Het kasteel,daar had ik het net over.Misschien is het woord"kasteel"hier niet op zijn plaats,maar in de volksmond werd het zo genoemd.En het leek er ook op.Er was een torentje op het grote gebouw,een stuk bos er om heen en het was volledig omsloten,vooraan door een muur met een smeedwerkrn trallie,de kant van het Ettingstraatje een hoge muur in baksteen en de rest bestond uit stevige hagen van verschillende soorten planten.We gingen er in de meimaand op zoek naar meikevers.Tijdens de oorlog was een deel van de muur zwaar beschadigd door bombardementen en de huizen in de directe omgeving waren helemaal met de grond gelijk gemaakt.Alles op minder dan honderd meter van ons huisje.Op de hoek van het Ettingstraatje stond een café:"De Billiard",maar ook hiervan bleef geen steen meer op een ander.Eigenlijk was dit recht over het huidige Vrij Polen.Voor ons kinderen was dit een stuk van ons speelterrein.Op een dag vond ik er tussen het puin niet alleen vorken,lepels en messen,maar ook een oorlogs geweer.Dit besvhouwde ik nu eens als een echte schat en zorgvuldig verborg ik het tussen het onkruid en de netels die achter ons houten kot stonden,want dat was zowat niemandsland.Iemand moet me toch verraden hebben want s'avonds kon ik het uitleggen aan ons vader met alle gevolgen van dien.Die gevolgen waren voor ons niet min want als we iets durfden te mispeuteren dan mochten we een tijd land niet buiten het poortje.Alhoewel er geen enkel poortje te bespeuren was in de omgeving wisten we wel wat het betekende. Veel later heb ik tussen het puin naast ons huis een nieuwe ontdekking gedaan.Ik dacht er een slinger van een staande klok of zoiets gevonden te hebben,wat me interessant leek want toen hield ik al van dat soort dingen.Gelukkig merkte onze buurman Medard V.het vrijsnel op en hij nam het me al even vlug af.Het was inderdaad een granaat.Van geluk gesproken.Hij heeft ze dan maar geput(wat jammer genoeg niet slim was,maar toen had men niet zoveel keus met dergelijk tuig).In ieder geval ben ik er nog maar eens van overtuigd dat kinderen een speciale engelbewaarder hebben!
Toch gaan mijn herinneringen nog een stuk dieper en verder dan dat.Vergissen is mogelijk maar ik meen me een aantal beelden te herinneren van de oorlog alhoewel ik op het einde pas een goeie drie jaar oud was.Misschien heb ik een aantal verhalen achteraf opgevangen en heeft mijn verbeelding me parten gespeeld,maar geloof dat niet.Daarvoor zie ik alles te duidelijk voor mijn ogen.Ik zie mezelf nog in de kelder van G.V.,zowat honderd meter van ons eigen huisje,en ik kan precies vertellen hoe die er ,in die tijd,uitzag.Toen we erop een dag in gevlucht waren voor de bombardementen,kwam er een rijkswachter binnen.Ik zie hem nog staan,boven aan de trap.Die man heeft me bang gemaakt,waarschijnlijk door het uniform dat hij droeg.Ik weet zelfs nog dat we langs achteren naar die schuilplaats liepen en dat we onze Lucien,die een jaar jonger was dan ik,bijna vergeten waren.Later vernam ik dat hij oh zo bang was en zich altijd en overal wegstak,hoe klein hij ook was.Verder zie ik nog twee tanks in den hof van het kasteel,een jeep,overal jerry cans enz...Maar wat me het meest is bijgebleven is dat ons vader,samen met de buren en voor ons huis,een onderstand maakte.Dat was een diepe put in de grond,tussen ons huis en de haag.Daarop werden boomstammen;houten planken en takken gelegs en bedekt met aarde.De bedoeling was een schuilplaats te hebben bij onverwachte bombardementen.Of dit zou geholpen hebben is een andere vraag. Toch bleef er een onderstand over en wel bij Maurice L.Een eerder zonderlinge figuur die wat verder in de straat woonde,of liever gezegd,in een klein zijstraatje.Hij was in zijn jonge jaren beroepsrenner geweest en had,voor de oorlog,nog deelgenomen aan de ronde van Frankrijk.Naast zijn onderstand had hij,geheel eigenhandig,een piste in aarde aangelegd.Daar vonden we een ediaal speelterein maar werden er al even dikwijls weg geborsteld.Achteraf gezien had de man geen ongelijkwant die onderstand was niet zonder gevaar.Stel dat hij inviel?Als kind begrijp je zoiets natuurlijk niet altijd.
