|
HET ONDERWIJS IN MARKE TOT HET EINDE VAN DE 19de EEUW
__________________________________________________
Zoals in veel landelijke gemeenten was de taak van onderwijzer in de 17e en 18e eeuw voor de plaatselijke koster weggelegd. In Marke was Jan Soete-Parré koster en onderwijzer vanaf 1695. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Pieter , die het uithield tot 1817 .(1) De pastoor genoot wegens zijn ambt en zijn studies een hoog aanzien. Het onderwijs van de jeugd in geloof- en zedenleer ( godsdienst) behoorde tot zijn taak. Het cultuurpeil van het volk was zeer laag, want velen konden noch lezen, noch schrijven. De oudst gekende onderwijzer- niet- koster was Pieter De Fraeye. Hij was de zoon van Joannes en Maria Jacoba Vanneste, landbouwers te Marke. Hij overleed op 3 maart 1799 amper 34 jaar oud . Zijn opvolger Josse Martin Vandenberghe trouwde met Marie-Cathérine Valcke, weduwe van Pieter De Fraeye. Er werd toen les gegeven in de woning van de onderwijzer. Later werd daar de onderpastorie gebouwd , nu parochiaal secretariaat in de Markekerkstraat nr.6.
Vanaf 1807 werd Josse Martin omroeper van wetten, besluiten en berichten vanaf de kerksteen. Hiervoor ontving hij jaarlijks 20fr.(2) In 1812 hield hij het voor gezien en Marke viel zonder onderwijzer. Hij stierf op 18 april 1842 in zijn woonst in de Aalbekestraat in Kortrijk. Het loon van de onderwijzer was aan de lage kant . In 1807 ontving hij 30 fr. voor logement en 60 fr. voor onderwijs aan de arme kinderen. Het jaarlijkse loon van de secretaris was 200fr., van de veldwachter 400fr. en van de pastoor 300fr.!
In 1815 kregen wij een nieuwe koning : Willem I. En ook een nieuwe meester: Petrus Delepaut ( Kortrijk 1794- Kortrijk 1855) . De nieuwe koning stelde alles in het werk om het volksonderwijs te verbeteren. Petrus Delepaut behaalde een akte van derde rang, na het afleggen van een examen voor een Commissie van Onderwijs. In 1822 had hij tijdens de zomer 30 leerlingen, en tijdens de winter 10. Tijdens de winter werden de kinderen ingeschakeld in de spinnijverheid, die vele handenkrachten vergde.
In 1830 werd de school betiteld als volgt: “Een school voor het lezen, de eerste beginselen van spellen,lezen en schrijven, bestuurd door een wettig aangestelde onderwijzer.”Het schoollokaal telde 1 stoel en 8 banken en was toen gelegen in het huis van Delepaut op Markeplaats, tussen café Sint-Barbara en het hoekhuis aan de Van Bellegemdreef (bakker Soete). De schoolbehoeften behelsden: schrijfboeken,potloden, inkt,leesboeken, “histoires de Belgique”, “histoires saintes”,” histoires ecclésiastiques”, “géographies”, “manuel de culture”, manuel d’arboriculture”, “manuel de drainage”, gebedenboeken..
In 1831 was België dus onafhankelijk en dat betekende : vrijheid van onderwijs. De bisschoppen maakten er gretig van gebruik om bij hun pastoors aan te dringen in hun parochies vrije scholen op te richten. Pastoor Carolus Vandommele ( Egem 1790- Marke 1847) moest er niet lang op slapen: in 1835 liet hij in de Hellestraat (nu Kloosterstraat) een woonhuis voor zusters en een zijvleugel voor een school bouwen. Pauline Van Belleghem (Marke 1817 – Marke 1868), dochter van burgemeester Petrus Franciscus, en Sophie Delember (Marke 1816- Marke 1893), beiden van Marke , waren de eerste die het klooster kwamen bewonen. Zij “leerden” al enige tijd de kinderen. In 1839 noteren we volgend onderwijzeressen in de kloosterschool: A. Vanuxem (overste) - Al.Werrebrouck- Regina Wyseur (Z) -Sophie Delember (Z) - Melanie D'hespeel (Z).
