve de inhoud van de ark van Noach, zijn er niet. Je zou dan een hele sedimentlaag uit die tijd moeten vinden met beenderen en resten van die arme wezens. Dat bewijs is er niet.
Lokken de klimaatvoorspellingen een nieuwe zondvloed uit? Is deze keer Anuna De Wever op tijd begonnen te verwittigen? En doe jij er iets aan?
Als ik alleen thuis ben, kan ik soms intens genieten van de televisie die niet ingeschakeld is. De tegenprestatie is dan wel een CD of DVD in de muziekinstallatie of via de computer. Spijts alle ritme of sfeer brengt zoiets rust, laat werken en genieten maakt me ook beter gezind. Het is een sprekend bewijs dat muziek wonderen kan doen, zelfs als je het niet verwacht. Het tegenovergestelde zijn liedjes die tussen je oren, en dus in je hoofd blijven hangen. Het begint heel onschuldig, maar na een tijdje krijg je de indruk dat je een 'muzikale oorworm' op je trommelvliezen hebt gekregen. Hoewel het beestje er in werkelijkheid helemaal niet genesteld zit, is er toch een onmiskenbare getuigenis van zijn frivole aanwezigheid. Van waar komt dat liedje, deuntje of moderne tune? Hoe heeft het zich 'spiritueel' ontwikkeld met een repetitieve kracht en volhoudendheid die sterker zijn dan de eigen wil om er van af te geraken? Dan heb je een liedje in je hoofd en geraak er dan nog maar eens van af...
Naar het schijnt hebben vrouwen meer dan mannen last van die muzikale ondingen. Ze manifesteren zich blijkbaar ook meer bij muzikanten dan bij andersgezinden. Waarschijnlijk heeft het te maken met het ritme en de eenvoud van melodie of van de tekst. Wie moe is of last heeft van stress, kan dus sneller een oorworm krijgen. In het begin vrolijkt hij je op: je moet er bijna geen moeite voor doen en dan zijn ze nog te verduren. Maar eens ze in repeat-stand in ongeremde hoeveelheid in iemands hoofd spelen, worden ze opeens behoorlijk irritant. Insectenspray is er geen afdoend middel voor en bij verkeerde prijs-kwaliteitsvergelijking zelfs gevaarlijk. Het is of deze muziekjes een afwijking in hun genen hebben waardoor je hersenen ze niet volledig kunnen verwerken of corrigeren. Daardoor blijven ze zichzelf herhalen. Het is verdomd niet het hele liedje dat je beheerst, maar dikwijls maar een bepaald stukje of een paar zinnen. Als het een akoestisch nummer is, neurie je dan bij gebrek aan tekst gemakkelijk mee.
Hoe los je zoiets op? Een voor de hand liggende oplossing is wachten tot het vriendelijk ambetant melodietje vanzelf uit je hoofd vertrekt. Maar dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Eens je erbij begint na te denken, is het helemaal naar de filistijnen. Dan is het nog moeilijker om het liedje buitenshuis te krijgen. Soms probeer ik dan een ander irritant liedje op te vissen, maar da's ook moeilijk, want die komen niet zomaar na een vingerknip. En bij echt verkeerd opgedrongen keuzes zoals de Vogeltjesdans, Bohemian Rhapsody, Viva La Vida of The Lion sleeps Tonight treden dan weer andere randverschijnselen op waar je nog langer en meer last van hebt. Bij nader inzien heb ik dan ook ingezien dat verdringen niet de juiste oplossing is. Je verruilt dan het ene probleem voor het andere en zo heb je een weer een schoolvoorbeeld van de Wet van behoud van ellende.
Een tijdje geleden koos ik voor het stimuleren van het verdomde liedje door via de computer de tekst (lyrics) ervan op te zoeken. Vooral bij oorwormen waarvan je de tekst of de melodie niet volledig kent, blijkt dit een goede keuze. Je kunt het vergelijken met een plaat die blijft hangen, wat bij CD's veel minder gebeurt. Door de ontbrekende informatie op te zoeken en te herstellen zorg je ervoor dat je hoofd het liedje wel tot het einde kan afspelen en daardoor geraak je het kwijt.
Kun je ook bij iemand anders een oorworm vangen? Het is me al gebeurd dat ik me plots realiseerde dat iemand anders duidelijk last had van een oorworm, en dat ongewild naar buiten manifesteerde. Tikken op een tafel, een melodietje gezwind en herhaaldelijk fluiten of meeneuriën zijn de exponenten van zo'n evenement. Die dingen gebeuren ook meestal onbewust en als je dan vraagt waarom die persoon zit mee te tikken of iets dergelijks doet, volgt dikwijls de bewustwording en de vlucht van de oorworm. Als laatste zou je kunnen overwegen om je oorworm te visualiseren terwijl hij je hoofd via je oor verlaat. Dan komt het er op aan creatief te zijn en te verzinnen wat je allemaal met zo'n beestje kunt doen: opsluiten, verkeerd voedsel geven of extreem hem doorsturen naar iemand die je niet mag. Als je daar inderdaad in slaagt, verdwijnt het resetdeuntje vanzelf, ben je creatief maar belast je ongeweten iemand anders met je muzikaal probleem. Dat was oorspronkelijk niet de bedoeling. Ooit ben ik iemand tegengekomen die het verschijnsel vergeleek met een 'cognitieve jeuk': hoe langer je krabt, hoe meer jeuk je krijgt: hoe langer je met het liedje bezig bent, hoe langer het blijft hangen.
Het plezante van muziek is dat je er de ene keer kippenvel van krijgt en de andere keer lopen de tranen over je wangen. Muziek is emotie en gevoel zonder de remmende censuur van het verstand. Het is altijd al een deel van onszelf geweest. Veel mensen verraden zich bijna automatisch: met de voet meetikken bij een aanstekelijk hitje. Sommigen vinden van zichzelf dat ze geen ritmegevoel hebben of geen toon kunnen houden, en concluderen dan dat ze niet muzikaal zijn, maar dat is een begrijpelijk maar hardnekkig misverstand. Iedereen heeft een talent voor muziek. Dat talent laat zich niet alleen zien in het virtuoze van het muziek maken, maar ook in het beluisteren en waarderen van muziek. Muziek is een van de meest opmerkelijke facetten van het mens-zijn. Elke bevolking, stam of cultuur ter wereld kent (een vorm van) muziek. Muziek lijkt wel een sleutel te zijn tussen de 'fysieke' en de 'spirituele' wereld. Muziek kan je emoties veranderen, bepaalde ervaringen of gebeurtenissen terughalen en je prestaties beïnvloeden. Vrij regelmatig kun je zelfs aan de hand van iemands muzieksmaak al een vrij kloppend beeld schetsen van wat voor iemand het is... zelfs als hij met een kanjer van een muzikale oorworm zit!
Een oorworm vormt maar een nevenprobleem, is bijkomstig en de moeite niet om lang bij stil te blijven staan. En de laatste redplank is soms de Zoo…
Statistiek is een van de vakken waarvan ik vroeger intens kon genieten. Voor sommigen was het een aangename hindernis waar je toen voorbij moest maar voor anderen een onoverklauterbare muur. Later doken de praktijkvoorbeelden in diverse quizzen op als snelle kwelduivels met eindeloze variaties op de vragen met x aantal rode ballen en y aantal witte ballen. Het rijtje bespiegelingen werd constant afgesloten met de zin: wat is de kans dat twee ballenpakkers A en B in elk 4 beurten, zonder teruglegging van de getrokken ballen 4 witte (A) en 4 rode ballen getrokken hebben… Met het nodige gezond verstand en vooral met het nodige geduld kun je dergelijke puzzel oplossen omdat het gewoon een manipuleren is van de nodige eenvoudige regeltjes die redelijk snel tot een wondere oplossing leiden. Er is maar één oplossing mogelijk en wanneer die zich dan nog manifesteert in de vorm van 1 kans op 672 dan lijkt dit een wonder van de veertiende macht. En toch is het eigenlijk simpel!
Ben je zeker dat je ze nog alle vijf hebt?… Bij deze uitspraak kun je nog denken aan de vijf vijzen die je nog altijd op de juiste plaats dacht of tenminste nog bezit, of anders aan de 5 zintuigen waar we zomaar van voorzien zijn en die in meer of mindere mate meer verfijnd of rudimentair bij elk van de kinderen van de schepping werden achtergelaten. Zien, horen, proeven, ruiken en voelen zijn de werkwoorden die Aristoteles rubriceerde om de sensoractiviteiten van het oog, het oor, de smaakpapillen, de neus en de tast weer te geven. Je wordt iets gewaar en je interpreteert de signalen van dat bewust zintuig in de grijze mengelmoes van je brein. Je kunt je zintuigen ontwikkelen en als het ware een ‘specialist’ worden in een van deze ‘gewaarwordingen’. Als alle bereikbare grenzen van alle ‘zinnen’ niet meer volstaan, hebben we mogelijk nog een zesde zintuig, hoewel dat zesde zintuig voor iedereen niet hetzelfde is. Intuïtie en telepathie seinen ‘gevoelens’ of ‘energieën’ van diverse pluimage door. Het moederinstinct is er een voorbeeld van. Je kunt het onmogelijk vorm geven; je kunt niet uitleggen waar het vandaan komt, je kunt er geen diploma in halen, maar van één ding ben je wel zeker: het moederinstinct is er! Je hebt er geen taal voor nodig, want je zendt geen woorden door, wel de gevoelens die ermee gepaard gaan: en die zeggen meer dan honderdduizend woorden samen.
Mijn zoon kocht ooit een maandagsportkrant in een krantenwinkel, bladerde op een bank door die krant en dwaalde even over de horoscoop, een rubriek waaraan ik zelf een hoog ‘kwatchgehalte’ toedicht. Hij las op die frisse meimorgen de aansporing dat het die dag ‘zijn geluksdag’ zou zijn, vooral financieel. Hij keerde terug op zijn stappen, kocht één kraslot en kwam buiten met zomaar 250 euro. Eigenlijk waren het Belgische Franken, maar ik heb hier de moderne transitie meteen gemaakt. Echt gebeurd! Als bij ons in de familie iemand een lotje mag kiezen, wordt heel dikwijls met een dikke wijsvinger naar dezelfde gewezen omdat geld blijkbaar vaak bij dezelfde wil zijn. Zo’n afwijking heb ik zelf niet.
