Druk op onderstaande knop om een berichtje achter te laten in mijn gastenboek
E-mail mij
Druk oponderstaande knop om mij te e-mailen.
Doorheen de dagen
Ervaringen besproken
18-08-2025
NAAR DE DOLOMIETEN - 6
NAAR DE DOLOMIETEN – 6
DE GROTE DOLOMIETENRIT 1
Vandaag beginnen we aan een lange rit door de Dolomieten die ons via een kabelbaan naar Sass Pordoi zal brengen: in een tiental minuten van 2200 naar 2900 meter boven de zeespiegel. Zo komen we op een fascinerend ‘balkon’ met ongelooflijke uitzichten van zowel groene valleien als adembenemende toppen. De prachtige Marmolada, met zijn gletsjer, is de beloning als je de top bereikt.
Destijds deden we deze tocht op één lange dag. Nu de benen wat strammer geworden zijn gaan we er 2 of 3 dagen over doen!
Roggenburg is een eerder bescheiden stadje met amper 3000 inwoners in Beieren. Vermaard is evenwel de Norbertijner kerk in Duitse Barok. De belangrijkste kenmerken zijn de grote uitbundigheid met veel weelderige versieringen, het gebruik van marmer en de vele fresco's en sculpturen.
Het Meer van Misurina ligt 1754 meter boven zeeniveau. In de zomer wordt er in het meer gezwommen en kan er gewaterfietst worden. In de winter vriest het oppervlak geheel dicht en wordt hierop geschaatst.
Ook de Pragser Wildsee of het Meer van Prag ligt, in de Dolomieten op een grote hoogte van bijna 1500 meter.
De Gardena Pas ligt op 2.121 meter hoogte en is een absolute must voor fans van de Dolomieten. Het is meer dan alleen maar een bergweg: het is een juweel van de Dolomieten dat betovert met zijn natuurlijke schoonheid, fascinerende geschiedenis en rijke cultuur.
Brixen heeft een lange geschiedenis: het is de oudste stad van Tirol en was lange tijd de zetel van het kerkelijke vorstendom. Daarvan getuigen nog een paar van de belangrijkste bezienswaardigheden van de stad, zoals de majestueuze domkerk van Brixen. Deze kerk is gebouwd in verschillende stijlen en is een kunsthistorische attractie. In de kruisgang met zijn kruisgewelven vind je middeleeuwse fresco's, terwijl er in het interieur barokke muurschilderingen te zien zijn.
Ulm is een stad in de Duitse deelstaat Baden-Württemberg en is vooral beroemd vanwege de hoogste kerktoren ter wereld, met name de toren van de gotische munsterkerk, 161,5 m hoog, die voltooid werd in 1890. De naam ‘munsterkerk is afgeleid van het Latijnse ‘monasterium’. Een munsterkerk is in oorsprong dus een kerk die deel uitmaakte van een klooster of kapittel.
De strijd van de ‘Sem Terra’ om de Fazenda Genipapo (1)
1. BEZOEK
Ik ben nog maar een week in Tapiramutá, ook nog wat onwennig.Op een avond krijg ik bezoek van Domingos van de ‘Pastorale commissie voor de grond’ (= CPT) en Vando van de ‘Beweging van Landloze Boeren (= MST), die in de jaren ’60 ontstaan is uit de Basisgemeenschappen van de Kerk. Domingos zegt dat er een grondbezetting komt op de Fazenda Genipapo die er al jaren onproductief bij ligt. De Braziliaanse wet bepaalt immers dat onproductieve grond onteigend kan worden. Al drie jaar geleden werd een aanvraag bij de ‘Commissie voor Landhervorming’ ingediend om het terrein te onteigenen. Zonder resultaat. De MST gaat de fazenda bezetten om de zaak te bespoedigen. Zonder grondbezetting blijven de zaken immers eindeloos aanslepen. Maar een grondbezetting is dan weer onwettig.
De traagheid van de regering om een degelijke landhervorming door te voeren veroorzaakt een impasse. Zonder druk van de MST wordt de wet niet toegepast en een grondbezetting is dan weer schending van de wet op het privaat bezit. Maar het is duidelijk. De wet verdedigt de grootgrondbezitters. De kleine boeren hebben geen dure advocaten, geen politie, geen rechters, geen banken. En de wet moet en zal gerespecteerd worden, horen we dagelijks. De media staan in dienst van de machthebbers. De journalisten worden trouwens oneerbiedig de ‘catechisten van het systeem’ genoemd. Geen invasie dus, want de wet is een heilige zaak.
