En w’en nekeer naar Wemaerscappel geweest

Wie al eens naar het Frans-Vlaamse plaatsje geweest is die herkent het wel. Met twee ervaren reisgidsen via een onvergelijkbare toeristisch kader zeilden we veilig tot aan het hybride kerkje.
Uitzicht
De ijzerzandsteen brengt ons al onmiddellijk bij het kleine Romaanse begin.Lieflijk droomverloren zou Stijn Streuvels ons dit Vlaams erfgoed litterair presenteren.Aan de stenen te zien kunnen we al de bouwgeschiedenis decoderen. Dat waren we al van de vorige retabelbezoeken gewoon. De gelovigen van het dorp hebben gaandeweg hun cultusplaats ge’updated’.
Spontaan denken we op het torentje van de kerk van Watou. Als we iets verder op afstand van op het voetpad de kerk bekijken dan zien we hoe ze het dak hebben doorgetrokken over de zijbeuken en het kleine lieflijke torentje tot zijn recht laten komen.
De blauwe schaliën – zo horen we van onze gids – hebben wel betekenis. De oude naam van het dorp verwees naar dat blauw. Pas later werd door de Heer van het dorp de naam gewijzigd. Hij bekostigde hun heiligdom en in ruil werd het dorp WEMAERS - KAPPEL genoemd. ‘Seigneur Wemaer is de bewuste naam die de geschiedenis haalde.
Aan de zijbeuk zie dat deze beuk later is bijgebouwd. Het raampje opzij werd gedeeltelijk gepasseerd.
Omdat we wat tijd hadden vooraf hebben we het niet kunnen laten ons eigen chauvinisme te voldoen door het lezen van de vele Vlaamse, ja Poperingse, namen op het kerkhof
Ook het specifieke kerkhof-erfgoed trok onze aandacht. Zo viel ons de medaillon op voor ‘la fille regrettée’. De oudere Franse formule voor ‘fille bien-aimée’.
Zoals je dat bij iedere toeristische uitstap hebt moet er wel ergens een snob meelopen die te pas en te onpas foto’s neemt. Deze keer deed ik dat. Ik zag dat er naast de biechtstoel – misschien een restant van een ‘gerestitueerd’ voorwerp – een raderwerk. We waren niet zo onbeleefd om aan onze gids te vragen wat het was. Wellicht een getuigeheuvel van het klokwerk van het kerkje.
Meteen hebben we ook de verwarmingsinstallatie kunnen situeren.
Daar waren we niet voor gekomen. We lieten dus alle opmerkingen opzij om ons te verdiepen in het wetenschappelijk verhaal van de historische context van het meubilair.
Buiten was ons al uitgelegd dat aan de ene kant van de kerk zich de ‘porte du paradis’ bevindt. We konden vaststellen dat dit ook hier effectief zo’n uitgang was. De lage toegemetselde uitgang waar nu een calvariekruis aan hangt was eertijds de deur via dewelke de overledene de dodenakker opging. En.. als hij goed had geleefd de hemel betrad.
Aan de andere kant was de deur via de welke de boreling ten doop werd gedragen. Dat is in meerdere kerken nog te zien. Hier was dit niet het geval. De historische context die vastligt in het meubilair tekent zich af in het wijwatervat, de biechtstoel, de preekstoel, de situatie van het altaar (richting oost en vooraan). De gelovige moest ‘mis horen[1]’, de priester stond vooraan en functioneerde als middelaar.
Trente
Het Concilie van Trente moest ter sprake komen. Roger Blondeau ten spijt was voor de lieve dame de geuzenopstand begonnen in Steenvoorde en de bisschop die de Roomse Contrareformatie stuurde was Carolus Borromeus van Antwerpen. We dachten spontaan aan de gevelsteen in de Ieperstraat met een afbeelding van de Carolus Boromeuskerk. Voor de – trouwens excellente gids – waren de geuzen synoniem met vernielers en branden ze heel wat kerken uit. We zouden hier wat kanttekeningen moeten bij maken, maar na alles heeft ze een punt. Inderdaad de kerken werden door de contrareformatie architecturaal – plaatsing van het altaar – en qua meubilair zeker gestroomlijnd en geconcipieerd zoals ze er lang hebben uitgezien
Een snuggere leergierige onder ons vergeleek onmiddellijk met wat er niet allemaal door het Vaticaanse Concilie in onze kerken veranderde. Inderdaad een zelfde fenomeen. Het altaar kwam in het midden en de heiligen verdwenen geruisloos - zonder beeldenstorm. Nog altijd leven en varen wij er wel mee dat de heiligen naar beschermende depot verhuizen.