Nu konden de meisjes ook naar school gaan. De zusters hielden er een “kantwerkschool”. De arme kinderen leerden er gratis spinnen en kantwerken, en kregen ook godsdienstles. In 1843 kwam er zelfs een kostschool.
In 1838 werd onder impuls van Mgr. Boussen, bisschop van Brugge, een normaalschool gesticht in Roeselare. De school trad niet zelfstandig op, doch als een afdeling van het klein seminarie. Het onderwijs moest toevertrouwd worden aan mannen, die niet alleen deugdzaam waren, maar die ook grondige kennis bezaten. Dergelijke mannen ontbraken vooral op het platteland. De leerlingen werden , naar gelang het peil van hun ontwikkeling, in drie klassen ingedeeld. Er werden een “oefenschool”(modelschool) en facultatieve leergangen voor koster ingericht. In 1846 werd de normaalschool uit het verband van het klein seminarie geschakeld en overgebracht naar Torhout. De kostersschool was zeer nauw verbonden met de normaalschool. Gedurende lange tijd was er zelfs geen onderscheid tussen beide: in de opvatting van de geestelijke overheid moest de normaalschool haar leerlingen opleiden tot de twee ambten tegelijk: onderwijzer en koster.
In het archief van het bisdom Brugge vond ik jaren terug een interessant document , dat de “staet der leegere school van Marcke in 1843” onthulde. Het werd opgemaakt door pastoor Carolus Van Dommele op 23 maart 1843.
Hieruit bleek dat er een zondagsschool bestond ,waar 230 leerlingen les volgden . Zij werd bestuurd door de pastoor en de onderpastoor. De lessen duurden 1u 15 . Hier waren de meisjes en de jongens totaal van elkaar gescheiden : ze hadden een afzonderlijk lokaal en koer. Het lokaal van de jongens kon verbeterd worden. De gemeente bezat een werkschool, bestuurd door “ Religieusen genaemd Zusters van OLV. Onbevlekte Ontvangenisse.” Die werd bezocht door 100 leerlingen. In de werkschool leerde men buiten de “Christelijke Leering”, nog lezen,schrijven, cijferen, spelwerken ,naaien en breien. Op de vraag aan wie het schoollokaal van de werkschool toebehoorde, klonk het antwoord “aan de Pastor”. De onderwijzeressen kregen geen geldelijke steun voor de arme kinderen in hun werkschool. Meisjes en jongens zaten gescheiden.Er bestond één “communaele”(gemeenteschool), met 60 leerlingen. Petrus Delepaut was er onderwijzer en zijn oudste zoon Louis speelde er ondermeester. Delepaut was getrouwd en had 4 kinderen. Delepaut verdiende het vertrouwen van de geestelijkheid en de inwoners niet. Zijn christelijk en zedelijk leven liet te wensen over. Had hij het voor het zeggen gehad hebben dan zou er nooit een armenschool en nog veel min een meisjesschool bestaan hebben. Zijn zoon , als ondermeester, moest wel in de gaten gehouden worden, “ hij wil den wijzen spelen en spreekt bijna niet anders als van litterature en physiquen, waarvan hij nauwelijks de naam kent.” Een keer per maand werd door de onderpastoor christelijke leer en zedenles gegeven.
De zondag werden de schoolkinderen niet gezamenlijk door de onderwijzer naar de goddelijke diensten geleid. Enkel “pensionnairen” werden er naartoe geleid. De gemeenteschool was er alleen voor de jongens. De boeken die gebruikt werden in de gemeenteschool : “Beginselen der Vlaamsche spraakkunst door Renier 1843- Beginselen der Fransche spraakkunst door Tack – Vlaamsche spel en leesboekjes uitgegeven door Mr. Annoqui als allinus. Verhalen van ’t oud en nieuw testament en de Mechelsen Catechismus.”