Het gebeurde 36 jaar geleden. Toen mijn vader zaliger zijn laatste dag ‘thuis’ was, viel de klok in de living stil. Voor hem heb ik nog altijd een grenzeloze bewondering en ik noem hem nog altijd mijn grootste technoloog van de twintigste eeuw. Die avond stelde hij de klok opnieuw in op 22.40 u. Daarna vertrok hij voor het laatst, op eigen kracht, naar zijn bed, zijn laatste rustplaats thuis, waar hij onverwacht geveld werd door een longembolie. Toen ik overhaastig thuis kwam, was hij in alle drukte al opgehaald door een ziekenwagen, waarvan mijn moeder zich enkel nog de loeiende sirenes en de twee verplegers herinnerde. Ze waren zich duidelijk bewust dat het ging om het leven van een ‘levende ‘ mens. Maar de klok stond stil en is niet meer vertrokken. Het was en het bleef 22.40 u. Ik heb ze ook nooit meer ‘in gang’ gekregen. Klokken repareren was wèl een erfelijke afwijking van me. Veertien bange dagen later kwam de verpleegster in het UZA zeggen dat we best naar huis konden gaan. Door een onzeglijk gevoel zijn moeder en ik toch blijven zitten en die avond vóór Moederdag is vader gestorven. Om 22.40 uur! Dit kon geen toeval meer zijn: noch het tijdstip, noch de goddelijke ingeving van boven… Daar stel ik me nog altijd vragen over.
Doodgaan en anderen onrustig maken is er ook nog een voorbeeld van. In rusthuizen ervaar je dikwijls een opvallend verschijnsel. Wanneer iemand doodgaat, gebeurt het soms dat de andere mensen in de buurt van de stervende ook onrustiger worden naarmate de dood van hun buur nabij komt. Die onrust verdwijnt wel na een paar dagen en toont aan dat woordeloos angsten, emoties en gewaarwordingen kunnen worden doorgegeven, niet gehinderd door muren, vloeren of soorten materie. Dan kun je spreken van buitenzinnelijke waarnemingen die te maken hebben met intuïtie, met de indruk hebben dat, met plots iets weten of een ingeving krijgen, of met een beklemmend gevoel.
Niet alles moet gezegd worden. Ik heb een goede vriend, collega, naam- en dorpsgenoot die ook naar het Antwerpse is uitgeweken en zelfs jarenlang dezelfde vakken heeft gegeven binnen dezelfde school. Wij werden dikwijls voor een vergadering uitgenodigd die voor de andere bedoeld was; wij hebben op die ‘verkeerde’ vergadering soms beslissingen genomen voor de andere omdat we wisten hoe de andere zou gereageerd hebben…Zelfs op restaurant – in eten én drank én dessert – hebben we meestal dezelfde keuze en wij hebben ontelbare keren aan de telefoon gezegd: ‘ik wilde je juist opbellen…’ Dit is energieoverdracht, telepathie en intuïtie die je niet voor mogelijkheid houdt, maar die helemaal niet verzonnen is. Als je zelf begint na te denken, zul je zeker ook van die ontoevallige toevalligheden kunnen bovenhalen. Dat zesde zintuig is zonder meer een van de grootste raadsels voor de mens. Voor sommigen bestaat het echt, anderen vinden het vooral verbeelding. Maar het geeft altijd stof tot nadenken.
Droom je er nog van? Van overal kwamen ‘ze’ via de brievenbus binnengedwarreld: in alle maten, met onder- en opgaande zonnen, met felle golven van bruisende of stille zeeën, zorgvuldig volgeschreven en met onderaan altijd enkele namen om te vertellen hoe heerlijk zonnig en nat het water en de luchten waren, gewoon om de thuisblijvers jaloers te maken. Je hebt het natuurlijk wel door dat het over ‘ansichtkaarten’ – dat staat ook een beetje internationaler – gaat. De mens maakt reizen om zich te verbazen hoe hoog de bergen wel zijn, hoe geweldig en wit de golven van de zee klotsen en hoe lang de onnavolgbare kronkels van de rivieren zijn. Hij wil verstomd staan door de uitgestrektheid van de oceanen en de eeuwige kringloop van de sterren. Ondertussen gaat hij dikwijls aan zichzelf zonder verbazing voorbij. Mijn eerste zin van deze schrijvelarij begon wel met ‘kwamen’, de verleden tijd van wat nu niet meer komt of toch veel minder. Het aantal vakantiekaartjes is schrikbarend afgenomen. Is het de crisis, is het de prijs van de postzegels? Is de digitale spreek- en schrijfwereldje de oorzaak, of is de mens gewoon veranderd? Wie zal het zeggen? Eén ding staat vast: het is zo! Tel maar eens na. Spijtig toch, hé!...
Wie verre reizen maakt kan veel vertellen… Er zijn meer vakantiebestemmingen dan vakantiedagen en dus bestonden er toen ontelbare vakantiekaarten met allemaal bezienswaardigheden, dingen die je moest gezien hebben omdat anderen ze ook ooit hadden gezien. In de oudheid ging men nooit op ontspanningsreis en als je heel oude geschriften gaat napluizen, zul je ontdekken dat alle grote reizigers profeten, apostelen, zakenlui, kunstenaars of geleerden waren: Paulus, Rubens, Marco Polo, Columbus en vele anderen. Reizen op grote schaal en voor het plezier zijn een creatie uit de vorige eeuw en het gevolg van de groeiende techniek in de transportwereld. Volgens wijlen Godfried Bomans gaan de meeste mensen niet op reis omdat ze daar plezier in hebben, maar wel om achteraf onomstotelijk te kunnen aantonen dat men ergens ter plaatse, in levenden lijve en fotografisch, aantoonbaar is geweest. Hoe meer bewijsstukken je meebracht, des te sterker de indruk die je maakte op degenen die achtergebleven waren. En film is nog overtuigender dan (kleuren)foto’s. Daarom jakkeren zulke reizigers een geweldige uitgestrektheid en grote afstanden na die dikwijls nog bekroond worden met een hoge frequentie van museum- en kerkbezoek.
Allemaal nostalgie! Je kon er op uit trekken met een uitgebalanceerde rugzak voor een meerdaagse tocht overal waar het mooi was: te voet door de Himalaya, het geschiedenisspoor van de Inca’s of de Maya’s verkennen in Zuid-Amerika of het spoor van de Bokkenrijders in Limburg met de B&B-formule volgen. Je kon ook met de fiets de Alpen- en Pyreneeëncols verkennen van oost naar west of jodelend langs de Glossglockner hossen. Of misschien bleef je te voet thuis in de eigen Ardennen. Was ook niet mis. Sommigen wandelden de lange weg naar Santiago de Compostela om zichzelf een beetje tegen te komen vooraleer te arriveren bij Sint Jacob en zijn schelp. Voor anderen betekende vakantie de kleine wereld en de onvergetelijke natuur leren kennen via een kamp back to basics met zelfbereid eten op geblutste kookpotten die aangevuurd werden door een eigengemaakt vuur maar mét respect voor de veiligheid van natuur en de mensen die erin leven. Of misschien was je ooit te vangen voor een leef- en speelbivak in de minder en minder toegankelijke bossen van Vlaanderen of Wallonië? Nog dichter bij huis betekende reizen voor heel wat kinderen met de autobus naar de vakantiespeelpleinen trekken en iedere avond weer in het eigen bed slapen….
Kaartjes sturen én ontvangen gaf iedereen wel een prettig gevoel. Waarom stuur je nu nog aan je (klein)kinderen op bivak of op kamp een kaartje ter ondersteuning: kaartjes van je eigen gemeente krijgen wanneer je zelf elders op vakantie bent is énig, belangrijk, deugddoend en dat kan je niet zo dikwijls beleven! Vakantiekaartjes van je vrienden in de wijde wereld in je brievenbus krijgen maakte de wereld kleiner en bracht de vrienden dichterbij. Of misschien kon je ook wel plezier beleven door van op je vakantiebestemming een zonnig kaartje te sturen naar iemand waarvan je zeker was dat die bijna nooit kaartjes kreeg. Als je vooraf zijn of haar adres noteerde, moest je op reis niet te hard meer nadenken en kon je je zeker niet verschuilen achter het feit dat je het adres niet bij de hand had. Zoiets heette: met voorbedachten rade werken.
Weet je ‘nog? Met een slaapzak om je rug kampvuurliedjes zingen onder de blote hemel vol sterren. Je wist zelfs waar de Grote Beer, Orion en de Jager aan het firmament logeerden. Wat was er gezelliger om, in een klein stationnetje, ’s morgens in de vroegte te vertrekken in één van de zeven wagentjes van een trein en samen naar de kampplaats te treinen op het ritme van de spoorstaven. Wat was er leutiger, romantischer, warmer en eindelozer dan rond een kampvuur – voor zover het nog toegelaten is natuurlijk – een meerdaags samen-leven samengevat te herbeleven door samen gek te doen en ondeugende liedjes te zingen, begeleid door zelfgemaakte instrumenten met schorre stemmen die een schuurpapierenboodschap meegaven? Intens gelukkig zijn met gewone dingen en met leeftijdsgenoten onder mekaar was en is nog altijd onbetaalbaar en blijft je leven lang meegaan. Zingen van Piet Paaltjes en zijn fiets of van Jan Brouwerszoon met zijn bobbel op zijn been bracht schwoeng en was zalig als Drie Japanezen met een contrabas voor de begeleiding zorgden totdat de zon helemaal in de zee was gezakt in alle mogelijke variaties, volgordes en met aangepaste bewegingen. En dan werd het stil en mocht je nog blijven staren in de fascinerende gloed van een smeulend vuur. Weten dat het morgen helaas weer voorbij zou zijn. Maar jong zijn was ook weten dat het allemaal nog wél eens kon gebeuren: je moest het alleen maar willen en zelf de gelegenheid scheppen.