Uiteraard had de winter ook zijn aangename kanten.Zo woonden we nog altijd in dat kleine aardestraatje dat dood liep aan de mandelmeersen.Niet zelden waren deze in de herfst,of in de winter,overstroomd.De mandel trat er vaak buiten zijn oevers.Het was zowat een vergaar bekken dat er voor zorgde dat er elders geen overstromingen waren.Dat is intussen al voor een groot deel bebouwd,hoe stom het ook is.In ieder geval,voor ons was dit een bijzondere plaats want tijdens de winter,als het enkele dagen flink gevroren was,konden we er met ons ijspeerd,of wat er voor door ging,pret gaan maken dat ons hartje waterde.Vaak tot ergernis van onze ouders,maar we vonden wel altijd een of andere uitvlucht om toch maar op het ijs te gaan ravotten.Ik kan me niet voorstellen dat mijn kleinkind nu zoiets zou doen.Gelukkig hadden we een speciale engelbewaarder.Na een dag in de vrieskou,die we niet eens voelden kon het s'avonds,thuis,heel gezellig zijn.Met zijn allen rond de stove.Nog een schoppe slam erin en het bleef aangenaam warm want het was er klein en de zoldering bestond uit houten planken. De voordeur was wel niet van een uitstekende kwaliteit,maar om de warmte niet langs daar te laten ontsnappen werd er een wand gemaakt van wat houten planken en geplaatst ,evenwijdig met de zijmuur zodat een geimproviseerde gang geschapen werd.Hieraan werd een soort gordijn gehangen,en zo werd de meeste koude buiten gehouden,zeker als er iemand binnen kwam. En terwijl de stove toch vollen bak draaide werd er als avond maaltijd vaak een drogen haring genuttigd.Op het gloeiend deksel,of zelfs rechtstreeks in het vuur schoeperde het vel eraf en werd het visvlees heerlijk zacht gebakken.Met wat zelfgebakken bruin brood en een plak boereboter smaakte dit heerlijk. Tweemaal per jaar kregen we onze vitamientjes,een lepel solferbloeme gemengd in wat zware siroop,want anders kreeg je dit niet naar binnen,want plakken dat het deed.Dit telkens bij het begin van de lente en van de winter.Al bij al was het nog beter dan die vieze levertraan wat velen kregen,want in die tijd was dit:Het van Het.
Meestal werd dit een uitstapje te voet,zo een vier kilometer.Vaak door de koude en de sneeuw.Maar dat kon ons niet deren,integendeel,we vonden het leuk.Mijn moeders moeder woonde er met haar tweede man.(haar eerste man is gestorven in Calais tijdens wereldoorlog één,hij was amper drie en twintig jaar.Later meer hierover.)Verder woonde er nog een half broer Pier genaamd in de volksmond met tante A.,tante Nitje en nonkel G.Zo kenden we ze althans.Nonkel Pier was eigenlijk mijn dooppeter.Ze woonden er allen vredig bij elkaar,vlak naast de steenovens in kleine,maar gezellige huisjes.Eens aangekomen was het middag en dan mochten we al snel ons voeten onder tafel schuiven.Na het middagmaal werd er koffie geschonken met taart,en voor de ouderen,een druppel.Het was de gewoonte dat iedereen zijn fles korten of sterke drank meebracht met als gevolg dat iedereen iedereen trakteerde,dit op een gezond en gelukkig nieuw jaar.Ik zie de flessen nog staan ,Bols abricot,Triple schek met gouden vlokjes die dwarrelden ,Napoleon Mandarin enz....Soms mochten we een keer proeven.Uiteindelijk werd het een gezellige boel want er werd wel eens teveel op de gezondheid geklonken. In die tijd was ik misdienaar.Dat was een niet te onderschatten karwei.Dagelijks twee missen dienen,s'avonds het lof,de zondagnamiddag om twee uur de vesters.....Tijdens de winter s'morgens om half zeven naar die koude kerk.Maar ik hou er niet te min ook heel veel mooie herinneringen aan over.Ik weet nog heel goed hoe ik samen met onderpastoor Devogelaere mocht meegaande Kommunie uitdragen naar de zieke en hulpeloze mensen.Dat gebeurde rond iedere kerkelijke