De onderwijzer verdiende 74fr. per jaar. De school behoorde toe aan “meester Soete” te Kortrijk.
In 1848 : iedere gemeente moest over ten minste één lagere school beschikken, die aan behoeftige kinderen kosteloos onderwijs verstrekte.
In 1844 werd onze burgemeester Petrus Franciscus Van Belleghem op de vingers getikt door de provinciale inspectie ,omdat de school niet beantwoordde aan de gestelde normen. Hij was er niet mee akkoord want “ het schooltje is groot genoeg, want toen de armenschool van de zusters nog niet bestond zaten er nog meer kinderen in dan nu.” De inspectie wilde zelfs hebben dat het gemeentebestuur stappen ondernam om Bidé de la Grandville, Heer van Marke, te smeken een lapje grond te verkopen om het schooltje te kunnen bouwen….maar de gemeente zat bluts. Het betrof een stuk grond , dat paalde aan het hoekhuis van bakker Soete, in de Van Bellegemdreef.
Nog om een ongekende reden nam Petrus Delepaut in 1848 ontslag en verliet hij samen met zijn echtgenote ,Rosalie Baptiste (3) , de gemeente. In zijn plaats kwam Charles-Louis Callens uit Moeskroen. Hij trok het hier niet lang en overleed op 4 maart 1850 . Marke zat met een probleem : de wet van 23 september 1842 luidde dat de gemeenteraad in een tijdsspanne van 40 dagen moest kunnen voorzien in een vervanger, dat was vóór 15 april 1850. Gezien nog geen enkele kandidaat zich aangeboden had vroeg de burgemeester een uitstel van 30 dagen aan de arrondissementscommissaris. In zitting van de raad van 21 mei 1850 werd gemeld dat ook een zekere De(j)sune met vrucht de Normaalschool had verlaten en zich kandidaat stelde. Van waar hij kwam werd niet gemeld. Er werd gestemd.
De keuze viel uiteindelijk op kandidaat Felix Benoot (Loppem 1824 – Marke 1887). Felix Benoot stond vermeld in de internaatsboeken van het klein seminarie, waar hij leerling was van 9 oktober 1837 tot april 1839, dus vóór zijn opleiding in de normaalschool. Hij stond twee maal vermeld in de palmaressen van de normaalschool: (16 augustus) schooljaar 1842-43, als leerling van de “troisième cours”en op 17 augustus 1845. In het palmares van 1844 kwam zijn naam nergens voor, want toen had hij zijn examens met succes afgelegd aan de “modelschool” in Roeselare.
Felix Benoot kwam wonen in het huis naast de bakkerij Soete , gelegen,op de hoek van de Van Bellegemdreef. Hij zou tevens met de dochter van de bakker trouwen. Tussen café Sint-Barbara en het huis waar Benoot woonde bevond zich de school.
Arrondissementscommissaris Raemaekers stuurde op 4 juli 1850 een missive naar het gemeentebestuur :”De normaalschool van Torhout werd slechts door de overheid aanvaard op 17 december 1843, dus Benoot voldoet niet aan de voorwaarden geëist door de wet van 23 september 1842. Zijn benoeming kan niet doorgaan zonder machtiging van hogerop.” Alles berustte op een misverstand. De bisschoppelijke normaalschool van Roeselare werd aangenomen op 17 december 1843, maar werd naar Torhout overgebracht in oktober 1846. Bijgevolg , voor onderwijzer moest men vanaf 1846 naar Torhout!
Uit volgend attest van het bisdom Brugge, bleek dat Felix Benoot het onderwijsdiploma op zak had :” Benoot Félix de Loppem a exercé pendant 3 mois les fonctions d’instituteur à l’école modèle attachée à l’école normale de Roulers, et y a subi un examen en pédagogie pratique le 17 février 1844. Il sera très bon instituteur. Il sait se concilier l’amour et l’estime de ses élèves et il est très exact à faire observer la discipline. ROULERS 6 mars 1844.”