Het taalgebruik toont duidelijk met wie je te doen hebt. Wie over ‘invasies’ spreekt, verdedigt het huidige neoliberale systeem en zweert bij de grootgrondbezitters. Wie over ‘bezetting’ spreekt wil de landhervorming en verdedigt de familiale landbouw. Uit studies blijkt trouwens dat de kleine familiale bedrijven meer en beter produceren dan de grote, die bovendien ook nog het milieu verknoeien door ongecontroleerde ontbossing.
Of de parochie de Sem Terra wil steunen? Ik ben wat voorzichtig met mijn antwoord. Beide heren zijn mij vooralsnog totaal onbekend. Ik laat niet graag vanaf de eerste week al in mijn kaarten kijken. De heren weten dat de CNBB, de Braziliaanse Bisschoppen Conferentie, achter de ‘Reforma Agraria' staat. Dan weten de heren ook dat ik als vreemdeling de lijn wil volgen van de Braziliaanse bisschoppen. Ik sta in dienst van de Braziliaanse kerk. En daar hou ik het dan bij. De parochie is doodarm. We kunnen jullie geen financiële steun garanderen. We zullen doen wat we kunnen.
Kunnen ze dan rekenen op morele steun? Zeker, al wat de vrede en de rechtvaardigheid dient, heeft te maken met het Evangelie. Ik wijs naar het affiche van de ‘Week van de migranten’ die aan de muur hangt: ‘Brood op alle tafels’. Beide heren knikken.
2. GRONDBEZETTING
De dode Fazenda Genipapo steekt plots vol leven. Vroeg in de morgen zijn ze aan de bezetting begonnen. Een tiental ‘Sem Terra’ hebben al hun barak opgetrokken met materiaal dat ze in het bos gevonden hebben. Er wordt koortsachtig gewerkt want tegen de volgende dag worden er al honderd families verwacht. En het moet opschieten want anders worden ze misschien verjaagd door de Militaire Politie.
De spanning wordt afgeleid door liederen vol hoop. Het werk vordert snel en ze zingen kerkliederen of volkse wijsjes die het ritme voor het werk met de hak aangeven en natuurlijk ook over de passies voor de geliefden.
Tussendoor ook veel grapjes. 'Hoi Zé! Let een beetje beter op onze zagerij, straks verbranden de machines nog!' De zaagmachine is een driekantige paal die ze in de grond hebben geklopt! De scherpe zijde van de paal dient om de palmbladeren in twee te splitsen. Dan kunnen die dienen als dak voor de hutten. Van overal worden zware palmbladeren uit het bos aangesleept. Er wordt gezweet en de waterkan moet onophoudelijk bijgevuld worden door de vrouwen, die de bonen bereiden in een grote metalen waskuip.
‘De machine is ontploft’ roept Zé plots, en hij laat zich op de grond vallen. ‘We gaan eerst bonen eten’. Het is middag. Iedereen lacht met het grapje van Zé. ‘Zé is ontploft’, dus ophouden maar. Er zijn alleen bonen met maniokmeel, ‘Haal de gebraden kippen eens’ plaagt Raimundo. ‘Goede koks weten dat die bij de bonen horen’. ‘Later, slokop’ antwoordt Bilô gevat ‘Ze zitten nu nog in het ei, bouw jij maar eerst snel een kippenhok, dikke pens!’
Het kamp ligt naast de aarden weg naar Palmeiral. Een prikkeldraad bakent de fazenda af, 3000 hectare goede grond die er al jaren leeg bij liggen en niets opbrengen. En ook honderden gezinnen in Tapiramutá die nog geen vierkante meter bezitten om een kip te kweken.
Met rode verf heeft Wilson enkele woorden geschilderd op het hek dat toegang verleent tot het terrein. Hij heeft er lang over gedaan en de tekst staat vol fouten. Hij kan nauwelijks schrijven, zoals de meesten hier. Ondanks de fouten is de boodschap duidelijk: ‘Wij willen alleen maar leven, de politie is voor de dieven, niet voor de mensen zonder land’
Voortaan blijft hij op het hek letten. ‘Ik doe alleen open voor wie dit begrijpt’ grinnikt hij.