Profiteer nog van de laatste dagen vakantie en… stuur eens een kaartje!
Elk jaar op 20 juli word ik eraan herinnerd via radio, televisie, internet en alle andere media dat het in 2019 50 jaar geleden is dat goudgele Eddy Merckx voor de eerste keer de Tour de France won op de vooravond dat de eerste mens voet zette op de maan. Dan denk ik: is dat al zo lang geleden? Eddy Merckx is 50 jaar ouder geworden. Neil Armstrong verwisselde in 2012 zijn astronautenhelm voor een plaatsje in de eeuwige ruimte. Buzz Aldrin kampte na zijn terugkomst van de maanmissie met Apollo 11 met manische depressies. Vijftien jaar lang was hij alcoholist, maar zocht professionele hulp en genas, trouwde voor de derde keer en is ondertussen 89 jaar oud. In 2007 bekende hij dat hij een facelift had ondergaan. Michael Collins, die even oud is als Aldrin en niet op de maan landde maar rondjes bleef draaien, deed het heel wat rustiger, en vindt dat de Amerikanen het brood van hun kaas laten eten. Dat moet je tegen Donald Trump geen twee keer zeggen. Die beloofde prompt dat het beste, schoonste, veiligste en blufferigste land ter wereld tegen 2024 weer iemand op de maan zal zetten. Het eerste wat hij zou doen is er een muur bouwen tegen indringers en waarschijnlijk betaald door een van de andere wereldmogendheden… Maar dat tweette hij niet meteen.
Voor zover die twee feiten uit de wereldgeschiedenis. Voor het derde heb ik zelf gezorgd. Toevallig vielen al die gebeurtenissen samen. In de maand juli van het gele maanavontuur deed ik als jonge kandidaat-ingenieur een stage bij VEW, de Vereinigte Elektrizitätswerke Westfalen. Ik hielp bij de herstellingen aan het elektriciteitsnet in de lucht en in de grond. Tijdens de weekends zochten mijn maat en ik een beetje ontspanning na de noeste arbeid. In de namiddag van zondag 20 juli wilden we een frisse plons nemen in het zwembad aan het Rote Erde Stadion in Dortmund. Nu is dat de thuishaven van het tweede voetbalelftal van Borussia Dortmund, terwijl de eerste ploeg sinds 1974 in het funkelneue Westfalenstadion speelt. Het water was nat en verfriste en daarna wilden we nog een wandelingetje maken in het park. Het was heerlijk en op blote voeten kuierden we rond terwijl Eddy Merckx ondertussen zijn gele trui voor het eerst in Parijs op de Champs-Elysées over de meet reed. Op een wei in dat park in Dortmund trapte een tiener met zijn opa balletjes…
Ineens rolde de ‘verloren’ bal naar mij. Omdat vriendelijk zijn voor de mensen toen al hoog in mijn vaandel wapperde, trapte ik de bal terug. Het onding vloog vooruit, tegen een boom en kaatste terug… Omdat ik van mezelf wist dat je in dat geval anders tegen de bal moet trappen, probeerde ik met een effectbal deze keer een draai te geven met de buitenkant van mijn blote rechtervoet. Vermits het toeval op een uitermate klein plekje toeslaat voelde ik de pijn van de fausse queue onmiddellijk. In het Duits betekent dat ‘ein falscher Schwanz’. Dat wist ik toén nog niet. Een klein straaltje bloed liep tussen mijn twee kleinste teentjes naar mijn voetzool en verdween ogenblikkelijk in het malse gras. Ik pikkelde verder en dacht ongerust: ik denk dat er iets niet juist is… Ik zocht naar een bordje Rotes Kreuz en dat was vlakbij. Een lieve dame bekeek mijn voet, drukte hier en daar, deed er een verband rond en zei: “ik zal een Krankenwagen oproepen. Dat is werk voor de kliniek”. Ik voelde me stoer genoeg om zelf met mijn oude blauwe Opel Olympia 1957 naar het Krankenhaus te rijden. Hopelijk was het allemaal niet te erg.
Met mijn beperkte middelbare Duitse taallessen bereidde ik me voor op de aankomst bij de dokter. Ik wist bij god wel dat een teen ‘ein Zeh’ was, maar het meervoud kende ik helemaal niet. Ik kende wel zehn voor tien, dus was ik zeker dat het geen ‘Zehne’ was. Aan de kliniek werd ik ontvangen als een zwaar geblesseerde, op een brancard gelegd en regelrecht naar de RX gepiloteerd. Er werden foto’s genomen en dan was het spannend wachten. De dokter kwam de kamer binnen en zei: “zwei Zehe kaputt”. Meteen was het taalprobleem opgelost. Omdat zo’n kleine teentjes niet in het gips kunnen worden, werden ze zorgvuldig bij elkaar geïmmobiliseerd om te kunnen genezen. De boodschap daarna luidde: niet meer werken en de tenen afschermen. Daar zat ik dan: niksen op 250 km van thuis en mijn stage naar de maan.… Figuurlijk dan. Beteuterd droop ik af naar mijn logement en werd enigszins opgefleurd door de esbattementen van gele Eddy.
Het werd een lange avond en er stond nog een tweede item op het programma: de landing op de maan. Tussendoor kon ik plannen maken om de rest van mijn stage zinvol in te vullen. Om 20.17 u. drongen de schotelvormige uiteinden van de landingspoten in de maanbodem. Om 02.56 u. én op de Belgische nationale feestdag maakte Armstrong zijn eerste stap op de maan en deed zijn beroemde uitspraak. 456 miljoen mensen maakten het mee. Met een grote ‘oef’ en een knagende pijn zocht ik mijn matras op.
’s Anderendaags tapete ik mijn voet en tenen goed in en schoof ze voorzichtig in mijn hoge werkschoenen met stalen veiligheidstip. Met mijn gedachten bij de exploten van Eddy Merckx en die mannen op de maan heb ik daarna mijn stage gewoon afgewerkt… Een mens moet af en toe hard zijn voor zichzelf!
50 jaar later voel ik nog altijd de gevolgen van die domme sportieve breuk. Elk jaar heb ik twee maanden last van een eksteroog tussen die twee kleinste teentjes. Die staan niet helemaal zoals ze zouden moeten functioneren en door de ontstane druk ontwikkelt zich telkens een kanjer van een likdoorn. Alle methodes heb ik al geprobeerd. Wegsnijden, laten wegbranden, inpakken met stukjes groene preiblad, bevriezen of een zorgzame pedicure zorgen er ieder jaar voor dat ik steeksgewijs moet terugdenken aan Merckx, aan de eerste maangangers en aan de mistrap in Dortmund. Allemaal op diezelfde dag in 1969.
Ondertussen is mijn Duits wel beter geworden. Nog een geluk!
Op 21 juli is het nationale feestdag. Voor de meeste Belgen is het alleen nog maar een extra dagje vrij waarbij de meesten niet weten wat er gevierd wordt. Als lid van een volk van feestvierende Bourgondiërs feesten we praktisch elke dag, behalve juist dan. Meestal vieren de dappersten aller Galliërs hun feestdag op stille wijze. Voor de onwetenden of voor diegenen die het absoluut willen weten: op 21 juli vieren we de eedaflegging van onze eerste koning Leopold I in 1831. Nu hebben we nog een koning, maar zonder kroon en met een paleis zonder troon: echt niets om fier over te zijn! Wie ons nationaal volkslied uit volle borst ooit heeft meegezongen, behoort tot een zeldzaam Belgisch ras. O, ja, de meesten kennen nog wel “o, dierbaar België”, maar dan schakelen ze meteen naar een spottekst over een ezel die fameuze moeilijkheden heeft met zijn stoelgang. Hoewel de Rode Duivels daar voor enige verandering hebben gezorgd. Toen ik een tiental jaar geleden uitgenodigd werd op een etentje van een vaderlandslievende vereniging, schrok ik me bijna een tricolore hoedje toen de voorzitter “leve de Koning, vive le Roi!” riep en meteen alle aanwezigen moreel verplichtte om de nationale hymne mee te zingen. Dàt heb ik daarna niet meer beleefd…
De Rode Duivels, het Atomium en Sabena met de veertien oranje bolletjes en het koningshuis zijn bijna nog de enige echte Belgische symbolen. Helaas, de vaderlandse symboliek – compleet met leeuw en klauwen - lijdt aan sclerose. De Rode Duivels hebben zelfs een Spanjaard nodig om niet alleen met de mond maar ook met de voeten te scoren. Sabena trekt in de toekomst samen met Lufthansa-Duitsers op pad en het koningshuis mag enkel van stal voor onschuldige bezoekjes en voor vaderlandse ‘hoogdagen’ zoals 21 juli en het koningsfeest op 15 november. Ook dat weet ondertussen geen kat meer, laat staan een leeuw. De enige Belgische vlag die ik nog in huis heb, ligt grijpensklaar maar die dient enkel als de Rode Duivels of Nafi Thiam eremetaal verzamelen of als één van onze tennissers wereldschokkende back-hands produceert. Denk zelf maar eens na waar je nog ergens een driekleur hebt verborgen; haal ze maar boven en schraap je keel voor de Brabançonne en zijn verleden.
Horum fortissimi sunt Belgae (van hen zijn de Belgen de dappersten). Dat zei Julius Caesar 2.000 jaar geleden voor het eerst in zijn werk over de Gallische oorlog. Toen was er van een volkslied nog geen sprake. In 1830 kwamen de Belgen in opstand tegen Willem van Oranje. Een groepje studenten verzamelde zich na de gevechten in café “L’ Aigle d’Or” in de Brusselse Greepstraat (rue de la Fourche). Louis-Alexandre Dechet (Jenneval), een acteur van de Munt, zong daar voor het eerst zijn revolutionaire tekst na de ‘Stomme van Portici’, wel geprepareerd door een overvloed aan bier en gejend door de aanwezigen. Jenneval nam later dienst in het leger van de revolutionairen en sneuvelde op 18 oktober 1830 in gevechten bij Lier. In de loop van zijn leven paste hij, onder druk van de politieke evolutie, zijn tekst aan en maakte zo drie versies. Daaróm weten wij nu niet meer welke versie we moeten zingen!
