Het Osbroek is een slibvlakte, door een meander van de Dender uitgegraven in de zacht hellende linkeroever, aan de zuidkant van de plek waar later Aalst groeide. Het werd een elzenbroek dat regelmatig onderliep bij hoge waterstand.
De totale oppervlakte van het oorspronkelijke Osbroek bedraagt ongeveer 100 ha.

Historiek

Sinds de 19e eeuw zijn er verscheidene vervormingen opgetreden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd in het noordoosten het stadspark van 15 ha aangelegd. De eeuwenoude Osbroekbeek werd vervormd en uitgegraven om de Ballonvijver te maken. Omstreeks 1920 werd een gedeelte in het noordwesten als stortplaats van de stad gebruikt, later een gedeelte in het zuiden te Erembodegem.
Na de oorlog werd in het hartje van het Osbroek een ringdijk aangelegd waarbinnen een vijver ontstond. Die werd geleidelijk aan gedempt. Van de oorspronkelijke vijver bleven nog drie aanzienlijke waterplassen over.
In het noorden werden enkele terreinen opgehoogd, onder andere voor de aanleg van het sportstadion en ten zuidwesten ervan het zogenaamde asveld en de spuivlakte.
Van het oude Osbroek blijft nu nog een groot gedeelte min of meer ongeschonden. Nochtans werden 50 ha grondig gewijzigd door de aanleg van het park, het sportterrein, door de vroegere uitbating als stortplaats en door occasionele ophogingen.
Naast het stadspark en de sportterreinen behoren ongeveer 34 ha aan de stad. De rest behoort aan het O.C.M.W. en aan enkele particulieren.

De vegetatie van het Osbroek

Het aangehoogde gedeelte en de enkele resterende kleine vijvers vertonen een rijke verscheidenheid aan planten. Doch die vegetatie is nog onstabiel, bepaalde soorten zullen verdwijnen en de begroeiing zal eenvormiger worden. We vinden er de volgende biotopen terug:
- Wildgroei van halfrijpe wilg en grauwe els met ondergroei van brandnetels op het oude stort.
- Jonge berk en wilg met ijle ondergroei op de zandige bodem van het asveld en jonge wilg op het gewezen stort te Erembodegem.
- Grassen, zeggen, lisdodde, moesdistel enz. op verlaten vochtige grond.
- Op arme grond (steenslag) massale groei van pionierplanten zoals groot hoefblad, reuzelbalsemien, Japanse duizendknoop e.a., evoluerend naar een grasmat met opslag van jonge struiken.

Het oorspronkelijk ongeschonden gebied heeft door lichte storingen enkele wijzigingen ondergaan. Het oude landschap is beïnvloed door populierenaanplanting, aanleg van paden en steken van draineergrachten. Niettemin kunnen we nog spreken van een relatief gaaf gebied. Het omvat de volgende biotopen :
- Dicht struikgewas van vooral wilg, ondoordringbaar vanwege dode takken en omgevallen hout.
- Plassen met zeggen, lis en restanten opgeschoten els.
- Typisch elzenbroek met ijle ondergroei van sleutelbloem, moerasvergeet-mij-nietje en dotterbloem.
- Uitdrogende of natblijvende grachten met waterviolier, waterranonkel e.a.
- Verlandende plekken met riet en zeggen.
- Aangelegde paden met vogelmelk en Indische aardbei.
- Percelen met hoogstam: beuk, gemengd loof, es, naaldhout, Canadapopulier.

Dierenwereld Osbroek

Het Osbroek telt een grote verscheidenheid aan ongewervelde dieren. Bovendien herbergt het een rijk vogelbestand met een vijftigtal soorten die hier als broedvogel voorkomen. Rekening houdend met het feit dat we aan de rand van een toch wel drukke stad zitten, mag dat cijfer beslist hoog genoemd worden.
Torenvalk, ransuil, ijsvogel, grote en kleine bonte specht, maar ook de nachtegaal en het goudhaantje - met zijn amper 5g gewicht het kleinste vogeltje van ons land - kun je er broedend aantreffen. Verder zijn de talrijke zwartkoppen, tuinfluiters, tjiftjaffen en andere meesterzangers de hoofdtenoren van het vogelconcert dat elke vroegmorgenwandeling in mei-juni tot een echt feest maakt.
In de winter vind je er wel eens een buizerd, een sperwer, enkele wintertalingen en een paar blauwe reigers naast de onvermijdelijke groepjes mezen, sijsjes en af en toe een houtsnip.
Ook padden, kikkers en salamanders vinden in het Osbroek nog ruime mogelijkheden om er zich voort te planten: sommige poelen en grachten krioelen van de dikkoppen ! Kleine zoogdieren zijn moeilijker te observeren, maar misschien loop je wel eens een bunzing tegen het lijf.

Bestemming en beheer

Volgens het gewestplan is bet Osbroek natuurgebied met wetenschappelijke waarde of natuurreservaat. Het randgebied is bestempeld als natuurgebied.
In 1977 werd het Osbroek beschermd als landschap.
Sinds de aankoop van een groot gedeelte van het Osbroek door de stad Aalst in 1984 wordt er gewerkt aan een ernstig beheer voor dat gebied. Daarbij is de bescherming van het Osbroek omwille van zijn natuurwetenschappelijke en landschappelijke waarde prioritair. De waterhuishouding moet geoptimaliseerd worden in functie van het scheppen van de meest gunstige voorwaarden voor de authentieke flora en fauna. Die flora en fauna moeten zoveel mogelijk behouden blijven in hun originele vorm. Om die hoofddoelstellingen na te komen werd een gedeelte van het Osbroek bestempeld als reservaatgedeelte, een ander gedeelte als gebied voor passieve recreatie.
Het beheer van het bosbestand gebeurt in samenwerking met de dienst Groenbeheer van het Vlaamse Gewest. In tien procent van de bossen wordt het beheer "niets doen" voorgesteld.
Er wordt geopteerd om de Canadapopulieren geleidelijk aan te vervangen door wilg, els, es en abeel. Ook de naaldbomen moeten grotendeels verdwijnen omdat zij vreemd zijn aan het gebied.
Bepaalde bosgedeelten zullen gekapt worden om ze als hakhout verder te exploiteren, andere gedeelten zullen verzorgd worden als hooghout of als middelhout. De bestaande weilanden, de spuivlakte en een deel van het oude stort te Erembodegem zullen als open ruimte bewaard worden. Dat bevordert de variatie in het gebied. Bepaalde grachten en poelen vereisen een speciaal beheer om definitieve verlading tegen te gaan en het biotoop voor amfibieën in ere te houden.

Toegankelijkheid

Door zijn grote kwetsbaarheid en zijn grote wetenschappelijke waarde is het reservaatgedeelte enkel toegankelijk voor erkend wetenschappelijk onderzoek.
Het gedeelte voor passieve recreatie is toegankelijk voor voetgangers op de aangeduide wegen. Er is een hoofdwandelpad (geel) waarop secundaire wandelwegen (oranje) aansluiten.
Elk rijtuig is verboden. Elke sport is verboden, uitgezonderd het niet-georganiseerde trimmen op het hoofdwandelpad (geel). Honden moeten aan de leiband.
De hoofdingang ligt aan de Frans Blanckaertdreef, een zijweg van de Parklaan. Andere vertrekpunten zijn ook mogelijk. Bij nat weer is waterdicht schoeisel nodig.