3. DAAR IS DE GERENTE
Het was te verwachten. De beheerder van de fazenda komt eraan. Een kreet van schrik gaat door het kamp: ‘Geraldo is daar!’ Het gaat spannen. De bezetters naderen nerveus. Geraldo is alleen, zijn wagen heeft hij buiten het terrein laten staan. Het hek is met een ketting afgesloten.
‘Wie zijn jullie en wat voeren jullie uit?
‘Wij zijn landbouwers die bonen willen planten.’
‘Dit is jullie grond niet, dit is tegen de wet’
‘Bonen planten kan nooit tegen de wet zijn ‘
‘Maar grond roven wel ‘
‘Wij roven geen grond, wij betalen voor onze grond, wij zijn geen dieven, lees wat er op het hek staat ‘
‘Wie heeft hier de leiding? ‘
‘Wij allemaal, er zijn hier geen leiders.‘
Ze wijzen naar de vlaggenmast die tussen de hutten staat.
'Daar zie, onze vlag, de leiders zijn de MST. Ze wonen in Itaberaba Neem met hen contact op. Zij zullen met de eigenaars van de fazenda onderhandelen. Wij geven het in handen van de justitie. Wij willen alleen bonen planten en huizen bouwen, we willen een school en toekomst voor onze kinderen. Wij willen een waardig leven zoals iedereen in dit land’
‘Die daar heb ik ergens nog gezien ,' zegt de gerente plots heel scherp. Hij wijst in mijn richting.‘
‘Die kent iedereen hier toch’ repliceren de mensen geamuseerd. ‘Dat is de padre. Ga jij dan nooit naar de mis?’
Er wordt gelachen.
De spanning ontlaadt zich. De bezetters bieden de gerente een 'cafezinho' aan. Hij is gestuurd door de fazendeiro om de situatie te verkennen. ‘Als de fazenda hier onteigend wordt, verlies ik ook mijn broodwinning.’
Dat is overdreven. Hij heeft nog een winkel en een aantal hectare goede landbouwgrond. Helemaal onbemiddeld is hij zeker niet. Hij is geen ‘Sem Niemendal’.
Hij kan onze gerente worden als hij wil, opperen enkele ‘Sem Terra’.
Ik neem hem even apart. ‘Deze mensen hier hebben niets meer. Door de droogte van vorig jaar is alles opgebruikt. Er is voor hen geen andere oplossing. Ze willen alleen een lap grond. Elders in dit land worden vrachtwagens overvallen en winkels geplunderd. Elders in dit land worden mensen mishandeld omdat ze honger hebben’. Hij knikt, maar wat kan hij daar aan doen? Hij moet ook leven.
We verzekeren hem dat er geen wapens in het kamp zijn. ‘Wij hebben geen geweren, alleen een hak om de grond te bewerken. Wij willen geen geweld. Wij willen leven, meer niet. Wij steken leven in deze luie grond, bonen, maïs, worteltjes, maniok, meloenen. Deze ‘tristeza’ hier wordt straks een ‘beleza’. (een stukje schoonheid)
Na het vertrek van de gerente roept Vando de mensen samen. Een oude metalen plaat dient als bel. Er zijn een reeks vaste signalen, snel kloppen is gevaar, traag kloppen is vergaderen bij het hek. Er komen blijde en droevige geluiden uit het verroest metaal. Het ritme waarmee geklopt wordt, spreekt zijn eigen taal.
Vando lijkt bezorgd en houdt een korte maar energieke toespraak. ‘Het wordt nu menens, mensen. We mogen reacties van de fazendeiro verwachten. Van nu af bewaken we dag en nacht de toegang tot het kamp. Altijd iemand bij het hek voortaan! Geen bier of rum in het kamp!
We gaan het werk verdelen en iedere avond vergaderen we om de toestand te bespreken. ‘Wie neemt de eerste beurt bij het hek?‘
Vando heeft al meerdere bezettingen meegemaakt. Hij woont nu in Utinga. De grondbezetting van de ‘Sem Terra’ in Utinga werd met succes bekroond. Een onproductieve fazenda werd onteigend. Er is nu toekomst voor honderden families die samen bouwen aan een nieuwe nederzetting. Vando is nu eigenaar geworden van een stuk grond. Hij is geen landloze boer meer. Hij is een kleine pezige man die met rechtvaardigheid en begrip het kamp leidt. Hij zegt weinig maar observeert alles. Hij houdt orde op zaken. De mensen in het kamp waarderen hem en aanvaarden zijn gezag.