Later werd er een Nederlandstalige en Duitstalige versie geschreven. Eerst in 1938 werd de Nederlandstalige officieel goedgekeurd. Een rondschrijven van de minister van Binnenlandse Zaken in 1926 vertelde dat enkel de vierde strofe als de officiële versie zou worden beschouwd. Nu is de tekst van de eerste strofe ons volkslied. Dat betekent dus vooruitgang maar omgekeerd.
Over het Brusselse Surlet de Chokierplein (genoemd naar de baron die als voorlopig regent in 1831 het eerste Belgische staatshoofd werd) staat een standbeeld van een vrouw, met Belgische vlag. Ze ‘verzinnebeeldt’ de provincie Brabant. Op haar sokkel vind je in de drie officiële landstalen de eerste drie alinea’s van de Brabançonne terug. Van één ding zijn we zeker: de Brabançonne haalt vaker het nieuws dan dat hij in Vlaanderen gezongen wordt. Ook het huwelijk tussen nationale hymne en rode duivels is broos, stormachtig, wisselvallig, maar er zit verbetering in. Alle ogen zijn gefocust op welke duivels - deels – volledig – in welke taal - meezingen of opgelegd wouwelen. Maar de zangers zin in de meerderheid. Toen de nationale voetbalploeg op 6 september 2008 tegen Estland aantrad, werd voor het eerste een tragere versie van de Brave Zoon gespeeld. Nationale trots wijlen Toots Thielemans bewerkte hem en begeleidde op de mondharmonica. Maar pers en publiek kregen er een wrange nasmaak van en daarom besloot Toots een snellere versie te spelen. Toen kon niemand nog meezingen. Ook deze versie kon niet door de spreekwoordelijke beugel en nu kiest men nog enkel voor de traditionele uitvoering met véél meer emotie!
De Belgische vlag telt drie verticale strepen in zwart, geel en rood. Ze verwijzen naar het wapenschild van het vroegere hertogdom Brabant: een leeuw van goud (geel), op achtergrond van sabel (zwart), geklauwd en getongd van keel (rood). Maar de leeuw staat nog enkel op het wapenschild. En nooit meer vergeten: zwart aan de stok, geel ernaast en rood als laatste! Dan mag je nu als goede Belg perfect zwaaien en onze nationale leus scanderen: “Eendracht maakt macht”. Dat dachten we vroeger. Nu denkt men dikwijls anders. Behalve voor het koningshuis en een hele sliert hovaardigheidsbekleders, is de nationale feestdag – met défilé, straaljagers, helikopters en bereden zwaantjes – in principe een vrije dag. De klassieke TD’s (Te Deums en niet Thé Dansants…) waren een relikwie waaraan sommigen zich graag vasthielden en dat zal zo nog wel een tijdje blijven. De ‘gestelde lichamen’ betuigen dan hun trouw aan de koning. Ze doen mij altijd denken aan Gunther von Hagens en zijn minutieus uit elkaar gehaalde lijken van Körperwelten. Het gaat niet om een ‘lijf’, maar wel over ‘mensen die bij wet zijn aangesteld’. Van één ding zijn we zeker: op 21 juli hebben 11.431.406 inwoners van België een vrije dag. Van koning Filip verwachten we zeker een toespraak. Het is nu eenmaal zijn feestje…
Wie sport zegt, denkt aan gespierde lijven, harde wedstrijden, slopende competities, bekers met grote oren en eeuwigdurend blinkende medailles. Maar die zijn meestal voor jongeren. Het aantal petanqueterreinen neemt elk jaar toe, samen met het aantal enthousiastelingen van de glimmende of kunststofballen. In het kader van de emancipatie is het zelfs een vrouwensport geworden. En zeg eens eerlijk: wat is er héérlijker dan op een terrein – echt of geïmproviseerd - en met een aantal vrienden en lotgenoten louter voor de fun, op zeer onregelmatige basis en met alleen een pintje als inzet, een balletje te gooien? Nog beter wordt het als je zelf wegdroomt naar een idyllisch pleintje in de Provence met een lommerrijke plataan, een frisse pastis op het tafeltje naast een rustieke bank en het getik van de metalen ballen op de baan. Dat is pas een voorbode van de vakantie waarvan je zelfs thuis van kunt genieten: alleen al het gedacht!
In het grafmonument van een Egyptisch mummiekind werden ooit zowel ballen als een mikballetje gevonden. Grieken en Romeinen waren naar het schijnt verwoede petanquespelers. Het spel kwam bij ons opnieuw te voorschijn in de 13de eeuw. In Engeland en Vlaanderen werd het razend populair zodat Karel V het onder zijn soldaten probeerde te verbieden. Al vlug zag hij het dwaze en nutteloze van zijn beslissing in. Het huidige petanquespel ontstond in het begin van vorige eeuw. Jules Le Noir woonde in het Zuidfranse dorp La Ciotat en leed aan reuma. Omdat hij door zijn ziekte niet meer bij zijn vrienden kon zijn bij het ‘jeu de boules’, bedacht hij een nieuwe variant: het gooien vanuit een vaste vertrekplaats met de voeten bij elkaar. Hij demonstreerde de idee vanuit zijn stoel en noemde die variant ‘pieds-tanques’ (met de voeten samen). Sindsdien zijn de regels niet meer veranderd. De spelers wel.
Romeinen en Grieken speelden vroeger stoer en onverzettelijk met metalen kanonskogels. Bij ons werd eerst met houten ballen gespeeld. In 1911 werden de eerste metalen boules gedraaid. Daarvoor zorgde Jean Blanc die zelf een legendarische petanquespeler was. In het Zuiden van Frankrijk is jeu de boules tot op heden de derde sport. Eigenlijk is ‘jeu de boules’ de officiële naam, maar het is ook een verzamelnaam voor een aantal verwante sporten, waarvan petanque de belangrijkste variant is.
Petanquen (ik petanque, ik petanquete, wij hebben gepetanquet) was bij ons vroeger weinig gekend. Misschien had het eerst weinig succes omdat het Frans was, ofwel dachten we te veel dat het gereserveerd was voor ‘senioren’. Petanque is in elk geval ideaal voor recreatieve beoefening, juist omdat het niét aan leeftijd gebonden is. Denk maar even aan de plage of op de campings waar jong en oud hun kunsten kunnen laten zien. Je kunt het op veel verschillende terreinen spelen en het materiaal is helemaal niet duur in aanschaf. Maar het kan ook een serieuze wedstrijdsport worden, waarbij vaardigheid, tactiek, concentratie en teamgeest centraal staan. Omdat zo’n partij soms lang duurt, speelt ook de lichamelijke conditie een belangrijke rol. Regelmatig een slokje al dan niet alcoholische drank kan daarbij helpen.
De spelregels zijn poepsimpel. Discussies achteraf zijn hevig, van lange duur en opzwepend. Het rode butje of cochonnet (varkentje) wordt tussen de 6 en 10 meter weggeworpen. De metalen ballen moet je zo dicht mogelijk bij dat klein houten balletje (de but) werpen of rollen. Wie het dichtst ligt, wint een punt, ook al komt het soms op één millimeter aan. Wie het eerst 13 punten haalt, is de winnaar. Hoe je gooit – gekunsteld of onhandig, geborsteld of bruutweg – is niet belangrijk en alles mag, zolang je maar met je twee benen achter de lijn blijft staan met pieds-tanques! Het puntensysteem, de juiste spelregels en de spelsfeer kan je best leren en opsnuiven door zelf mee te doen met ‘vakspecialisten’ want zo leer je vlugger. Heel vlug zal je ervaren dat jeu de boules een ideale kans is om vrienden te ontmoeten en samen bezig te zijn. Een Olympische sport is het tot nu toe nog niet, maar wat niet is, kan nog komen.
Het ergste wat je kunt meemaken is verliezen met 0-13, want dan moet je de billen van Fanny kussen! Fanny was in WO I serveerster in een café in het noorden van Frankrijk. Zij liet zich uit compassie omhelzen door verliezers die geen enkel punt behaalden. Deze omhelzing was een schrale troost maar tegelijk een schadevergoeding die kon tellen! Op een dag kwam de burgemeester bij Fanny om te worden getroost. Ze klom op een stoel, trok haar rokken omhoog en hield hem haar andere wangen voor… De burgemeester was meer gewoon, gaf geen krimp en deelde haar zonder blikken of blozen twee dikke klapzoenen uit. Zo werd Fanny een idool uit de Franse historie.De meeste voldoening proeft men wanneer dit het geval is bij een geoefende en in hoog aanzien staande speler. 'Il a fait Fanny' wordt er dan geroepen. Als het spel gespeeld wordt in een plaatselijk café of in een al wat oudere boulesclub, rinkelt op dat moment ergens een bel. In eerste instantie denk je dan dat de verliezer aan een tournée generale toe is. Maar wie schetst je verbazing wanneer één van de spelers naar een schilderij of plaquette wijst waarop een wulpse dame is afgebeeld die twee gave bolle billen toont. Zo was dat het begin van een lange traditie. Sindsdien, omdat de spelers niet altijd een lieve Fanny bij de hand, of liever gezegd aan de lippen hebben, bezitten veel verenigingen een namaak-Fanny die ze op een ereplaatsje hebben staan en waar de winnaars hun slachtoffers mee naar toe nemen. Ze verplichten de onfortuinlijken dan om met een kniebuiging een kus te geven op de billen van Fanny. Ondertussen wordt hij dan wel omringd door de overwinnaars. Zo wordt de nederlaag toch nog een beetje zoeter en zachter.
Meestal wordt daarna een glaasje gedronken, omdat de gehele ambiance daar nu eenmaal om vraagt en daarna wordt er heel wat afgelachen. Het mag toch ook plezant zijn!
