VERLANGEN NAAR GEZAG, NIET NAAR MACHT

Bevrijding zonder houvast geeft leegte. Dat zei sociologe Christien Brinkgreve (Universiteit van Utrecht) in een interview voor ‘De Telegraaf’ (30 december 2012). Dat is de situatie waarin onze samenleving verkeert. We zijn bevrijd van bevoogding, maar kennen geen boodschap meer om op te leunen. Kortom, we weten waarvan we vrij zijn maar niet waarvoor. Daarom zijn zo veel mensen grof. Ze schelden elke mens met een mening de huid vol. Want wie zelf geen boodschap te verbreiden hebben, houden nog slechts kritiek als waarheid over. En dus zijn veel mensen fel kritisch. Kritisch voor iedereen en alles, behalve voor zichzelf en hun eigen gelijk. Wat dat gelijk dan wel mag zijn, weten ze niet eens. Want ze staan nergens voor. Dat gebrek aan houvast om rechtop te blijven en aan richting om zich op weg te begeven, maakt mensen woest. Woest uit angst. Het is buiten koud, als alles vijandig is. Het is ook binnen koud, als er geen vuur meer brandt. Er zit een smeekbede verborgen achter de actuele hufterigheid: wie heeft een boodschap voor mij waarvoor ik weer eens warm kan lopen? Christien Brinkgreve schreef over de leegte annex honger een boek, ‘Het Verlangen naar Gezag’. Mijn vraag: als er nood is aan gezag, waarom horen de Kerken, die teruggaan op Iemand die sprak met gezag, die smeekbede niet? Uit bescheidenheid? Toch niet omdat ze macht over een kleine rest verkiezen boven gezag voor de brede massa? Ook bescheidenheid kan aangeklede arrogantie zijn.

Mensen verlangen naar gezag, naar figuren of instanties die hen niet bevoogden maar die hen in vrijheid de weg tonen en die hun de waarden aanreiken om op het pad te blijven dat leidt naar geluk, vrede en vertrouwen. Het goede leven is niet een leven van losbandigheid maar van verantwoordelijkheid, weten we inmiddels.

De dominee en de pastoor spelen die rol niet meer, zei Christien Brinkgreve in het eindejaarsinterview van ‘De Telegraaf’. Precies. Maar alle anderen die meenden in de plaats te kunnen komen, hebben ook al afgedaan.

Ofwel waren ze leugenachtig. Marx was ‘a god that failed’, schreef onlangs iemand. Het vooruitgangsgeloof vulde de leegte van het geloofsverlies niet. De bankier die de toekomst op de beurs zette, bleek vooral zijn eigen zakken gevuld te hebben.

Ofwel waren ze drammerig. De dominee bleek achteraf gezien veel minder moraliserend te zijn geweest dan de domineeszoon. Het scheldend gepreek van deze laatste werkte te langen leste op de zenuwen. Freek de Jonge trekt inderdaad niet meer de volle zalen van weleer.

Wie blijft nog over? De staat? Zij zou met wetten ons gedrag bepalen. Maar als de seculiere staat optreedt als gewetenspolitie, wordt ze politiestaat. Kon je nog weigeren om in het biechthokje te stappen, dan kun je niet weigeren om te verschijnen voor de rechtbank.

De wil van de staat is te veel macht, te weinig gezag. Mensen houden sowieso al niet van de staat, nog minder als zij zich bezondigt aan regelgeverij. Die regels variëren bovendien naar gelang de partijen aan de macht. Het geweten werd een speelbal van de wet.

Er is nood aan gezag zonder macht. Misschien toch iets voor een machteloze Kerk? Maar ze trekt zich bescheiden terug onder haar eigen gewelven. Beschaamd over de eigen macht die ze vroeger wel eens misbruikte. Priesters en dominees waren te zeer de schriftgeleerden met macht uit het evangelie geweest die stonden tegenover Jezus die sprak met gezag.

Het verlangen van de samenleving naar gezag is groot. De bescheidenheid van de Kerk is misplaatst, ze mag en moet haar verleden verleden laten zijn. Ze kan weer gezag verwerven, als ze woorden van vertrouwen spreekt, waarden van menselijkheid aanreikt en zelf niets dan naastenliefde is (‘Zie hoe ze elkaar liefhebben’). Maar dan moet ze ook intellectueel ernstig zijn en van de symbolische verhalen uit het evangelie geen historische feiten willen maken. ‘Ook de rede kan je tot God brengen’, zegt de rabbijn in de roman ‘Dit Zijn de Namen’ van Tom Wieringa. Er kan geen sterk geloof zijn, als het denken zwak is.

Laten we hopen dat de Kerk niet in de klerikale verleiding vervalt om de macht over de versmalde rest belangrijker te vinden dan het gezag voor de brede massa. Want de verkerkelijking van het geloof leidt tot een massieve verenging van de verstaanshorizont van het christendom. Slachtoffers daarvan zijn de mensen zonder houvast.

Mark Van de Voorde, in: RKK Rorate, Nieuwsbrief, 5 januari 2013