4. Pesterijen
De reactie van de fazendeiro laat niet op zich wachten. Daags na het bezoek van de beheerder wordt de enige waterput in de omgeving vervuild. Het water ruikt naar carbolineum. De mensen zijn ontzet. Hij wil onze kinderen vergiftigen! Enkele ‘Sem Terra’ hebben het zien gebeuren. Koewachters in dienst van de fazendeiro hebben het spul ‘s morgens vroeg in de put gegooid en zijn daarna snel weggevlucht.
Geen drinkbaar water meer voor het kamp! En er zijn al een honderdtal bezetters aangekomen, families met heel kleine kinderen nog. In deze hitte houden ze het geen dag uit. Met het noodsignaal roept Vando de mensen samen. Er wordt druk overlegd. De bezetters zijn verontwaardigd. Wat een laffe streek, de enige waterput in de omgeving vergiftigen. En het is niet eens zijn waterput. De waterput is van een kleine fazendeiro die ons zelf heeft aangeboden om water te halen uit zijn put.
In het midden van de fazenda staat nog een oude drinkbak voor de paarden. Als we de muren wat optrekken en de binnenkant met mortel bewerken, hebben we een kuip van veertigduizend liter. Dit moet volstaan voor het kamp. Zijn er metsers in het kamp? Twee metsers dienen zich aan. Als we tegen de middag kunnen beginnen is de waterbak tegen morgenavond klaar.
De parochie geeft vijf zakken cement. Een metsersbaas uit Tapiramutá voert wat zand aan. Enkelen gaan op zoek naar tankwagens die tegen de volgende avond water kunnen aanvoeren. De gemeente beschikt wel over een tankwagen maar de burgemeester is de ‘Sem Terra’ niet genegen. ‘Geen invasies in mijn gemeente ‘ De burgemeester woont 350 kilometer van hier, in Salvador. Naar Tapiramutá komt hij praktisch nooit. Zijn gemeente is zijn minste bekommernis.
Slechts één gemeenteraadslid wil de ‘Sem Terra’ bijstaan. De andere gemeenteraadsleden weten van geen bezetting. Niets van gehoord, ze hebben het zo druk. Gemeenteraadslid Zé Lima is eigenaar van een drankenzaak en schenkt een voorraad mineraalwater voor het kamp. Vando zorgt dat iedereen voldoende water krijgt. De kinderen krijgen eerst te drinken. Ze hebben bijna een dag lang niets gehad en zijn totaal uitgedroogd. Het mineraalwater van Zé Lima wordt op applaus onthaald.
Een dag later is de waterbak klaar. Het waterprobleem lijkt voorlopig opgelost. Veertigduizend liter water moet volstaan om het een week uit te houden. Als de eerste tankwagen aankomt, lijkt het een feest. De moeders beginnen dadelijk hun kinderen te wassen. Ze zijn grauw van het vuil, in twee dagen geen water gezien en met gans de troep geravot in de verlaten houtskoolovens van de fazenda. Overal schuimt het van de zeep.
Er wordt met bakken water naar elkaar gegooid. Kinderen stribbelen tegen want dat hinderlijke wassen hoefde hier toch niet meer. Ze onderwerpen zich met tegenzin aan het herwonnen ritueel.
Als de laatste tankwagen zijn lading lost, wordt de vreugdedans abrupt verbroken. Er drijft een vieze smurrie boven het water. De eigenaar van de tankwagen heeft afvalwater in de waterbak laten lopen. Even dreigt er een conflict. Al ons werk weer naar de bliksem.
Vando komt tussen en laat de bestuurder van de vrachtwagen ongemoeid vertrekken. De fout ligt niet bij hem maar bij zijn baas.
‘Raak hem niet aan, hij is ook maar een gewone arbeider zonder grond.’ Vando heeft al meer van deze pesterijen meegemaakt. En hij kent de oplossing. Met een darm wordt het meeste vuil afgeheveld. Het zuivere water steekt onder de smurrie en wordt met een andere darm onderaan de waterbak afgetapt. De kinderen juichen stiekem. Gedaan met wassen.