De gouverneur gaf bijgevolg op 6 augustus 1850 de machtiging aan de gemeenteraad om Benoot te benoemen. Zo kon hij op 16 augustus aan de slag.(4)
De provinciale inspectie had er weer in 1846 op gewezen dat het schoollokaal niet voldeed aan de gestelde normen. De gemeente bezat geen eigenlijk schoolgebouw, en ze had ook de geldmiddelen niet om er een aan te schaffen . De provinciale inspectie bleef hardnekkig bij haar standpunt, niettegenstaande herstellingen aan de school in 1857.
Pastoor Petrus Martens ( Zulte 1804- Marke 1854) richtte op 23 januari 1853 een schrijven naar de bisschop (vertaling):
“ Dicht bij de pastorie ligt een klein stukje grond van ongeveer 15a. oppervlakte, verdeeld in twee delen door een huis dat vlak in het midden ligt. Het huis behoort toe aan het bureel van Weldadigheid. Het terrein was weleer , in zijn geheel, eigendom van de pastorie. Nu is het terrein voor het huis, eigendom van het Bureel. Het deel achter het huis behoort in ieder geval aan de pastorie. Het gemeentebestuur is samen met het Bureel van plan het huis in te nemen om er een schoolgebouw op te zetten, zonder iemand te raadplegen. Zodra ik dat vernam liet ik officieus weten , in het voordeel van de pastorie, dat ik protesteerde. Inderdaad het is onmogelijk om dat project uit te voeren, zonder voet te zetten op de eigendom van de pastorie en vooral zonder ze te beschadigen. Het resultaat zal immers zeer onaangenaam uitkomen voor de pastoor. Ik verneem dat de gemeentelijke administratie mijn klachten in de wind slaat. Vandaar , Monseigneur, dat ik mij tot u wend om te weten wat ons te doen staat.”
Brief van 25 januari 1853 door de bisschop naar de gouverneur (vertaling):
“ Het gemeentebestuur van Marke werd verzocht door de overheid om een geschikt schoolgebouw te vinden. Het denkt samen met het Bureel van Weldadigheid om een huis , dicht bij de pastorie, in te nemen en het terrein te gebruiken om nieuwe gebouwen te zetten zonder iemand te raadplegen. Het blijkt dat niettegenstaande de klachten van de pastoor, het gemeentebestuur wilt verder gaan zonder de goedkeuring van de kerkfabriek, van de pastoor en van de competente bevoegdheden. In dat geval , denk ik, dat maar een middel bestaat om kwade conflicten en onaangenaamheden met het gemeentebestuur te voorkomen, en dat is uw tussenkomst. Als u bevel geeft dat de gemeente zich moet schikken volgens de wetten , zal ze zeker toegeven. Volgens de rapporten die mij toekomen, is geen tijd te verliezen, want men bereidt zich voor om te beginnen aan de werken.”
De gouverneur schrijft op 3 februari 1853 terug naar de bisschop (vertaling):
“ Ik heb de eer u ter kennis te brengen dat de arrondissementscommissaris van Kortrijk op 28 januari een bezoek bracht naar Marke. Deze nam contact met het hoofd van de gemeentelijke administratie en de pastoor. Hij schrijft mij dat inderdaad een geschil bestaat met onderwerp het terrein waarop men van gedacht is een school op te bouwen. Maar zo zegt hij is de administratie nog niet van plan om direct een gebouw te zetten.”
Het stuk grond in kwestie lag tussen de oude pastorie ( ten noorden van de huidige pastorie) en het huis , in de Pastoor Vandommeledreef, dat vroeger dienst deed als onderpastorie (nu Christiaan Kina).