feestdag.Zo weet ik nog dat we,een paar dagen voor Kerstmis te voet,in het donker,door de sneeuw via allerhande kleine wegen en donkere straatjes in tal van kleine huisjes binnenkwamen bij misschien wel zieke,maar tevreden mensen.Bij de laatste halte kregen we koffie en boterhammen.Intussen was het al klaar geworden en konden we,nog steeds te voet,terug naar de kerk.Nu mocht ik wel mijn lantaarn uitdoen en mijn bel in een handtas meenemen.En de mensen hoefden niet meer van hun fiets te springen,te stoppen,hun pet af te doen of ingetogen neet te knielen. Misdienaar zijn had ook nog andere prettige kanten.Zo mochten we tijdens de zomer een daguitstap maken samen met iedereen die wat te maken had met de kerkfabriek.Zelfs onze koster Robert was er bij.Weken van te voren werd er over gesproken en we verlangden zo erg dat we de dagen aftelden.Zo ben ik voor het eerst naar Holland geweest en verder met de boot naar het eiland Walcheren.Wat een groot schipZoiets had ik nog nooit gezien en nu mocht ik meevaren! Intussen ben ik in de zomer beland,maar laat het ons verder over de winter hebben.
Wat me wel zeer goed is bijgebleven is de historie met de nieuwjaarsbrieven toen ik nog in de lagere school zat.Ik velangde to de maand december er aan kwam,alleen al omdat ik wist dat onze schoolmeester op een dag de nieuwe voorbeelden van de nieuwjaarsbrieven zou mee hebben.En mooi dat die waren!Spijtig dat ik geen meer heb,want die brieven hadden iets magisch voor mij.Prachtige sneeuwlandschappen en mooie Kersttaferelen,versiert met flikkerende gouden en zilveren snippers.Ze hadden werkelijk iets sprookjesachtig.En dan dat schrijven!Er zou eens een inktdruppel moeten opvallen want in die tijd,met pennen en inktpotten wist je maar nooit. Het was nog donker toen we met zijn allen naar de kerk trokken.De sneeuw had het landschap herschapen in een zilveren tapijt onder de schijn van de maan en de duizenden sterren.We stonden bij momenten stil om er naar te kijken,want het was helder en serieus aan het vriezen.Als kleine gasten voelden we dat nauwelijks.Na de mis,waarmede we,als goede Christenen het jaar hadden ingezet,mochten we dan mee naar meters.Zo noemden we ons grootmoeder.Ze woonde naast het toenmalig oude mannenhuis,in de smallestokstraat,nu Tieltsesteenweg.De gehele familie,langs vaders kant,kwam er samen.Door meter zelfgebakken koekebrood met boereboter,kaas en koffie stonden op het menu.Iedereen liet het zich smaken.Er werd gebabbeld,vooral dan over de duiven,gediscussieerd ,verteld ,gelachen en vooral veel geetenMaar ik had voor iets anders meer aandacht.Op de Mechelse kast,tussen het onderdeel en de mooi in hout gesneden opzet,stond een eenvoudige,maar wondermooie kerststal.Eigenlijk was het maar een verfrommeld stuk kaft papier,gevormd in een rotsmassief of grot en geschilderd met restjes verf,met daarin plaasteren beeldjes van Maria,Jozef en het kindje Jezus,samen met wat schaapjes tussendoor en een herder. Schitterend was dat. Het werd zo stilaan tijd om onze nieuwjaarsbrief voor te lezen.Ieder om beurt.We bloosden en waren zenuwachtig.Tante Rachel was mijn doopmeter,dus probeerde ik mijn beste beentje voor te zetten en plechtig mijn nieuwjaarsbrief voor te dragen.En serieus dat we waren.Daarna gaven we onze brief dolgraag af met en bijhorend geschenkje.Ik weet nog heel goed dat het bijna jaarlijks een zoetekoeke was,verpakt in doorschijnend goudkleirig papier en in de vorm van een hartje.Nu kwam het voornaamste.......Ons drinkgeld.Fier als een pauw gaven we het dan aan ons moeder.Intussen moet her al zo wat rond tien uur geworden zijn.Dus de hoogste tijd om te vertrekken naar Marialoop,aan de steenovens,want daar woonde bijna alle familie van ons moeder.