(Einde eerste deel)
Padre Frans
13 juni 1999, patroonsfeest van het Bisdom Ruy Barbosa
Vandaag krijgen we één van de mooiste verhalen uit het evangelie: de parabel van de barmhartige Samaritaan. Jezus tekent daarin twee soorten mensen. Van de ene kant de mooipraters, die over alles hun zeg willen hebben en alles het best weten, maar die zelf hun handen niet vuil zullen maken. En daarnaast de stille werkers, die niet te koop lopen met grote woorden, maar gewoon doen wat goed is.
Een wetgeleerde stelt een strikvraag aan Jezus: ‘Meester, wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven?’ Jezus zegt gewoon: ‘Doe wat in de wet van Mozes staat: bemin God bovenal en je naaste als jezelf.’
Daarop probeert de wetgeleerde zijn vel nog te redden ‘En wie is mijn naaste dan?’. Maar Jezus loopt niet in de val. Hij geeft geen theorie, maar een verhaal. En dan zijn er eerst twee, die de sukkelaar zien liggen, maar hem voorbij lopen. Alleen de derde man is anders: hij ziet het leed en helpt.
Aandachtig zijn en gehoorzaam zijn, daar komt het op aan. Ogen en oren goed open houden om te zien wat God hier en nu van ons vraagt. En dan gehoorzaam zijn aan de oproep van God. Want God spreekt ons aan en roept ons op in ons gewone leven van elke dag.
Een echt geloof is geen theorie, maar staat met twee voeten in het leven en wordt zichtbaar in goedheid die gedáán wordt. Dat wordt ook bedoeld in de eerste lezing: ‘het woord van God is niet ver over zee, of hoog in de hemel’. Het is dichtbij: God spreekt ons aan in ons gewone leven van elke dag.
‘Ik kom het bruidsjapon halen’, gilt een stevige jongedame ‘Volgende zaterdag trouw ik namelijk in uw kerk.’ Ik weet wel van een trouw maar niets van een bruidsjapon. Ik leg aan de opgewonden huwelijkskandidate uit dat ik padre ben en geen kledingzaak. Van kleren weet ik omzeggens niets, alleen dat ze zo nu en dan eens moeten gewassen worden.‘Ach wat stom,‘ kirt het enthousiaste schepsel.‘Ik ben hier duidelijk verkeerd, ik moet bij de zusters zijn.‘ En weg is het wilde wezen. Ik blijf beduusd achter. Wat krijgen we nog allemaal over de vloer. Irmã Renata lost het mysterie op. De parochie bezit namelijk twee bruidsjaponnen die aan toekomstige bruiden worden uigeleend. De meeste bruiden kunnen geen nieuwe uitzet betalen en komen vestimentaire hulp halen bij de parochie. De bruidegom vindt altijd wel een oplossing, leent ergens een fris hemd bij vrienden, maar de bruid heeft het lastiger. Er is een bruidsjapon voor stevige en een bruidsjapon voor smallere exemplaren beschikbaar. Daar de meeste Baianas tot het stevigere soort behoren is het omvangrijkste bruidsjapon bijna altijd besproken. Vandaar de drukte en de opwinding in mijn huis. Straks verkopen we de pastorie nog aan de Trois Suisses.