Beelden
De verering van de heiligen is zoals de Onze Lieve Vrouwverering is wel heel vroeg begonnen, maar is slechts geleidelijk gegroeid. In de eerste tijden van het christendom dacht men dat Christus spoedig zou terugkeren. Men had dus geen behoefte aan tussenpersonen en de theologische spinsels van latere datum.
In de tijd van de martelaren groeide het besef dat zo’n mensen toch wel een voetje voor moesten hebben bij de Hemelse Vader. Men kon er dus beroep op doen, enz..
De Tridentijnse tijd heeft de heiligenverering polemisch met de visie van de ‘nieuwgezinden’ onderlijnd. In de kerk van Wemaerskapppel staan heel wat van beelden: de H. Martinus, de patroonheilige van de kerk, Paulus met het zwaard en Petrus met de sleutels aan het hoofdaltaar…
Retabels
Heel de studiereis was in het licht van de retabels. Een retabel is een wand achter een altaar. Het bestaat uit drie delen: het altaarpaneel, de ‘zuilengang’ en de bovenste boog.
Deze retabel is een toonbeeld van barok. Barok is speels. Barok accentueert de beweging (getorste zuilen). Barok heeft kleur. Barok is rijk verguld. Aanvankelijk was er slechts een opgaande zuilengang. Hier zien we al de ontwikkeling naar de zijgangen, waar Paulus (rechts) en Petrus (links) hun plaats hebben gekregen. Een ingenieus samenspel van het licht vanuit de sacristie door de glazen wanden tussen de zuilen in de nis helpen mee om de het perspectief van de nis aan te vullen.
Hoofdaltaar
Het altaar is uitgegroeid tot de offertafel. Zoals in de tijd, na de thuismaaltijden, in de vervolging het ‘breken van het brood’ werd gevierd op de graven van de martelaren, worden altaren voorzien van een reliekenhouder. Meestal is dat een steen waarin relieken[2] rusten.
Dit altaar heeft de vorm van een sarcofaag. Deze voorstelling is ook terug te vinden op de bidprentjes van de19e eeuw. De filosofie hierachter is dat de dood, het graf van Christus, onze verrijzenis, onze redding uit de zonde is.
Zo is Christus het ‘Lam Gods[3], dat de zonden van de wereld wegneemt’.
In de periode na Trente was het accent dat door de retabel werd benadrukt wel meer de tegenwoordigheid van Christus. In de tabernakel werd die tegenwoordigheid geaccentueerd door de godslamp (hier niet gezien) en de draaiende tentoonstellingstafel[4]. Hier is dit draaiend tonnetje in drie standen te draaien. Zeer functioneel wellicht in de liturgische kleuren: rood (Pinksteren), enz…
De afbeelding van het boek, het Lam en de zeven zegels komt inderdaad uit het boek Apocalyps of Openbaring[5]. Als ‘echte’ vlamingen kennen we het doek van het Lam Gods en het bloed dat opgevangen wordt van het Lam[6].
Het zijaltaar links
Zoals onze gedocumenteerde gids ons in het begin duidelijk maakte: de theologie van Trente druipt eraf in die kerkjes. Op het zijaltaar links – doorgaans een altaar voor Onze Lieve Vrouw – prijkt God de Vader. Majestueus prijkt Hij bovenaan. Hij kijkt ons toe vanuit de wolken
Notre Dame, Reine des cieux, Onze Lieve Vrouw, koningin van hemel is haar scepter kwijt. Trouwens haar gebuur Catherina van Alexandrië is ook de attributen kwijt. Barbara darentegen is geen enkele teken van waardigheid kwijt. Ze heeft een opvallende spits aan de toren, die ze gewoon is mee te dragen. De maansikkel troont bovenop de drie-ramen-toren[7].
