Zoals dat gaat in Mundo Novo

Vandaag ben ik eens gaan snuisteren in schrijfsels van vroeger, verslagen, verzonden e-mails, die enigszins een stukje van het dagelijkse leven in en rond Mundo Novo kunnen weergeven. Geen belevenissen van dit jaar, maar het had allemaal net zo goed ook gisteren kunnen gebeuren. Hierdoor is er soms enige overlapping met vorige dagen.

Pé do Morro

Regelmatig bezoeken Frans en ik ‘povoados’ of woonkernen, die wel tot de parochie van Mundo Novo behoren, maar verder van het centrum, ergens tussen de heuvels verspreid liggen. Zo zijn we gisteren naar ‘Pé do Morro’ geweest, zowat twintig kilometer van hier, bij mensen waar we vorig jaar ook al zeer goed ontvangen werden. De ‘vrouw des huizes’, die in het schooljaar wat les geeft aan enkele kinderen uit de omtrek, was niet thuis, maar de man wel, en zijn ouders waren ook op bezoek: zijn vader, een kras ventje van 91 jaar, dat nog zeer goed is, alleen een beetje hardhorig, en zijn moeder van 79, die ook nog heel goed is voor haar leeftijd, en dan waren er ook nog twee kinderen uit de omtrek aanwezig. De man of ‘heer des huizes’ boert daar, op een kleine ‘fazenda’, dat is naar onze normen al een redelijke boerderij, maar de woning en de leefomstandigheden zijn nog zeer primitief, en in onze ogen nog heel armzalig; de mensen echter zijn heel warmhartig. De tweede helft van de weg loopt volledig door de weiden van een aantal gelijkaardige kleine fazendas, van elkaar afgescheiden door houten hekken, om het vee binnen de omheining te houden. Zodoende was het voortdurend ‘auto uit, auto in’ om telkens weer verder te kunnen rijden.

L’été indien

De voorbije dagen was het weer nog drukkender dan gewoonlijk. Vandaar de titel: ‘L’été indien’, dat liedje van Joe Dassin, of ‘Indian Summer’. Zeer warm, en daarbij nog een heel hoge luchtvochtigheid. Het is een fenomeen van de tropen. Als je in zulk een klimaat leeft, valt het niet mee om te werken. Het gaat niet op om daarbij van luiheid van deze mensen te spreken. Dit klimaat overdondert je met een loomheid, waaraan je moeilijk weerstand kan bieden. En toch zie je, zelfs op zulke dagen van een ‘Indian Summer’ nog mensen die her en der in de ‘roça’ aan het wroeten zijn op een schamel lapje grond, een stukje grond klaar leggen om bonen te zetten, of elders anderen, die het onkruid al aan het wegharken zijn tussen de bonen, het is geen lachertje. En tegen donkeren aan zie je ze dan, na zo’n zware dag, naar huis gaan, een steile helling, en vaak over een hele afstand.

Westers comfort

De voorbije dagen voelden we het al aankomen: de kans is groot dat wij hier zonder toegang tot internet zullen vallen, ik heb die vrees al enkele keren uitgedrukt, en vanaf woensdag voormiddag heeft het onheil hier in allerlei vormen toegeslagen. Internet viel dus uit, maar daarvoor waren er al andere perikelen, die de kop opstaken. De telefoonverbinding liet het afweten, ’s morgens geen warm water om te douchen, dat is op zichzelf niet zo erg, maar dat wijst op een tekort in de waterbevoorrading, en een ander gevolg van die waterschaarste is, dat er stroomschokjes op de waterkraan staan, een beetje zoals bij een afsluiting met schrikdraad rond de weiden. En dat is al minder leuk, ook niet echt gevaarlijk, maar het levert een aarzeling op, om die kraan toe te draaien of aan te raken. Later op de dag viel de waterbevoorrading helemaal weg, en zo hebben we hier een tweetal dagen zonder water gezeten. Gelukkig had Lene nog het zwembadje voor de kinderen opgevuld, zodat we daaruit konden putten voor het toilet. De miserie van de derde wereld dus op alle fronten, maar dat is, achteraf bekeken, een leerrijke ervaring. Wij, met ons twee, konden ons voor een paar dagen wel redden, maar het geeft een klein beeld van de dagelijkse omstandigheden, waarin gezinnen, soms met vier, vijf kinderen moeten leven, niet voor twee dagen, maar dagdagelijks.