---
Vanmorgen is de wereld groen en stinkt het alom . Ik weet niet wat te denken. Gisteravond leek alles nog gewoon, het plafond, de kleerkast, mijn schoenen, niets aan de hand. Vanmorgen overal groene schimmel, ‘mofo’, op plafond, kleren, schoenen, alles vochtig en klam en een indringende, vieze geur. Ik moet vervaarlijk hoesten. Er is vast griep op komst. Dat is hier altijd zo in de winter, zegt Carmelinha, je moet je huis meer verluchten, padre, anders raak je die schimmel nooit kwijt. Ik haal een product uit de winkel van Jaime, Antimofo Vedacit. Jaime heeft allerhande Anti-dinges in zijn zaak, Anti-umidade, tegen het vocht, Anti-cupim tegen de termieten, Anti-formiga tegen de mieren, Anti-dengue tegen de muggen. Dat belooft hier, mijn eerste winter in Tapiramutá, met allemaal ‘anti-dinges’. Eerst de schimmel met een harde borstel verwijderen en daarna alles goed insmeren met Anti-mofo luidt zijn advies. Jaime lacht breeduit, ach die ‘estrangeiro’. Operatie anti-mofo is begonnen. Gans mijn inboedel wordt eerst naar de tuin gesleept. Gelukkig is de kamer waar de computer staat niet door mofo aangetast. Heb ik dat even goed bekeken, geen mofo in mijn belangrijkste vertrek! Dat komt goed uit want Irmã Zélia is op bezoek om met de computer te leren werken. Ze helpt met de verhuis. Er hangt overal een groene mist in de kamers. We gaan wel buitenhuis eten, werpt Zélia op, in de kilo-zaak daar is het goedkoop. Ik hou niet erg van mofo op de bonen. Na de operatie anti-mofo neem ik opgelucht een stortbad. Het water kleurt groen en ik moet extra shampoo aanwenden om mijn haren van de schimmelresten te bevrijden. En opnieuw hoesten en niezen en een zwaar hoofd.
De dag daarop wordt de ramp voltrokken, de ‘Tiazinha’ heeft mij in haar greep. Tiazinha, de’ kleine tante ‘, zo wordt de griep dit jaar genoemd. Tiazinha is ook de naam van een nogal pesterig dametje op de TV die graag de mannen plaagt. Vandaar de naam van deze nieuwe griep. Koorts, keelpijn, hoesten, gewrichtspijnen enzovoort, een waar kreng deze Tiazinha. Bijna een maand lang heeft ‘de kleine tante’ mij getergd. Ik raak wat in paniek want er zijn al bezoekers voor mij geland in Salvador, Fredje, Pierre, Chris en Gilbert. En de griep wil maar niet wijken. Gelukkig worden mijn bezoekers goed opgevangen door de collega’s . Een welkomstgroet op het vliegveld van Salvador is er voor mij niet bij. Volgende winter neem ik beslist wraak op alle mofo’s en alle Tiazinhas. Wacht maar engerds, alle antidinges van Jaime gooi ik op jullie kop. Daarzie!
---
Ik woon in de Travessa 31 de Marçonummer 34. Veel straten worden in Brasil met een datum aangeduid. Wat hadden we dan op 31 maart? Dat was de dag van de militaire staatsgreep, zegt irmã Renata bitter. Nadien hebben we 21 jaar dictatuur en verdrukking doorstaan. Bijna alle straten van Tapiramutá zijn naar bandieten uit die tijd genoemd. We hebben hier ook de rua Presidente Médice, de ergste van al. Tijdens zijn ambtsperiode werden ontelbare mensen gefolterd. Ik zou wel liever meteen in de dahlialaan of in de madeliefjeslaan gaan wonen. Dat kan voorlopig niet in deze stad. Maar eens gaan de bloemen hier ook bloeien, com certeza.
We zijn een beetje versuft door het lange rijden. Meer dan 800 km hebben we er op zitten. Een koffie zal ons goed doen. Is er koffie?
‘Sim’ zegt de slonzige eigenaar van de zaak. Hij blijft onbeweeglijk boven de toonbank hangen. Het is bloedheet. ‘Demora?’ wil irmã Renata weten, ‘Zal het nog wat duren?’ ‘Demora,’ antwoordt de man met lijzige stem. Verder gebeurt er niets. Hij blijft doorhangen. Is er dan geen frisdrank? ‘Sim’ já er is er.‘ Opnieuw geen actie. ‘Avança Brasil ‘ zegt irmã Marta, ‘vooruit Brazilië’, de spreuk van president Fernando Henrique voor de verkiezingen.
Ook dit blijkt niet te helpen ‘Demora’. Het zal nog wat duren. We rijden verder in de kokende oven. ‘Demora Brasil’, is de conclusie van irmã Marta, het blijft maar duren. Geen koffie in het land van de koffie.