Alle patroonschappen werden vernoemd. Opvallend is het feit dat hier drie heiligen prijken die worden aanroepen voor de goede dood.
Ook hier valt de gouden biezen-barok op. Onder de hoofdfiguren prijkt nog Jozef met de lelie. Blijkbaar wordt de Heilige Jozef in het Noorden van Frankrijk niet direct aanzien als de patroon van de goede dood[8].
Onze gidse replikeerde niet op de opmerking zond de drie patronen van de goede dood.
De gekroonde Onze Lieve Vrouw is in de barokke trant beweeglijk en volop begeesterd. De Heilige geest zweeft boven de beeltenis.
Terloops willen meegeven dat alle vormgeving imitatie is en uit aangepast geschilderd hout bestaat.
Restauratie
De Franse staat subsidieert voorbeeldig het restaureren en conserveren van dit prachtig erfgoed. De nieuw vergulde retabel van het hoofdaltaar blinkt alsof het echt goud is. Schijn bedriegt.
Dit bedrog is trouwens ook waar in de tegenovergestelde zin. De gids vertelde van een kleurig stuk waar de restaurateur van bewees – door een eenvoudige aanraking – dat het de verf was die het geheel samenhield. De retabels zijn aan herstel toe. Het hout dat vaak is vastgemaakt met ijzeren hulpstukken, die roesten, werd aangetast. De worm en de schimmel hebben vaker al aardig huisgehouden in de het vermolmde hout. De “assocociation des retables du Nord” heeft pionierswerk verricht door deze aftakeling aan te kaarten en toch voor wat we daar zagen met succes.
Met nauwelijks verholen fierheid vertelt onze vrouwelijke gidse dat de Heilige Catherina van Alexandrië een heel slimme vrouw was en “extremement belle en jolie”. Vertederd dachten we - alle drie wellicht – daar mag de worm en de schimmel toch niet aankomen.
De mooie dame kreeg van de hemel te horen dat ze niet mooi was. Moraal van het verhaal ze was ‘innerlijk’ niet mooi. Als ze zich bekeerde dan zou ze inderdaad ‘bruid van God’ kunnen zijn.
In het voorbijgaan lopen we nog voor moeder Anna en de preekstoel. Moeder Anna leert Maria de Hebreeuwse letters.
Op de preekstoel prijken de kerkvaders, de H. Ambrosius met de bijenkorf, Augustinus en Hieronimus met de leeuw en de bijbel.
Altaar drie
Het derde altaar is duidelijk toegewijd aan de meer populaire heiligen. Opnieuw een altaar dat naar het graf verwijst, hier duidelijk de graflegging van Christus.
Het verhaal over de noodzaak aan restauratie komt hier spontaan van de bezoekende ploeg. Bepaalde figuren zijn al de extremiteiten kwijt. We kunnen het weer niet laten om de vergelijking te maken met onze streek. Bovenaan prijkt hier de H. Antonius. De H. Antonius met zijn zwijntje, Antonius abt of Antonius de eremijt. In ons Vlaamse land hebben we meer de verering van Antonius ‘met zijn kindje’. Je weet wel de patroon van d everloren voorwerpen.
De H. Blasius wijst fier met de roskam in de handen naar de acte aan de muur. Het document geeft uitleg over de vergulde graat. Deze reliek is zowaar een restant van het wonder dat Blasius presteerde. De patroon van de wind en .. windjes zal hier vele mensen hebben verhoord. En wie zou het niet hebben geloofd met zo’n authentieke acte aan de muur.
Sint Niklaas en Sint Elooi, de typische, ook Vlaamse heiligen hebben hier de eeuwen getrotseerd.
IHS is het universele stempel – ihsous cristos swthr – Jezus Christus Redder legt de link naar de hemel waar niet de heiligen de belangrijkste zijn, maar wel de Vader die door de Heer Jezus, die ons naar Hem, verwijst, en … door alle engelen en heiligen. wordt geëerd.