Ons moeder kon fantastisch koken.Met heel weinig kon ze heerlijke maaltijden op tafel toveren.Je mag niet vergeten,ze moest het bijna uitsluitend stelleen met varkensvlees.Vooral gezouten of gepekelde vleesschotelkes die bewaarde werden in ons klein keldertje in een betonnen kuip.Hierop lagen een paar houten plankjes met wat stenen om het vlees in de pekel te houden.Van frigos of diepvries was er uiteraard in lange nog geen sprake.
Zo dicht mogelijk bij de buizestove staan twee stoelen met daarop een gegalvaniseerde kuip.Die kuip was,toen we nog klein waren en tijdens de zomer,ons heerlijk bad.Maar nu ligt er een linnen handdoek op.Ra ra ra wat is dat? Ieder jaar met Kerstmis,of met Nieuwjaar,werd er een vaste traditie uitgevoerd.Moeder bakte pannekoeken.Een hele kuipe deeg voor heel wat lekkere stapels koeken.De buizestove vollen bak,een stuk vet van een varkensschotel over de staalplaat van de stove uitsmeren en met een pollepel de deeg in rondekes er op gieten.Hmmmmmm,heerlijk.En lekker dat het rook.Met een plat ijzeren schopje werden de gebakken exemplaren van de plaat geschept en op het stro gegooid dat uitgespreid lag langs de binnenmuur.Zie je dit nog gebeuren in onze huizen?????????? Ouderjaar avond herinner ik me minder.Wel weet ik nog dat we ,las naar gewoonte met zijn allen rond de buizestove zaten met ons voeten bijna tegen de gloeiende kachelpot.We mochten ook langer op blijven en een voor een kon dan zijn nieuwjaarsbrief opzeggen.Voor ons vader waren er altijd geschenkjes.Meestal een pakje met daarin sigaretten of tabak.Ook wel eens een nieuwe tabaks doos.Voor ons moeder was er nooit iets.Maar ze was al heel kontent en gelukkig als da avond zonder problemen verliep.
s'Anderendaags morgen,voor het krieken van de dag,kwam de beenhouwer terug.Alois nam dan het geslachtte varken onder handen en begon met het snijden van de korteletten,de hespen de schotelkes enz.Hespen roken,na het zoutzn durfde ons vader ook wel eens.Daarna gingen ze te drogen aan de kaveboord in een rood witte zak,gemaakt van keukenhanddoeken.We hadden ribbekes die ons moeder klaarmaakte met bruin tafelbier waardoor ze fantastisch smaakten.De paté was overheerlijk,net als het hoofdvlees en de smout smaakte op onze boterhammen.Zelfs de kaantjes,die gevormd werden bij het koken van het vet,kwamen uiteindelijk in de saus terecht.En dan worst maken met zo een molen waar men met de hand het rauwe vlees induwde,samen met wat brood en ajuin.Gemalen werd dit allegaartje in een dunne darm geperst.We kwamen ogen tekort.Dan mochten we met een zendingske(een kleine hoeveelheid van het pas bereide varkensvlees)naar onze nonkels en tantes gaan.Dat bracht op zijn minst een snoep,een appelsien of wat centjes op. Maar terug naar kerstmis.Het liefst wat ik eet is een met zoet bruin bier klaargemaakt tam konijn.Dikwijls heb ik me afgevraagd of dit niet komt omdat ons vader met kerstmis altijd een konijn,zelf gekweekt overigens,slachtte.Achter ons huisje hadden we nog een lapje grond en daarop stond,naast een zelfgebouwd hok,een rij konijne kootjes,en een duivenhok.De zinderstenen die ons vader hiervoor gebruikte,had hij,met engelen geduld zelf gemaakt met oa.de assen uit de kachel.Trouwens alles,zelfs zijn duivenhok had hij van a tot z samen geknutseld.Jammer dat dit alles overschaduwd werd door wat we allemaal hebben moeten doorstaan en het verdriet dat hij ons,maar vooral ons moeder heeft aangedaan.Nu denk ik daar liever niet meer aan. Vervolgd......
