KUNST EN LETTEREN WEISSENBRUCH, BREITNER, WILLEM DE ZWART EN GABRIËL. IN DEN KUNSTHANDEL SALA.

Wat mij op deze tentoonstelling het meest getroffen heeft, zijn de twee beste der aanwezige aquarellen van Weissenbruch: een strandgezicht met lage horizonlijn en een visschersdorp in schemer. Deze beide werken alleen reeds maken een bezoek hier tot een verheugenis. Het is vooral het element van de innerlijke synthese dat bij Weissenbruch, binnen het impressionistische kader natuurlijk, zoo sterk frappeert. Schijnbaar, belust op atmospherische innigheid, geeft hij ons iets, dat daar ver boven uit gaat: een zuivre en grootsche diepte van innerlijke aanschouwing.

In het eerste werk ziet ge het strand, als een effen wijkend vlak, duidelijk vereenvoudigd maar zonder eenige opzettelijke strakheid, zonder merkbare inspanning geschilderd. Met eenzelfde fiere en kalme objectiviteit zijn de booten gegeven, het triomfantelijke beweeg van zeilen en masten in de verte werd met lenige vastheid aangeduid. Maar het zwaartepunt dezer aquarel ligt feitelijk niet in het benedenplan maar in 't hoog zich koepelend uitspansel. Het licht blinkt er zilverig grijs, egaal verspreid, met een zekere dreiging in dat lichte grijs; langzaam en ongemerkt stapelen zich de wolkenmassa's op elkaar breiden zich uit, vullen de ruimte met een besef van grootsche, onbegrensde bewogenheid. En ge ziet wel het aangename, het wijde van de voorstelling; ge voelt wel den zilten zeewind op de huid, het vochtige zand onder de voeten, maar nauwlijks merkt ge hoe machtig ook de: innerlijke werking van dat alles is, hoe de schilder, door een volmaakte beheersching van zijn middelen, u bevrijdt uit alle banden van de materie.

Niet minder mooi is de tweede, aquarel van het droomverloren dorp in den vallenden avond, waar de eenzaamheid groot en bevreemdend zou zijn ware ‘t niet, dat ontstoken lichtjes de herinnering aan het menschelijke bewaarden. Hoe zuiver en raak staan die lichten er in, hoe wondermooi rijst het mastje op uit zeeën van nevelig donker. Het is een volop dichterlijk werk, van een innig maar ook sterk bewogen sentiment. Het meesterschap over de middelen dwingt respect af.

Van Breither een studie van een man in een feestdos (olieverf); dat merkwaardigerwijze een zelfportret zou kunnen zijn. Het is prachtig van picturale gevoeligheid,  maar toont hem toch niet in zijn volle kracht. Tot de allerbeste aquarellen uit den vroegen tijd behooren evenwel de militaire stukken, waarvan de doordringende waarneming en daadkrachtige manier van schilderen, in vergelijk met Weissenbruch, iets schokkends hebben, iets alarmeerends. Het opmerkelijke daarbij is, dat Breitner in bepaalden zin toch koeler lijkt; hij geeft zich niet zóó onvoorwaardelijk over als Weissehbrüch het doet; hij bewaart, ook in 't heetst van den strijd, een critischer afstand; hij vertrouwt zich niet toe aan zijn onderwerp en vereenzelvigt zich er niet mee om daarna den afstand te scheppen,- maar bekijkt het als een jager zijn wild bespiedt het fel en waaksch, wachtend tot het moment gekomen is om den sprong te wagen, het naar zich toe te rukken, en te omstrengelen met uitgelaten vreugde...

Van De Zwart is hier een klein doorklonken mansportret, meer schilderkunstig dan psychologisch bekeken, maar met dat al een markante karakteristiek. Het is een goed doekje, zeer levend en met concentratie geschilderd. Het is nadrukkelijk zonder dat nadrukkelijkheid remmend werkte of als een beklemming aandoet. In de rozen werd de kleur in afzonderlijke tikken en vegen aangebracht; maar wel tot, een schoone éénheid gebonden, al moet men er ook geen Verster naast denken. Voorts noem ik van De Zwart nog, het naakt op den rug gezien. Van P.J.C. Gabriël ten slotte diverse aquarellen (molens) in een fijnzinnig; en pittig gepenseeld schilderij met schuiten, waarin de hem kenmerkende correcte elegance en den innigen hartsdrang tot edele, zuivere strakheid versmolten werd. W. Jos. De Gruyter.

het Vaderland 08-04-1930