---
Een beetje triest staat hij voor mij, een magere opgeschoten jongeman. ‘Of ik geen emmers, potten, pannen, lakens, dekens of matrassen wil kopen?’ Ik heb helaas niets nodig. Hij is van Juazeiro, dat is driehonderd kilometer hier vandaan. Vanmorgen is hij met een aantal lotgenoten gedumpt in deze voor hem totaal onbekende stad. De baas pikt hem vanavond weer op. Ze slapen met zijn allen in zijn vrachtwagen, tussen de handel die ze overdag kwijt willen. Slechte tijden, niemand koopt, zucht hij somber. Of hij geen tas koffie wil? Hij bedankt, nauwelijks hoorbaar. Ik voel mij onwennig. Zonde, zo een frisse jongeman die de ganse dag rondzeult, geketend aan waardeloze brol. Het zoveelste slachtoffer van de werkeloosheid Even licht er wat reactie op.’ ‘Straks ga ik weer studeren, voor dokter, com Certeza ...’ Com certeza, zeker weten ‘ laat ik me ook ontvallen. We weten dat dit niet gebeurt. dit jaar niet, volgend jaar niet. maar het helpt om ons onbehagen te milderen. Hij snapt wel dat ik zijn uitzichtloze situatie doorgrond. Hij wil geen medelijden, hij wil verkopen maar ik hoef geen brol. Een voor ons beiden vervelend moment. Hij is intelligent, heeft zijn secundair onderwijs voltooid. ‘Até, tot ziens…’ Het gerammel van potten en pannen verdwijnt in de straat. Até, tot er betere tijden komen ... dit jaar ... volgend jaar....
---
Ik hoor kreten. Irmã Marta verstijft in het voorportaal van mijn huis. ‘Lá....lá... horrível.’ Lálá blijkt een grote, vette wrattenpad te zijn. Het beest verzet geen poot, kijkt star voor zich uit, twee koude uitpuilende ogen. Wat een flauwe drukte, denkt de pad, dat mens moet dringend naar een hulpverlener. Een voorbijkomende vlieg verdwijnt met een smak in het beest. Minder gillen, meer slikken, denkt de pad. ‘Nog liever een ratelslang dan dit‘, zegt Marta, ‘zoiets nóóit meer of ik verdwijn voor immer uit dit huis ...’
---
Zeven september: ‘O Grito dos Excluídos’, De Schreeuw van de Uitgeslotenen. Voor het eerst in de geschiedenis van Tapiramutá komen mensen op staat, tegen de werkeloosheid, tegen de grondspeculanten en vóór een rechtvaardig loon, vóór een nieuw Brazilië. ‘Brasil, um filho teu não foge à luta. Brazilië, uw zonen vluchten niet voor de strijd.’ We zijn met een kleine tweehonderd, jongeren, kleine boeren, Sem Terra*, gemeentepersoneel. De sfeer is opgewekt, een stralende dag.
Ineens verschijnt de ziekenwagen van de gemeente. Is er iemand onwel geworden? Er stapt een man uit met een fototoestel. Een kreet van verontwaardiging.’ Daar zie, de spion van de burgemeester, straks worden we allemaal afgedankt. Om confrontaties te vermijden ga ik praten met de man. ‘Voor wie wil je foto’s nemen? ‘ ‘Voor de vrouw van de burgemeester’ De ‘madámie’ van de burgemeester speelt namelijk baas in deze stad, beweren de kwatongen. Ik probeer de man te overreden om zijn fototoestel op te bergen. ‘Als je foto’s neemt van deze ambtenaren worden ze straks afgedankt.‘ ‘Weet ik,’ zegt de man nerveus, erg aangeslagen ‘Ik ben met jullie, maar als ik geen foto’s neem voor madámie, verlies ik morgen al mijn werk’.
---
Zondag en geen brood bij de bakker. Bij de molens is de prijs voor het meel opgeslagen’, weet Margarida, de bakkersvrouw. We kunnen onmogelijk broodjes bakken voor tien centavos per stuk. Dat loont de moeite niet. We gaan met de bakkers van Tapiramutá afspreken wat we hieraan kunnen doen. Misschien worden de broodjes voortaan voor vijftien centavos verkocht of worden de broodjes opnieuw wat kleiner, zoals in februari. Toen wou niemand vijftien centavos voor een broodje betalen. Veel te duur, kloegen de klanten. We hebben toen het gewicht van de broodjes verminderd. Vandaag, zondag, eten we dus droge beschuiten, met veel tegenzin. Morgen, maandag, zijn de broodjes wellicht nog kleiner. Overmorgen bestaan er misschien geen broodjes meer.