In 1866 werd 18a grond gekocht aan Baron Felix de Bethune in de Vagevuurstraat, en daarop verscheen een heuse school en een huis voor de onderwijzer.(5) Als dat geen goed nieuws was voor Benoot ! Er was één klas, die verdeeld was in vier afdelingen. Benoot werd soms eens afgelost door zijn zoon Polydore, om les te geven , maar die had meer aandacht voor mechaniek. Hij had meer hulp van zijn andere zoon, Emiel, ook onderwijzer.De nieuwe school was gelegen omtrent het nr.4. Er was één klas, maar die was verdeeld in vier afdelingen. De onderwijzerswoning stond ernaast (huidig nr.6) en werd later bewoond door Polydore Benoot-Josson ( zoon van Felix) en Michel Vandewiele-Benoot.( schoonzoon van Polydore).
Gabriël Vanneste (Lauwe 1894- Kortrijk 1980):”De gebouwen van de firma Benoot waren gelegen in de Vagevuurstraat waar “plakkerke” Gustaaf Loosvelt woont ( nu Dr. Lode De Wispelaere). Het atelier lag langs de straat waar nu het huis en poort ( nu gewoon oprit) zich bevinden. Vooraleer Benoot daar begon was een school voor liberalen. Links naast het atelier stond het huis van onderwijzer Felix Benoot.”
De wet Van Humbeeck haalde Benoot van zijn sokkel. Er werd besloten een vrije school op te richten in Marke. Benoot dacht voordeel te halen als hij aanbleef, maar zijn school liep leeg. In 1879 werd een school gebouwd in de Markekerkstraat. Aimé De Muynck (gediplomeerd) , de schoonzoon van koster Désiré Moreels, werd in 1881 eerste schoolhoofd, nadat Emiel Debeurme in december 1880 als eerste onderwijzer uit de school werd gezet (zie de klacht verder). Felix Benoot was sinds 1879 ter beschikking en als klerk werkzaam op het gemeentehuis.(6) Het gemeentebestuur besloot de vrije school van De Muynck aan te nemen en vroeg meteen aan de overheid om de gemeenteschool af te schaffen. Meester Benoot vroeg ontslag en mocht als gepensioneerd onderwijzer in het huis bij de gemeenteschool blijven wonen. Het schoollokaal was verder bestemd om de schoolmeubelen in te bewaren.
Uit een brief van 28 november 1880 gericht aan de bisschop van Brugge door de schoolraad leren wij dat in november 1879 ( de school was toen nog niet geheel afgewerkt) een zekere Emiel Debeurme uit Heestert benoemd werd tot onderwijzer in de vrije school van Marke . Het betrof een klacht:” wij horen sedert enigen tijd , dat hij vele schulden had eer hij alhier schoolmeester wierd, schulden die hij gemaakt heeft binst dat hij opvolgentlijk gemeenteontvanger, onderkoster, winkelier en koopman in guano en kolen was te Heestert , en die belopen tot de som van ten minste 4500fr…..te Marke en te Kortrijk maakt hij nieuwe schulden. In Kortrijk en in Marke in verscheidene herbergen betaalt hij zijn drank niet….hierdoor lijdt het katholiek onderwijs….”
Gezien onze parochie door en door christelijk en katholiek was vreesde de overheid dat de jongensschool kinderen zou verliezen. Hij was al enkele keren vermaand , maar wilde niet luisteren, integendeel het verergerde. E.H. Dehouck, schoolopziener te Kortrijk had al de raad gegeven hem af te zetten. Op 2 december 1880 kreeg hij zijn ontslag.
Uiteindelijk vroeg Aimé De Muynck in 1884 zijn ontslag ,omdat hij van plan was naar Bovekerke te trekken om er koster te worden. Zijn schoonvader zag het nog niet zitten om te stoppen , en daarbij zijn zoon Jules zou hem wel opvolgen.