Gisterenavond hebben we het heilige vuur nog eens laten branden en we hebben de bovenliggende producten ervan kunnen bewonderen, koesteren en smaken. Mooi weer, vakantie, terrasjes en lekkere warme hapjes op het witkolkende houtskoolvuur: allemaal dingen die laten dromen van twee maanden zomerse zomer. De weerkwaliteit van de vakantie is meestal rechtevenredig met het aantal barbecues dat we in juli-augustus kunnen meemaken en bij nazicht in mijn agenda duidt die barbecueteller tot nu toe heel weinig aan. De barbecueschort, de inox tangen en grijpijzers, de sluitbare grillroosters, de kruiden en niet te vergeten het kleine waterspuitbusje voor de veiligheid hebben zich niet al te veel moeten inspannen. Met nog enkele dagen voor de boeg kunnen we officieel zeggen: we hopen dat we het beste van de zomer nu gaat komen. Misschien mogen we zelfs stiekem van een nazomertje dromen…
In de derde eeuw na Christus erkenden de Romeinen het christelijk geloof nog niet. Keizer Valerianus vaardigde een bul uit waarop stond te lezen: ‘de geestelijken die geen afstand willen doen van hun overtuiging, zullen onthoofd worden’. Aartsbisschop Laurentius van Rome en vertrouwensman van paus Sixtus V ontsnapte niet aan deze fameuze heksenjacht. Hij werd opgepakt en berecht in de tempel van Antonius en Faustina op het beroemde Forum Romanum. Hij stierf de vuurdood en bovendien werd hij op 9 augustus 258 nog eens onthoofd: opgeruimd staat netjes en verhoogt de zekerheid. Dat hoofd bevindt zich nu nog in de San Lorenzokerk in Florence. In de witte patersabdij van Averbode hangt een schilderij met daarop Sint Laurentius, zowaar de beschermheilige van de barbecue. Hij staat daar afgeborsteld naast een wulpse engel met een braadrooster in zijn mollige polletjes. Laurentius werd boven het vuur gemarteld omwille van zijn geloof. Volgens de overlevering riep hij halverwege het proces: ’draai me maar eens om, dan ben ik aan de andere kant ook mooi gegrild!’. En sindsdien is hij officieel de patroonheilige van alle barbecues.
Een barbecue (afgekort BBQ) dient om vlees en andere voedingsproducten te roosteren. Wij noemen het ‘barbecuen’ maar Zuid-Afrikanen spreken van ‘braaien’ of ‘de braai’, wat duidelijk aan ‘braden’ doet denken en bovendien Nederlandser klinkt. Andere culinaire specialisten spreken dan weer van ‘barbeknoeien’, omdat sommigen er niet in slagen om zwartgeblakerde vleeslapjes, visjes of worstjes op hun roosters te vermijden. Barbecuen is feitelijk een sociaal gebeuren geworden. Dikwijls nodigt men gasten uit. De combinatie van buiten eten, zomers weer en bewegingsvrijheid bij dat eten zorgt ervoor dat met een héérlijk glaasje wijn of met een pintje bier de tongen loskomen en straffe verhalen opborrelen of vertrouwelijke gesprekken stilletjes het leven zien.
Bij de oudste vleesbereiding liet men vlees boven een open vuur roosteren om het langer houdbaar te maken. Hoe barbecuen echt ontstond is even moeilijk uit te leggen als proberen een stuk vlees te identificeren na het té vergevorderde grillen door een beginneling. De Fransen zeggen dat bij hen de barbecue geboren werd door het proces van ‘barbe-a-quene’, wat betekent van de baard tot de staart. Zij overgoten hun gebraden vlees overdadig met een buitensporige saus. Soms verbindt men ‘boekanier’ met ‘barbecuer’. Boucaniers (Fr) waren eilandbewoners van Hispaniola en Tortuga die op wilde runderen en zwijnen jaagden. Ze bereidden het vlees op een frame wat in het Frans een ‘boucan’ is, een rooster en vandaar… Later maakten ze het nog ruiger door het te verbinden met de ‘boekaniers’ die regelrechte zeerovers waren. Anderen zeggen dat de Caribbean Arawak Indianen het barbecuen leerden aan Spaanse zeelui. Zij plaatsten vlees aan houten pennen boven een kampvuur en noemden het Barbacoa, wat ook de naam van die houten pennen was. Maar de échte verklaring is toegeschreven aan Peter Guanikeyu Torres van de Taino Indianen die spraken van de Ba van baba (vader), Ra van Yara (plaats), Bi van Bibi (begin) en Cu van Guacu (het heilige vuur) ofwel ‘vader van het begin van het heilige vuur’. Barabicoa werd dan ’de stookplaats die op vier poten staat met veel houten stokken boven de plaats waarop het vlees wordt bereid, kortweg ‘de heilige vuurplaats’. Van daar komt misschien ook de misvatting dat barbecuen rituele vleesverbranding is.
De grotschilderingen van Lascaux (15.000 jaar geleden) werden gemaakt met als penseel de afgekloven botten van een bijzonder geslaagde barbecue en als pigment de houtskool en het vet van net opgegeten runderen en herten. De tekeningen gaven bovendien een duidelijk beeld van welke dieren destijds geschikt waren voor de barbecue. In de Ilias (boek 9) besloot Homeros om 12.000 jaar v.C. met zijn goede vrienden Odysseus en Ajax een barbecue te houden op het strand van Troje. Achilles voelde zich de volgende dag zo lekker dat hij de Trojaanse held en helmboswuivende Hector aan stukken hakte, het lijk achter zijn karretje bond en er een paar rondjes mee rond de stad toerde. In 64 n.C. demonstreerde keizer Nero in het oude Rome wat een overdaad aan spiritus of alcohol bij het aanmaken van de barbecue vermocht waarbij ongeveer 2/3 van de stad opstookte. En in de 13de eeuw n.C. roosterde de Spaanse Inquisitie mensen met een andere geloofsovertuiging in plaats van een lekkere barbecue in te richten in een achtertuin met een glaasje Rioja. Die laat zich door zijn uitgesproken, volle en lichtzoete smaak met fruitige afdronk lekker wegdrinken bij de moderne barbecue.
Terwijl er vroeger heuse scoutstechnieken om de hoek kwamen kijken om een barbecue aan te maken, gebruikt men tegenwoordig al dan niet milieuvriendelijke witte of bruine aanmaakblokjes. Sommigen proberen zelfs – misschien om keizer Nero eer aan te doen – om met spiritus of brandgel de houtskool aan te steken met een bezoek aan de spoedopname als onvoorzien gevolg. Door een gasbarbecue te gebruiken primeert de braadsnelheid boven de klassieke romantiek en de elektrische barbecue is binnen enkele minuten opgewarmd. Het is wel de gemakkelijkste roosterwijze om geen verkoolde stukken te moeten serveren. En… dan is bij dat model van barbecue – na het eten – ook even snel afgekoeld als de teleurgang van het hoogfeest van de warme hemelse romantiek. Probeer maar te genieten: je hebt nog een hele vakantie om het braaivuur aan te steken!
Er was eens een klein jongetje dat al zo oud was dat hij heel intens van zijn eerste vier maanden peuterschool had genoten. Maar toen de vakantie - de eerste echte grote schoolvakantie uit zijn leven - al een beetje dichterbij kwam, was hij een beetje bedroefd. Alle dagen vertrok hij bijna fluitend naar ‘zijn school’. Fluitend was een beetje overdreven, want eigenlijk was dat een kunst uit de grote mensentaal die hij op dat moment nog niet onder de knie had, maar die wel aangeeft hoe graag hij elke morgen met de auto of met de fiets naar school trok om er zich enthousiast op de groene beertjes die op de speelplaats geschilderd waren present te melden. Hij was duidelijk klaar voor het grote klaswerk. Het schoolleven was mooi, zijn klasje was leuk en op de speelplaats leerde hij vele nieuwe vriendjes kennen. Hij leerde er schilderen met zijn kleine vingertjes, iets wat hij thuis nog nooit gedaan en gemogen had. Hij vertelde uitgebreid over zijn eerste turnlessen met een echte turnjuf waarbij ze mochten lopen, leren springen als kikkers en rollebollen over de vloer van de turnzaal. Maar op een dag vertelde hij dat er een vriendje jarig was en dat die een kroon had gekregen van meester Jan. Volgens zijn directe en betrouwbare informatie kon die alles, wist alles en kon heel goed vertellen en liedjes zingen. En hij vroeg aan mama, aan opa en oma en aan zijn tantes en nonkels wanneer het zijn beurt zou zijn om te verjaren. Zijn opa die eerder een realist dan een dromer was, vertelde hem dat hij spijtig genoeg op 31 augustus jarig was en dat die datum qua verjaren niet zo ideaal was met het oog op kronen en verjaardagsfeestjes in de school. Toen was hij een beetje bedroefd. Jarig zijn, juist één dag voor de school opnieuw begint na een lange grote vakantie, is immers zowat de slechtste dag die je trouwens niet mag kiezen om jarig te zijn. Dan is het eerder uitkijken naar nieuwe vrienden in de volgende kleuterklas dan naar feesten met de vriendjes uit de kleinere jaren. Kleuters zijn trouwens tóch groter dan peuters…
Toen hij thuis kwam bij zijn mama, bevestigde die meteen de tegenvaller die opa hem ‘geboodschapt’ had. Ze vertelde er dadelijk bij dat ze dan thuis wel iets extra's zouden doen. Hij vertelde aan iedereen dat hij géén kroon zou krijgen van meester Jan, dat hij géén feestje zou krijgen in de klas en het ergste was nog dat hij dan ook niet ‘op de stoel van meester Jan’ zou mogen plaatsnemen voor het feest dat hij nooit zou krijgen. Het was een eremoment dat hem leek te ontsnappen. Op die stoel van meester Jan mogen zitten, was in zijn binnenste zowat het hoogst mogelijk bereikbare in zijn peutercarrière. Maar kleine hummeltjes vergeten gauw, zeker als er zich nog belangrijke gebeurtenissen in hun eerste schooljaar aankondigen. Zo'n gebeurtenis was de jaarlijkse schoolreis: met een echte autobus naar een grote speeltuin en met alle 150 kleutertjes van de hele school. De bestemming was leuk. Reizen met een autobus zoals de grote mensen doen was ook heel plezant en wat ze meemaakten was zo vermoeiend dat hij van contentement op de terugweg voldaan in slaap viel op de bus. Hij werd eerst wakker toen die weer aan de school stopte…
Een paar dagen later presenteerde hij een brief van meester Jan aan zijn mama. Daarop stond te lezen dat alle vriendjes uit de eerste klas, die in de grote vakantie jarig waren, de woensdag daarop vijf curryworsten mochten meebrengen. Die dag zou het ‘frietjesdag’ zijn en op die manier zou iedereen mogen meegenieten van het ‘geschenk’ van de vakantieverjaarders. Fier als een gieter vertrok hij die morgen met zijn tractatietrofee naar school voor het aangekondigde feest. Toen zijn opa hem die middag afhaalde in de peutergang van meester Jan, kwam het kleine jongetje heel triomfantelijk door de klasdeur. Hij was opgetoeterd met een rood-blauw-paarse verjaardagshoed met gekartelde bochtige bovenstukken die hem op slag 30 cm groter maakten. Hij schreed plechtstatig over de speelplaats, zoals alleen koningen en andere gekroonden dat plachten te doen. En hij verklaarde meteen met een smile die bijna zo breed werd als de hele speelplaats dat hij ‘op de stoel van meester Jan’ had mogen zitten. Dat ‘monument van de peuterklas’ had zich wel degelijk gerealiseerd dat hij een drukke halve dag zou beleven, want niet minder dan 7 kronen, 7 troonsbestijgingen, evenveel toejuichingen en 35 curryworsten zouden zijn deel zijn. Toen opa aan dat kleine jongetje vroeg of hij ook frietjes had gegeten, antwoordde hij ‘ja, maar niet veel!’. De kronen en uitgebreide eerbetuigingen hadden het gehaald op de curryworsten en frietjes en dat geeft wél aan hoe tevreden dat kleine jongetje wel was met de onverwachte gebeurtenissen. Curryworsten en frietjes bakken zijn niet zo goed voor het klimaat en misschien niet zo gezond, maar daar heb je op die leeftijd nog helemaal geen last van.