Daar was het duivenhok maar eveneens een slaapkamer met twee bedden.We sliepen letterlijk onder de pannen.Alleen gestampte kartonplaten beschermden ons en hielden min of meer de koude en wind tegen.Beneden was er nog een klein kamertje waarin met veel moeite een bed geplaatst was. Stromend water was ons onbekend.Buiten stond,in het midden van de driewoonst een handpomp.Daar konden wij water pompen voor ons dagelijks gebruik als wassen,eten bereiden,wassen en plassen enz....Niet te geloven.Opgepast,het kan vriezen vannacht!Dan maar de pomp volledig inpakken in stro. Naast ons huis hadden we een wc of zoals we zegden,een vertrek.Als we erop zaten zagen we,tussen de planken die de vloer veronderstelden te zijn,de aalput.Een nagel met een koord en daaraan vierkant gesneden stukken gazettepapier was ons toiletpapier.Een deur was niet nodig!Ons vader maakte in de vroege lente de aalput leeg.Met een kortwagen en daarop een volle aalkuip waarop een jutezak gelegd werd trok hij zoeen honderd meter verder in onze aarde straat, om hem te ledigen met een aalloeten zoals men toen zei,op aan lapje land dat hij met veel zorg bewerkte en waarop hij de nodige groenten voor ons kweekte. Naast ons vertrek hadden we nog een kotje waarin,met veel etens resten een varkentje gekweekt werd.Met een streng stro werd af en toe de omtrek van zijn buik gemeten en rond Allerheiligen was het gewoonlijk zwaar genoeg,en werd het geslacht.Dat was voor ons,kleine jongens nogal een feest.Trouwens,de gehele straat werd er bij betrokken en iedereen was van de partij. We keken verwonderd en soms een beetje bang toe hoe iemand de keel van dat varken oversneed en hoe men,met veel moeite het bloed probeerde zoveel mogelijk op te vangen.Daarna werd een lucifer gestoken aan het stro waar het op lag om de huid te schoeperen,en met wat toortsen,gemaakt van datzelfde stro roosterde men de gehele huid terwijl het dier links en rechts werd gedraaid.Ik ruik het nog als ik wil.Maar de mensen waren toen heel vindingrijk.Werkelijk niets,maar dan ook niets van dit varken ging verloren.Ik herinner me zelfs dat we zaten te kauwen op de verbrande schoenen,zo noemde men de nagels van de de poten.
Het sermoen is voorbij en het gemengd koor zingt het zoveelste kerstlied.Het is het"Adeste Fideles".Met moeite kan ik mijn tranen bedwingen.Weet je,drie weken geleden is mijn drie jaar oudere broer Gabriel overleden.Hij was al een tijdje vrij ernstig ziek maar toch,een val werd hem fataal.Toen hij twaalf,dertien en veertien jaar was zong hij,helemaal alleen met enkel de zachte klanken van het kerkorgel,dit mooie kerstlied in deze kerk.Iedereen hield de adem in en luisterde,vol bewondering en ontroering naar zijn wondermooie heldere,doordringende stem.Nostalgie maakt zich van mij meester,maar ik kan het niet helpen.En terwijl ik zo verder in gedachten verzonken blijf merk ik niet eens dat de mis ten einde is.Plots ruik ik de heerlijke geuren van de gluwein en warme schocolade melk.Mijnheer pastoor trakteert achteraan in de kerk?Smakelijk!En terwijl ik aan mijn warm glas nip komt een vroegere buur naar me toe gestapt.Dat ontbrak er nog aan.Nu al wist ik dat ik nog niet thuis was! "Weet je nog..........."en we waren weer eens op reis naar vroegerte tijden. Ja,in het Ettingstraatje was het helemaal anders.We woonden daar naast elkaar in een driewoonst.Wij in het eerste,dat was nummer zeven.Naast ons de fam.Baert en als derde de fam.Vanhoutteghem.Hoe was het mogelijk dat we daar met zijn tienen in zoeen klein huisje woonden. Acht kinderen,vader en moeder.De hevel bestond uit de voordeur met een loper boven.(een klein vensterke)Daarnaast twee raampjes waardoor wat licht scheen,één in de woonkamer en één i de slaapkamer van mijn ouders.S'avonds werde de plafeturen(luiken)dicht gedaan.Wat zei ik:woonkamer?Ik schat dat het niet groter was dan vijftien vierkante meter en daarin stond nog een buize stove,een tafel tegen de muur aan het venster en enkele stoelen.Naast de schoorsteen mantel waren twee ingemaakte kastjes en op de schoorsteenboord stonden nog enkele blikken dozen.Dat was zowat het komfort waarover we beschikten.Naar achteren toe was er nog een klein keukentje van enkele vierkante meter,met een stenen watersteen of aanrecht en iets dat als trap dienst deed om naar de zolder te gaan.