Zuster Agnes (Louise Raepsaet) , een gediplomeerde van de normaalschool “Dames de Saint André” te Brugge , kwam onze kandidaat-koster vervangen. In de Markekerkstraat werd zuster Agnes bijgestaan door zuster Martha (Elodie Van Simaey).In 1894 echter werd zuster Agnes tot overste verkozen in het klooster. Zuster Augustine moest zuster Marie-Louise (Regina Wyseur) , die tot dan toe de school in de Kloosterstraat leidde, opvolgen. Agnes bood haar ontslag aan.
Dat kwam hard aan voor de jongensschool in de Markekerkstraat. Gelukkig was een oplossing in de maak.
Pastoor Samyn ( Bavikhove 1838- Marke 1895) zorgde ervoor dat de Broeders Van Dale naar Marke kwamen. De school werd heraangenomen op naam van Emile Despriet (broeder Gerardus) (Kortrijk 1866-Kortrijk1931), die samen met Ernest Vanhaverbeke (broeder Stanislaus)( Kortrijk 1858- Kortrijk 1931) de school zou leiden.
KORTE SAMENVATTING:
Vóór de wet van 1879 waren er twee lagere scholen, een gemeenteschool voor jongens door een wereldlijke “meester” gehouden, en een vrije meisjesschool, toebehorende aan de zusters. In 1879-80 werd in de Markekerkstraat een nieuwe jongensschool met huis gebouwd door Baron Felix Bethune +1880). Geen enkel kind ging nog naar de “geuzenschool” in de Vagevuurstraat. Twee zusters bestuurden de jongensschool. Met de nieuwe schoolwet van 1885 werd de officiële gemeenteschool (“geuzenschool”) afgeschaft en de twee vrije scholen werden aangenomen. Vanaf 1894 werd de jongensschool bestuurd door de Broeders Van Dale . De meisjesschool werd bestuurd door de zusters van het klooster van O.L.Vr. Onbevlekte Ontvangenis.
(1)Pieter (° Marke + Uitkerke 1856, 76 jaar oud) , zoon van Jan Soete, bakker en koster , was de laatste koster met de naam Soete in Marke. Zijn opvolgers waren, Theodoor Clavers (tot 1820), Leo Dervaux (°Marke 1781 + Marke 1849) en Désiré Moreels (° Tiegem 1822 + Marke 1896). Felix Benoot , onderwijzer trouwde met Natalia Soete, dochter van bovengemelde Pieter .
(2)Over het jaar 1802-1803 ontving Josse Martin 40fr. voor logement en 60fr. voor onderwijs aan de arme kinderen. Daarbij kwam nog een weinig van de betalende kinderen. Zijn taak als omroeper bracht hem jaarlijks 20fr. Vanaf 1824 werd de veldwachter aangesteld als “belleman”. In de kleinste gemeenten was het onderwijzersberoep ontoerijkend als broodwinning.
(3) Rosalie Baptiste was de dochter van veldwachter Nicolas Baptiste.Het gezin ging wonen in de Aalbekestraat te Kortrijk.
(4) Benoot behaalde in 1844 zijn diploma in de “modelschool”.
(5)De grond eigendom van Baron Felix de Bethune werd op 22 december 1864 verkocht aan de gemeente voor de prijs van 1500fr. De gemeente niet goed bij kas, moest een lening aangaan aan het Bureel van Weldadigheid (het latere COO) aan de rentevoet van 5%. per jaar. Het plan werd opgemaakt door Croquison, provinciaal bouwmeester te Kortrijk op 4 mei 1865.
(6)Mgr. Boussen wilde dat Benoot ontslag nam als onderwijzer van de gemeenteschool. Benoot verkoos aan te blijven want bij ontslag verloor hij zijn pensioenrechten. Maar hij verloor ook zijn leerlingen…Pastoor De Poortere had op 12 september 1879 in een brief in het Latijn , gericht aan de bisschop , melding gemaakt dat Benoot goede katholiek en zeer eerbaar was, goede huisvader en van ontegensprekelijk gedrag…misschien ten onrechte werd zijn school “Geuzenschool” genoemd.
|