Daarom wil ik nog juist voor de grote vakantie een eresaluut brengen aan al die grote mensen die voor al die kleine mensjes een heel jaar dag voor dag hun best doen om hen een aangename schooltijd te bezorgen. Ze bezorgen hen zoveel keren een ‘kers op de taart’ waar die kleine wereldveroveraars jaren later nog aan zullen terugdenken. Met alle dingen die zij uit hun grote hoed toveren scoren zij wonderwel, maar in die termen rekenen zij niet.
Voor iedereen die nu vakantie heeft, wensen we een deugddoende vakantie, een stralende zon, leuke mensen onderweg, lekkere frietjes met een curryworst, heerlijke fietstochten of wandelingen en denk eraan: af en toe eens iemand op een verhoogje zetten, doet haar of hem op slag groeien. Zo word je vanzelf groter. We hopen dat je er evenveel deugd aan beleeft zoals dat kleine jongetje aan zijn onverwacht feest.
‘Het’ komt twee keer per jaar terug. Rond Nieuwjaar en een tweede keer begin juni voel ik na zoveel jaar nog altijd de omknelling van het examenspook. Binnen een beperkte tijd wordt een student door een docent of prof op de rooster gelegd. Dat gebeurt vooraleer iedereen tijdens de vakantie van een gemarineerd spiesbrokje op een echte rooster kan genieten. Vroeger betekende examentijd dat heel veel studenten in amuletten, gelukspoppetjes, klavertjesvier en alle doordeweekse heiligen in de hemel begonnen te geloven als onfeilbaar middel om door de examens te geraken. Ook nu bestaat het nog, want als het aan de honderden kaarsen zou liggen, die tijdens de examenperiode in rook opgaan om de goedertierenheid van God en al zijn heiligen af te smeken, dan zou geen student nog gebuisd zijn. Je zou er van opkijken hoeveel moeders en grootmoeders hun nazaten in stilte proberen te bevoordelen door een vlammetje te laten opklimmen ter ere van de patrones van de hopeloze zaken, de heilige Rita. Zelfs nu ervaart men dat nog bij de paters in Kontich dankzij vrome moeders of peperkoeken oma’s. In straffe situaties moet een noveenkaars uitkomst bieden. Ze brandt negen dagen en nachten voor speciale intenties. Soms aarzelen moeders niet om hun hartsvriendinnen te overhalen om het stearine- en paraffinegehalte in het groter wordende ozongat met een klein percentje te laten stijgen. Tot meerdere eer en glorie van wie het misschien in de loop van het jaar niet zo nauw nam met de studies. Vooral in juni groeit het bos met ongelovigen die ineens in bovennatuurlijke krachten en uitingen van overdreven godsdienstigheid geloven.
Het zijn zware tijden voor de Kerk en het geloof in het algemeen. Altijd maar minder mensen vinden zondags kerkbezoek nog belangrijk en jongeren zien het eerder als een overbodig tijdverdrijf. Maar tijdens de examens verandert zo'n student ineens in een bijgelovige fanatiekeling in de hoop om de grote valbijl te ontwijken. Niet onder een ladder lopen, geen zwarte kat kruisen en elke dag met hetzelfde favoriete liedje op de mp3-speler inzetten, zijn er voorbeelden van. De krankzinnigste voorbeelden van bijgeloof en geluksbrengers heb ik zelf meebeleefd. Alles wat examens positief kan beïnvloeden wordt gebruikt: altijd hetzelfde eten voor een examen, geluksarmbandjes dragen vol met onleesbare examenwijsheden in het Chinees, speciale geluksthee drinken voor het slapengaan. Ook eigen 'examenalaam' was belangrijk. Altijd dezelfde gele balpen, hetzelfde plastic potlood, een flesje plat 'examenwater' en een pakje papieren zakdoekjes kunnen in tijd van nood een gevoel van veiligheid en vasthoudendheid geven. Hoe meer geluksbrengers, hoe beter! Voor een buitenstaander kan het misschien raar klinken, maar voor een ernstige bijgelovige helpt het. Sommigen geloven zelfs dat een nacht slapen met je cursus onder je kussen de examenleerstof geruisloos transcendeert naar je hersenpan. Er zijn er zelfs die zich drie weken niet scheren om er voor een frisse prof examenoververmoeid uit te zien en om grenzeloze compassie op te wekken. Maar dat lukt niet altijd.
Sommigen kropen de eerste dag van de blok, spijts hun aversie voor biologie en plantkunde, op handen en voeten door het gras om nederig een klavertje vier te ontdekken tussen de boterbloemen. Een zelfgevonden magische klaver op de eerste dag van de blok stond borg voor examensucces. En met telkenjare vers materiaal lukte het! Wie zich gereserveerd vier jaar van hetzelfde klavertjevier bediende in een medaillon of tussen twee vloeipapiertjes in zijn portefeuille zag zijn slaagkansen zienderogen dalen. Dat betekende eigenlijk minimale inzet. In noodgevallen werden zelfs klavertjes met snelwerkende actie ingeslikt. Wie last had van chronische exameneenzaamheid deed een hangertje rond de nek met foto van lief of geliefde, maar dan moest je al heel sterk geloven om bovendien nog actieve medewerking van de examinator tegen te komen.
Er waren er die enkel op de gele stenen van het voetpad stapten en zo verwonderde blikken trotseerden. Anderen kamden tijdens de examens hun haar nooit in een spiegel want dat bracht ongeluk, maar wel in een vensterruit. Een voorbijrijdende trein met dikke metalen buizen was een onmiskenbaar ongeluksvoorteken en kon alleen afgewend worden door heel vlug de gordijnen en vensters te sluiten. Voor mij was ‘het weer’ een bondgenoot: tijdens het studeren waren dreigende luchten en regen mijn geluksbrengers. Regelmatig regengetik maakte me rustig en deed mijn blokrendement stijgen. Als ik ging slapen met regen was het volgende examen al gelukt. Zwoel weer betekende een verzwaringfactor voor zweten en zwoegen, hoewel dat ook al een beetje aan vakantie deed denken. Bijgeloof is belangrijk voor studenten maar van één ding mag je zeker zijn: puffen en blokken op je kot of op een zelfgekozen asielplek kan nog altijd en helpt meer!
We zeggen ‘ik zal voor je duimen’ als we iemand veel geluk toewensen bij een spannende gebeurtenis zoals een examen. Duimen voor geluk doe je terwijl je aan iemand denkt die er niet is en het zeker nodig heeft. Het is een 'modern geloof'. Het gebruik van de duim speelde als teken van geloof en bijgeloof ook bij onze voorvaderen. De duim is al bij al de krachtigste vinger van de hand en sommigen zeggen zelfs dat de kracht van de hand vooral in de duim zit. Daarom kan men 'iemand onder de duim houden'. Voor de Romeinen was de duim onderdeel van het overwinningsteken. Gestrekte duim-, wijs- en middelvinger is het teken van de overwinnaar en later ook het teken van Christus. De duimstand besliste over dood en leven. In de Romeinse arena vroeg een gladiator om de strijd te mogen staken door zijn vinger op te steken. Het publiek antwoordde 'nee' met de duim omlaag en 'ja' met de duim omhoog. En daarom betekent die duim omhoog nog altijd dat je iemand geluk wenst. Weest getroost, zwoegers en zweters in het bad van leerstof en kennis: nog enkele weken en de bijgeloven mogen weer in de kast tot december. Tot dan wens ik je good luck in je lucratieve bezigheid om studenten en hun bijgeloof in het oog te houden. Daarna mag er weer 'geloofd' worden.