Kerstavond 2003.Een koude winterprik is voorlopig voorbij.Weer eens geen witte Kerst.De motregen slaat neer op de ruiten van mijn auto en het is koud bij het uitstappen.Ik trek mijn jas wat dichter en haast me naar de kerk.Het is bijna middernacht.De klokken galmen hun laatste klanken over de dorpskom en nodigen iedereen uit binnen te gaan.Mijnheer pastoor zal niet klagen.De kerk is zo goed als vol.Zoals gewoonlijk blijf ik achteraan.Maar ook hier is het warmpjes en bijna gezellig.Als je al die mensen eens goed bekijkt kan je zo merken dat ze hier op hun gemak,ontspannen en vooral heel rustig zijn.Deze stemming wordt nog versterkt bij het aanhoren van de mooie kerstliederen die het koor,tijdens en na het kerstspel te hore brengt. Nu de eigenlijke mis begonnen is denk ik,onbewust,terug aan mijn kinderjaren,vooral aan de tijd toen ok nog misdienaar was. Hoelang is het geleden? Wablief?Vijftig jaar!Niet te geloven.Maar het was mooi.Vooral de herinneringen aan onze onderpastoor,Jozef Devogelaere.Dat was nog eens iemand die zich inzette voor zijn parochianen. De kerstperiode was dan ook voor hem een uitzonderlijke drukke en vooral fijne periode.Dat straalde hij uit.Ik zie hem nog bezig,in zijn rechterhand zijn onafscheidbare rokende pijp en het was alsof hij de indruk gaf zwevend over de vloer te bewegen ,zijn soutane hem nahollend. Na de proefwerken kwam hij me uit klas halenen mocht ik mee helpende kerstal plaatsen in de kerk.En wat voor een! Hij verzamelde planken,stro,boomstammen,dennebomen en van alles.Veel moeite hoefde hij hiervoor niet te doen,want iedereen wilde hem wel om een of andere reden graag helpen en een plezier doen.Daarna zaagde,timmerde en schilderde hij.Een verlangdraad langs hier en een al daar. Levensgrote beelden werde en bij gesleurd en metershoge dennebomenwerden achter de stal vastgebonden en geklonken. Maar het resultaat! Dat was waar iedereen van hield en als je de kerk durfde binnen te stappen kon je de kerststemming niet ontlopen.Alles sprak tot de verbeelding.Dit gekruid met een prachtig kerstspel,levende beelden en kindertjes die als engeltjes rondhuppelden.....Ja dit mis ik hier......... vervolgd..............................................................
Misschien heb je het ook al ervaren dat,hoe ouder je wordt,hoe meer je ,onbewust,en misschien met een beetje heimwee,terug denkt aan vroegere tijden.Je kinder en jeugdjaren,je eerste liefje,je eerste stappen op het werk en zo veel meer komen weer naar boven.Hoe kan je die,hopelijk mooie tijd, beter herbeleven dan hem ,rustig,neer te pennen.Dit heb ik alvast gedaan.Toch is er een klein probleempje,want je kan zo maar niet iedereen en alles bij naam gaan noemen.Misschien zou dit sommige mensen kwetsen,alhoewel ik het bijna niet kan geloven.Maar toch.Jammer ook dat ik prachtige oude foto's,die voor een stuk de werkelijkheid benadrukken niet durf te tonen.Maar ook zonder die hoop ik dat velen van u zich in deze ware verhalen zullen terug vinden en hun tijd opnieuw zullen beleven.In ieder geval,veel leesplezier!