Fazendeiro

Een vreemde titel vandaag, fazendeiro. Er was al meer dan twee weken de vage bedenking: ‘we moeten eens naar de fazenda Pai Neiras gaan’, maar ik had er mij al lang mee verzoend, dat dit vage toekomstplan de weg zou gaan van alle vage plannen in Brazilië, en dus op niets zou uitlopen.

Het was een foute gedachte: een onvoorspelbaar toeval heeft mijn redenering overhoop gehaald. Gisteren, in de voormiddag was Frans naar de kerk om kindjes te dopen, en ondertussen kreeg ik hier bezoek. Ik verschoot er wat van toen Pedro, de secretaris van de parochie, rond half elf in het bureautje binnenkwam om te zeggen dat er iemand voor mij was. Ik dacht: ‘Sjiezesmareinte, wa krijgen we nu?’. En er was inderdaad bezoek voor mij: Ilma (ielma), die indertijd nog in België, bij mij thuis, op bezoek geweest was, toen ze met enkele Braziliaanse jongeren naar de Wereldjongerendagen in Keulen gingen, en met wie ik dan twee dagen rondgetrokken ben, onder andere om de Polder, het Verdronken Land van Saeftinghe, den Doel en de kathedraal van Antwerpen te bezoeken. Naderhand, na de WJD, hebben we dan ook nog een dag bij de broer van André in Scheldewindeke doorgebracht, foto’s gekeken en veel gelachen om hun verblijf in Keulen en in België …

Ilma had dus gehoord dat ik in Mundo Novo was, het stadje waar ook zij woont, en haar moeder had mij, net als vorig jaar op de markt gezien, en zo kwam zij goeden dag zeggen. Die Ilma werkt als onderwijzeres in het mini-schooltje van de fazenda ‘Pai Neiras’, en zo kwam ons geplande bezoek aan die fazenda ter sprake. Inmiddels was de doopheer thuisgekomen en die kwam deelnemen aan ons gesprek. En zo kwam het dat we meteen dezelfde namiddag al, vanaf drie uur, naar de fazenda gingen. Het is een prachtige boerderij, een unieke ligging, een goede duizend koeien, meer dan 150 paarden, en voor de rest ook geiten, kalkoenen en ander pluimvee. Zulke grote fazenda’s hebben wel eens meer een eigen schooltje, dat bestemd is voor de kinderen van de werknemers en ook de andere kinderen, die in de omgeving wonen. Die kinderen zitten dan allemaal samen in één klasje en krijgen op die manier een soort van individueel aangepast onderwijs.

Ilma heeft zo een klasje met zestien leerlingen tussen de zes en de veertien jaar. Als leeromgeving vallen deze schooltjes doorgaans mee, omdat de groep beperkt blijft, en omdat de kinderen van de ‘roça’ meestal minder rebels zijn dan die van de stad. Elke maandag vertrekt Ilma dan ’s morgens naar de fazenda, en zij blijft daar tot de zaterdag. Ze heeft een eigen ‘appartementje’, bij manier van spreken, naast het klaslokaaltje, met een eigen keukentje-living en een eigen slaapkamer. Het is als appartement wel heel bescheiden in vergelijking met het comfort dat wij gewoon zijn: zo is er geen stromend water bijvoorbeeld, er is wel een TV-tje en een radio maar alles is zeer nederig en toont heel goed dat deze onderwijzers of onderwijzeressen op een fazenda toch wel met heel weinig moeten vrede nemen. In ruil van dit schaarse comfort, krijgen zij evenwel een prachtige omgeving voor hun werk, en vinden zij daar allicht meer arbeidsvreugde dan in een gewone school. Ilma was in elk geval heel tevreden, en vroeg ook enkele keren wat ik vond van mijn bezoek aan de Pai Neiras, en haar klasje of schooltje, waar zij ons ontvangen had. Haar lessen zijn enkel in de voormiddag, Brazilië werkt met halve klasdagen, en daarnaast zijn er in haar klasje bijeenkomsten van catechisten, mensen van de parochie van Jequitibá, enz. Er zijn ook af en toe missen door een pater van de abdij, die een studiemakker is van de fazendeiro, de herenboer.