Er was eens een landje waar iedereen noest aan de arbeid was en zeker dacht dat het zo duidelijk was. Ze werkten er alsof ze een echte cao hadden. Je weet wel: dat is een schriftelijke overeenkomst waarin afspraken rond arbeidsvoorwaarden tussen werkgevers of werknemersorganisaties met werkgeversorganisaties zijn vastgelegd. In een cao kunnen dezelfde soort afspraken staan die normaal in een arbeidscontract staan. Daarin gaat het onder andere over de werkduur, de loonschalen, de overwerkregeling, de arbeidsomstandigheden en de pensioen- en ontslagregeling. Iets belangrijks vergeten is wel héél erg en dan gaan de poppetjes aan het dansen.
Eigenlijk is het een overeenkomst met saaie inhoud en zolang iedereen content is, blijven de blauwe wolkjes aan de hemel drijven. Elke wijziging moet de grote onderhandelingsmolen doordraaien en één van de belangrijkste motto’s luidt: wat ooit verworven is, geven we even nooit meer af. Je kunt er dus alleen maar op vooruitgaan. Wat enigszins nadelig kan zijn, moet je te allen tijde bestrijden en wie het aandurft te raken aan wat iedereen als een recht beschouwt, riskeert pek, veren en dood getwitterd te worden. Keizer, koning of kardinaal en zelfs de eerste minister of president zijn zelfs niet meer untouchable.
Binnenkort is de verlenging van de pensioenleeftijd weer aan de dagorde. Testballonnetjes moeten tussenin de aandacht gaande houden. Ieder gaat op zijn achterste poten staan, scherpt zijn grootste en dreigende messen en bezweert zijn huid duur te verkopen. Niet alle werken en opdrachten zijn even belastend en dus begint het ondergronds te morrelen. Die het aandurven concrete voorstellen te doen zijn klungelaars en knoeiers die prutsen die je bijna zou moeten stenigen omdat zij zelf nog gauw de eigen en vroegere voordelige pensioenvoorwaarden hebben bevestigd. Ze noemden zichzelf politici en schoven het welvoeglijkheidshek van de pensioenleeftijd geruisloos van de dam. De publieke opinie gromde en grolde en als toegeving probeerden de heren politici de beoogde reglementering niet zomaar voor iedereen gelijk toe te passen door het produceren van een vergulde pil met diverse versierselen.
Ineens werd het begrip ‘zwaar beroep’ ingevoerd, zonder iets van gewichten te kennen en in die richting ook nooit fysische inspanningen fitnessgewijs te hebben ervaren. Maar toch schijnt die woordcombinatie de ideale oplossing te vormen. Volgens de democratische principes heb je voor hiervoor verkiezingen nodig. Ofwel moet je het aan de mensen zelf vragen. Dat eerste kon niet meer, want die waren net voorbij. Dan moet het maar gebeuren door navraag of in moderne vorm een referendum organiseren. Woorden trekken en voorbeelden trekken, dus op zoek naar voorbeelden. Uit het brexit-referendum blijkt dat het verkeerd formuleren van de vraag fataal is. Daarom lijkt de vraag ‘ben je voor of tegen het erkennen van de zware beroepen’ een risicovol antwoord te herbergen waarover je bovendien extra lang kunt blijven discussiëren. Omdat men vermoedt dat het antwoord toch ‘ja’ zou zijn, is een andere soort vraag meer aangewezen.
Statistieken hebben uitgewezen dat de Belgen gemiddeld 1570 uren per jaar werken. Vraag daarom aan alle potentiële werkers in België dat ze één jaar opschrijven hoeveel uren ze werken voor hun werkgever. Alle extra verplaatsingen en bijzondere opdrachten mogen ook meegeteld worden. Vraag dan de resultaten binnen, maar geef de goegemeente nog een half jaar de tijd om de eigen resultaten met die van anderen te vergelijken. Het resultaat zal verbluffend zijn. Zoiets is al op grote schaal geprobeerd in diverse sectoren met verrassend effect. Heel wat werknemers haalden vlot de 1570 uur. Spijtig genoeg waren er anderen die ‘uren te kort kwamen’. In hoeken en kanten zochten zij amechtig naar toegelaten surplus-uren. Na een stevige inspanning vonden ze die goddank. Wie vlotjes het doel haalde, las belangstellend de urenlijst van wie extra arbeid leverde. De commentaar was belangrijk: ‘als dat meetelt, dan kan ik ook nog wel wat aanvullen’; ‘ik zou dom zijn als ik zo’n dingen niet noteerde’, enz. Vindingrijkheid was troef, maar veroorzaakte wrevel en onrust of rust bij beide partijen. Kantjeslopers en werkpaarden fronsten de wenkbrauwen. De urenzoekers waren tevreden dat ze het gehaald hadden en bij de harde werkers werden de lijsten ook langer en dachten velen dat ze te hard werkten. Het grootste deel van dat jaar werd geklaag en gezeur over hard werken erger en erger en stak ook de ‘pseudo- burn-out’ de kop op.
Je zou het ook gewoon aan elke werknemer kunnen vragen, maar dat is hetzelfde als het zwareberoepenvat van de Danaïden vullen. Dat was ook bodemloos, maar toen had men nog niet van dode mussen gehoord. Iedereen zou tevreden zijn, vinden dat hij/zij een zwaar beroep had en dus toch nog vroeger met pensioen kunnen gaan. Dat dreigt zich af te spelen in de ambtenarenwereld. De overheid stelde al een lijst met zware beroepen voor de ambtenaren op. De helft van de ambtenaren kan ervoor in aanmerking komen. De pensioenleeftijd moet voor hen niet stijgen en zo zouden ze twee vliegen eensklapsgewijs vangen. Of je zou ook de betreffende sectoren kunnen aanduiden. Dat gaat rapper en unanimiteit is daar vlugger te vinden. Werken in wisselende ploegen, in onderbroken diensten of met nachtregime leidt zeker naar een zwaar beroep. Dat is ook eenvoudig, hoewel daar ook nog jobs bij zijn waar je niet moe van wordt. Chansards zijn er altijd geweest.
Binnen de privésector verloopt het proces der zware beroepen veel moeilijker en complexer. Vakbonden en werkgevers zien het niet meteen zitten om een lijst van zware beroepen op te stellen, wegens veel te ingewikkeld. Ze willen liever werken met criteria. Aan de werknemers zelf moet je het niet vragen, want die weten zelf hoe zwaar hun werk is en dat is niet aan politici voorbehouden. Regeringen van lopende zaken kunnen zoiets niet oplossen en dus blijft het Damocleszwaard van de zware beroepen boven alle goeddenkende werkers hangen. Ondertussen kunnen de politici verder zoeken naar een placebopil die de pseudo-burn-out moet tegenhouden. Alsof dat geen zwaar werk is in een zwaar beroep.
Mijn moeder kon iets wat wij nu multitasken noemen. Ze kon klappen en breien tegelijk. Naar het schijnt kunnen vrouwen twee of meer dingen tegelijk, terwijl dit bij mannen veel stroever verloopt. Door het feit dat een moeder nog wel meer dingen tegelijk moet kunnen kun je besluiten dat 'tegelijk' geen sprookje is, maar realiteit. Het is zeker geen verzinsel en misschien wel wetenschappelijk aantoonbaar. Of niet? Volgens mijn menselijke evolutieleer - gelijklopend met die van ene Darwin - waren mijn voorvaderen jagers. Zij moesten soms heel lang hun dierlijke prooien achtervolgen en waren heel goed in het zich fixeren op langetermijndoelen. Dat ene doel was het belangrijkste en bijzaken werden in functie daarvan gewoon geliquideerd. Moeder de vrouw moest zich wel op verschillende dingen tegelijk kunnen concentreren. Ze beschermde het huishouden en was beducht voor mogelijke gevaren. Zij kookte de grote eetketel en zorgde behoedzaam voor haar kinderen. Zij was een voorbeeld van orde en maat en was sociaal heel actief. De door Darwin beschreven mensen van beider kunne hebben dat in de verdere geschiedenis meegedragen.
Vandaag de dag is het echt een hype geworden: hoe meer dingen je gelijktijdig kunt doen, hoe stoerder je bij de goegemeente overkomt. Het begint al bij het ontbijt. Je kunt perfect een boterham eten en synchroon de krant lezen. Eten en slikken is zo ingebakken in onze grijze cellen dat je om ook nog te lezen niet meer moet nadenken. Lezen is het belangrijkste geworden op het ritme van calorieën binnenspelen als dagkrachtvoer. Zodra je je op twee dingen tegelijk écht moet concentreren, is het al wat moeilijker. Autorijden en ondertussen telefoneren is een voorbeeld maar helaas verboden. Zolang je met hart en ziel belt, is autorijden een automatisme en vice versa. Misschien wil je wel twee dingen simultaan doen, maar door je gebrekkige concentratie loopt er iets mis en dan krijg je er een derde taak bij: je moet namelijk je verse fouten zelf oplossen. Het verspreide bedrog zit in het feit dat je eigenlijk switcht tussen simpele dingen. Dan krijg je de indruk dat je meerdere dingen tegelijk doet. Je kunt routineus een mailtje tikken, ondertussen een telefoonoproep beantwoorden en op de achtergrond naar de radio luisteren. Met hersenscans is aangetoond dat mannen praktisch doof zijn als ze lezen. Probeer maar eens een vraag te stellen aan een man die de krant leest en de kans is groot dat je geen antwoord krijgt. Natuurlijk kan hij 'selectief' doof simuleren, maar dat valt moeilijker te bewijzen. Elke nieuwe taak voor de hersens heeft een herstartperiode van die hersens nodig. Meerdere taken uitvoeren gaat altijd ten koste van kwaliteit. Vrouwen kunnen alleen beter en sneller schakelen...
Ook in de Bijbel stond het: "niemand kan twee heren dienen". Als je als man echt wil laten zien dat hij ook - zoals de vrouwen - twee dingen tegelijk kan doen, komt het dikwijls geforceerd over en dat is het ook. Mijn streekgenoten aan de Rupel, het Reetse Jeu de Boules, zingen al jaren: "Wij zijn echte venten, ja wij zijn toch echte venten. Twee dingen tegelijk... al is 't maar bij momenten". Zij tonen aan dat straffe venten tegelijk kunnen klarinet spelen en een regenstok (percussie) kunnen laten stijgen en dalen, op twee blokfluiten tegelijk een verschillende melodie spelen of kunnen duvel drinken en tegader xylofoon spelen. Ze hebben voor dat laatste wel den duvel op het hoofd gemonteerd en drinken gulden gerstenat door een plastic slangetje... Maar ze bewijzen tenminste iets! Onze hersenen hebben een linker- en een rechterhelft met specifieke functies. Links zit het denkwerk en het verbale (alles met taal) zoals denken, dingen waarnemen, kennis opdoen en communiceren. De rechterhelft zorgt voor het emotionele, non-verbale zoals ruimtelijk inzicht, vrolijkheid en verdriet, kunstzin en verbeelding. Een andere activiteit betekent dan ook overschakelen tussen de twee kanten.
Met een geleerd woord uit de informatica noemen ze dit dus multitasken, parallel verschillende taken uitvoeren. Mannen ordenen liever en vrouwen hebben het gemakkelijker om over te schakelen. Het is ook opvallend dat vrouwen gemakkelijker bandwerk verrichten waarbij ze zelfs verschillende dingen doen met elke hand. Piano spelen is ook zo'n voorbeeld. Probeer eens met je ene hand een cirkelbeweging in wijzerzin te maken en met de andere in tegenwijzerzin te draaien... Echt multitasken kan bijna niet. Een bellende en voorbijstekende multitasker op de snelweg sluit een minder goede zakendeal af én voert een minder goed inhaalmanoeuvre uit. Nog een paar testjes... Je kunt gemakkelijk handtekeningen zetten terwijl je tot twintig telt, maar je kan bijna niet tegelijk tellen en je naam in spiegelschrift schrijven. Als vrouwen zeggen dat ze beter twee of drie dingen tegelijk kunnen, antwoord ik altijd: ik kan geen drie dingen tegelijk, maar ik doe ze wel onmiddellijk na elkaar en dan heb ik nog tijd over om uit te rusten... Meer dingen tegelijk doen, is veel minder efficiënt dan ze snel na elkaar te doen. Schrijf maar eens 'scheenbeenbeschermer' en dan onder elke letter een cijfer van 1 tot 20. Doe dat nog eens, maar afwisselend een letter en een cijfer. Wat duurt het langst? Nog niet overtuigd?
En toch heb ik nog een paar pluimen voor een paar vakspecialisten. Terwijl een leraar basisonderwijs lesgeeft, draagt hij zijn leerstof over, ziet of de kinderen het snappen, 'managet' hij de sfeer in de groep en zorgt dat zijn aanpak aansluit bij hun interesses (zomaar 4 dingen). Ons moeder, een vakspecialist bij uitstek, zei altijd als we veeleisend waren: "héla, ik heb maar twee handen en kan niet alles tegelijk!". Maar ondertussen had ze ogen op haar achterhoofd en zag ze alles wat we achter haar rug uitspookten. Tijdens het koken kon ze telefoneren en op de kleinkinderen letten. Als ik alleen maar met koken bezig ben, kunnen de kleinkinderen ongestoord achter mijn rug de snoepdoos plunderen. Diezelfde kleinkinderen kunnen tegenwoordig alles tegelijk: internetten, telefoneren, twitteren, beelden en teksten versturen en chatten... En dan maar zeggen: “opa, had je iets gezegd?” De nieuwe generatie!
Zowat 195 jaar geleden, op 7 mei 1824 om precies te zijn, mocht een uitgelezen publiek in Wenen de eerste uitvoering bijwonen van de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven. Merkwaardig genoeg dirigeerde de inmiddels stokdove componist zelf zijn meesterstuk. Het deftige publiek was laaiend enthousiast. Na afloop bedacht het hem met een stormachtige ovatie, terwijl hij zich niet eens omdraaide om zijn publiek te danken. De oude notentovenaar hoorde het applaus niet. Een van de solisten greep hem bij de mouw en wees op de klappende handen die bleven applaudisseren en op de wuivende hoeden en zakdoeken... Sinds 1816 leefde Beethoven in een geluidloze wereld, terwijl de tonen enkel nog klonken in zijn geest. De Negende Symfonie is ongetwijfeld zijn beroemdste en meest omstreden werk. Tot op de dag van vandaag en vanaf de eerste uitvoering ervan is deze symfonie de lieveling van het publiek en kan iedereen de melodie van “Ode an die Freude” meeneuriën. Bij de val van het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur in 1989 kon men geen geschikter muziekstuk vinden om de euforische gevoelens van broederschap en bevrijding de vrijheid te geven. Het is tegenwoordig het volkslied van Europa: de Ode aan de Vreugde.
Het oorspronkelijke gedicht werd in 1785 door Friedrich Schiller, een Duits dichter en historicus neergepend. In 1823 voegde Beethoven, met de goedkeuring van Schiller, drie regels toe aan het begin van het gedicht: O vrienden, niet deze klanken! Maar laten wij aangenamere aanheffen, en vreugdevollere!” En dan volgde de gekende tekst: “Vreugde, schitterende godenvonk, dochter uit Elysium! Wij betreden met vurige hartstocht, hemels wezen, jouw heiligdom! Jouw toverkrachten verbinden weer wat gewoonte strikt verdeeld heeft. Alle mensen worden broeders waar jouw zachte vleugel zich welft.” Toen Paulus indertijd vroeg om de oude mens en zijn gedragingen achter zich te laten, was dat spectaculair. Voor wie zich met de nieuwe mens had bekleed, mochten de oude verschillen en grenzen tussen mensen en groepen niet meer bestaan. 1800 jaar later vinden we diezelfde uitspraak terug in Beethovens negende!
Nu noemen ze zoiets uitsluiting. Mensen kunnen geen normaal menselijk leven leiden omdat ze geen werk vinden, te weinig financiële middelen hebben, op de vlucht zijn of door de maatschappij worden uitgesloten. Mensen mogen niet binnen omdat ze niet de juiste kaart hebben of een “verkeerde” huidskleur. Jongeren vinden hun plaats in de maatschappij niet of te laat omdat ze niet slim of niet handig genoeg zijn. Vrouwen worden niet meegerekend of achtergesteld en hun kinderen komen op straat terecht omdat ze geen normale thuis hebben. Dat is de lange onvolledige litanie van mensen die anno 2019 nog altijd geen broeders en zusters geworden zijn. In veel gevallen is uitsluiting het gevolg van moeilijk be-grijpbare mechanismen, van de markt, van het onderwijssysteem of van het systeem van de sociale zekerheid. Als je daar iets wilt aan doen, kan dat alleen maar door als goedmenende mens een beetje een luis in de pels en het vervelende keitje in de schoen te zijn om het onrecht niet alleen aan te klagen maar er ook daadwerkelijk voor op te komen.
Dikwijls vinden we die ongelijkheid in de geprezen Bijbel terug. Op de eerste bladzijden van het Aards Paradijs begon de Goddelijke discriminatie al met de vrouw het ondergeschikte hulpje van de man te maken. Hij liet de hele mensheid verdrinken behalve het gezin van Noë, want dat zou de laatste “rechtvaardige mens” op aarde geweest zijn. Dat alle mensen gelijk zijn en dus ook gelijk behandeld dienen te worden is beslist geen principe dat volgt uit de context van de Bijbel.Wel vinden we natuurlijk getuigenissen van het tegenovergestelde terug: “gij zult de vreemdeling geen overlast doen, noch hem onderdrukken, want gij zijt zelf vreemdelingen geweest in Egypte.” En ook in de Bijbel stond: “doe niet aan uw naaste, wat je aan jezelf niet zou doen!” Waarvan akte.
We hebben nu volksliederen à la carte. In 1972 koos de Raad van Europa de "Ode aan de vreugde" van Beethoven als zijn eigen volkslied en vroeg Herbert von Karajan drie arrangementen voor piano, harmonieorkest en symfonieorkest te schrijven. Hij vertolkte zonder woorden, in de universele taal van de muziek, de idealen van vrijheid, vrede en solidariteit waarvoor Europa staat. In 1985 maakten de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie van deze muziek het officiële volkslied – het staatssymbool - van de Unie. Er bestaat ook een trance- en hiphopversie, een rapsodie en een bigbandversie maar een Nederlandstalige versie niet. Is dit geen uitsluiting?
De meeste volksliederen dateren uit de 18de eeuw. Het Wilhelmus is het oudste ter wereld, maar het werd pas in 1932 officieel het Nederlandse volkslied. Volksliederen kunnen meestal gemakkelijk gezongen worden en hebben dikwijls een opzwepende melodie. Die melodie is bijna altijd een mars. Weinig zijn geschreven door bekende auteurs, al zijn er uitzonderingen. De volksliederen van Duitsland (Das Lied der Deutschen) en Oostenrijk zijn door Haydn en Mozart gecomponeerd. Mozart toverde dan weer talloze variaties op het Wilhelmus om de Hollanders te plezieren. Volksliederen zijn meestal gezongen in de belangrijkste taal van het land zodat in België de Brabançonne zowel in het Nederlands, het Frans maar ook in het Duits kan gekweeld worden. Die Duitse versie kent bijna niemand. Dan waren de Spanjaarden beter bij de pinken: de Marcha Real heeft helemaal géén tekst. Het volkslied van Oeganda is het kortste ter wereld (het heeft maar 6 maten) en dat van Uruguay heeft de langste melodie terwijl de langste tekst te vinden is bij de Grieken (158 coupletten). De tekst van God Save The Queen verandert zodra er weer een mannelijk staatshoofd is in het Verenigd Koninkrijk en dan wordt het God Save the King.
Alles is relatief, zelfs broeders. Godfried Bomans zei ooit: “Mensen zijn onze broeders. Maar men is wel eens moe van die familie.” Confucius bekeek het breder: “Van nature zijn we broeders, door de opvoeding worden we vreemden”. En de Franse filosofe Simone Weil mag hier de boeken toedoen: “Al onze broeders hebben op deze wereld niets anders nodig dan mensen die in staat zijn aandacht aan hen te schenken.”