Zo’n fazendeiro is ook geen boer in onze betekenis van het woord: hij werkt niet op de fazenda, en hij woont er ook niet. Wel is het zo dat het mooiste huis, dikwijls ook het eerste als je het domein van de fazenda binnenrijdt, aan hem is voorbehouden. Zelf woont die man, met zijn gezin, meestal in Salvador, en oefent daar een hooggeschoold beroep uit van dokter, of ingenieur of iets in die zin, en heeft dan als bijverdienste één of meer fazenda’s, waar hij enkel de financiële vruchten van plukt. En af en toe komt hij eens op bezoek, om met de ‘gerente’ of beheerder enkele zaken te regelen, of ook wel om vrienden te ontvangen of om van de rust te genieten.

De fazendeiro van de ‘Pai Neiras’ is een ingenieur, die voor een multinational werkt in Salvador, een oorspronkelijk Nederlands bedrijf voor grote wegenwerken. Vijf jaar geleden heeft hij deze fazenda gekocht, en nu komt hij daar regelmatig, vooral om rust te vinden, zegt hij zelf, want die vind je daar zoals nergens anders. Als hij daar is, weer volgens zijn eigen zeggen, besteedt hij vijf-zes uur per dag aan paardrijden, om dan ’s avonds een gezonde moeheid te ervaren. Er zijn anderen in Mundo Novo, die het met een stalen ros moeten stellen om hetzelfde te bereiken!

Gisteren was de fazendeiro op zijn fazenda, en toen hij hoog bezoek zag van twee padres, kwam hij ook meteen naar buiten, en zo kreeg ik een private rondleiding op het bedrijf door de grote baas zelf. Hij is iemand, die in de omgang heel menselijk en minzaam overkomt, heel vriendelijk en ook eenvoudig, maar in een gesprek, dat overigens heel aangenaam was, merk je al vlug, dat goede mensen gemakkelijk vastgeroest geraken in een systeem dat onrecht, onderdrukking en uitbuiting in stand houdt. Een klein voorbeeldje hiervan mochten we van dichtbij meemaken.

De weg naar de fazenda, een zandweg natuurlijk, loopt door de landerijen en over de heuvels, daalt eerst tot in het dal en klimt dan weer omhoog tot bij de fazenda, die helemaal bovenaan de heuvel ligt. Onderweg moet je door een aantal ‘cancelas’, houten hekken als afsluiting tussen de weiden, en ook over verschillende ‘mata-buro’s’, hier ken ik geen Nederlands woord, maar letterlijk betekent dit ‘ezelsdoders’, dat zijn die houten bruggen, tussen twee weiden, die zo gemaakt zijn, dat het vee er niet over kan, omdat hun poten zouden wegzinken tussen de verschillende palen, die zo’n brug vormen. Een auto kan er wel over passeren, maar dan moeten alle palen in goede staat zijn. En dat was gisteren niet het geval: een kamion of een 4x4 had enkele palen van zo’n ‘mata-buro’ vernietigd, en zo stonden we daar, zonder verder te kunnen. Gelukkig kwam er een werkman van de fazenda langs, en samen met de verloofde van Ilma, heeft die in een handomdraai de brug hersteld. Toen we dat dan later vertelden aan de fazendeiro, zei die: ‘ja, je moet het hier allemaal zelf doen, de burgemeester heeft daar geen aandacht voor’. De fazendeiro had, in zijn oprechte schoonmenselijkheid, zelfs niet door dat er grotere noden zijn, dan het herstellen van een brug die alleen naar zijn fazenda leidt, een fazenda met meer dan duizend koeien, ruim 150 paarden en nog heel wat kleiner vee, maar die zelf niet kon instaan voor de aanleg van een degelijk bruggetje, een werk dat hoogstens een halve dag in beslag zou nemen.