http://www.standaard.be/cnt/dmf20170626_02943412 

Engelstalig, maar met collateral damage

HENDRIK VOS

Mijn ouders spraken geen woord Engels en kabeltelevisie hadden wij niet. Onze grootste buitenlandse expeditie was een daguitstap naar de Efteling. Een taalkamp zat er nooit in en grote schooluitstappen, zoals sneeuwklassen, gingen aan ons voorbij. Terwijl de anderen op reis waren, hielden mijn broer en ik ons in stilte bezig in de klas, samen met de Franky en de Najib. Op de middelbare school kregen we Engels. Ik blokte erop zoals op woordjes Latijn, maar ik werd er nooit stapsgewijs in ondergedompeld. Het concept van een andere taal bleef mij vreemd.

Ik wil maar zeggen: het was geen optie om op mijn achttiende in een Engelstalige opleiding te stappen. Ik betwijfel of ik na drie jaar in staat zou zijn geweest om een master in het Engels te volgen, met een thesis en examens in een taal die ik niet correct onder de knie had. Het zou me aan zelfvertrouwen hebben gemankeerd.

De voorbije twintig jaar veranderde er wel wat. Tieners chatten en facebooken, ze chillen, de dingen zijn cool en bij een bijzondere gebeurtenis hoort altijd Oh My God en soms ook fuck. En toch, bleek recent, valt het Engels niet voor iedereen gelijk uit de boom. Kinderarmoede neemt in Vlaanderen nauwelijks af. Een op de vijf kinderen leeft in een gezin dat zich geen week vakantie kan permitteren. Zijn ouders zijn laaggeschoold, geen kei in talen en hebben geen vrienden in het buitenland. Hoe lager je afkomst, hoe kleiner je wereld. Voor een groot deel verklaart dit de ongelijke kennis van het Engels.

Franky’s en Najibs behalen nog altijd weinig universitaire diploma’s. In het Vlaams Parlement wees Tine Soens (SP.A) erop dat slaagkansen van beursstudenten stelselmatig lager liggen dan die van niet-beursstudenten. Ofwel vertonen die drommels een genetisch defectje, ofwel ligt het aan de omstandigheden. In dat laatste geval kan er worden ingegrepen. Gemakkelijk is dat niet, want achterstand ontstaat al vroeg. Toch kan ook de universiteit wat doen. Wie er aan het eerste jaar begint, moet al sterk in de schoenen staan. Er wordt een goede studiemethode verwacht, discipline en solide voorkennis. Wij hebben monitoraten en studiebegeleiders die schitterend werken, drempels slopen en ondersteuning geven aan wie die niet vindt in zijn directe entourage. Maar nog onvoldoende, suggereren de cijfers. Als we niet met talent willen klodderen en als we het potentieel uit minder gefortuneerden willen halen, zijn alle hens aan dek nodig. Maar de meeste hens worden tegenwoordig voor wat anders ingezet.

Verengelsing slurpt nu de middelen op. Ik schreef er al eens een column over, ‘Engelse pletwals’ (DS 25 februari 2014). Ik overdreef, mopperde het universiteitsbestuur, toen we daar in Gent nog over beschikten. Amper drie jaar later organiseert mijn faculteit samen met Brusselse collega’s een Engelstalige bacheloropleiding in de sociale wetenschappen. Integraal Engelstalige masterprogramma’s staan in de steigers. Het aantal vakken dat uitsluitend in het Engels wordt gedoceerd, stijgt fors. Sommige lesgevers doen dat in huis-tuin-en-keuken-Engels. Anderen beheersen de taal beter, maar het gevatst en begeesterendst is ieder in zijn moedertaal. Het onderwijs wordt schrieler, zeker in opleidingen waar taal meer is dan bijeengeharkt jargon.

Er zijn ook sociale gevolgen. In die Engelstalige bacheloropleiding in de sociale wetenschappen zit een schamele vier procent beursstudenten. In het Nederlandstalige programma start er ruim een viervoud daarvan. Verengelsing lijkt in de praktijk iets voor bevoorrechten. Voor minder geprivilegieerde studenten is het vooral een extra drempel.

Voor de duidelijkheid: onze Engelstalige opleiding is goed, de lesgevers zijn heerlijke collega’s, de studenten zijn geëngageerd en komen uit een variëteit aan landen. Tegelijk is die bewierookte diversiteit beperkt: ze hebben dezelfde hooggeschoolde ouders, ze maakten dezelfde citytrip naar New York, ze hebben hetzelfde abonnement op The Economist en doen jaarlijks dezelfde shortski in Oostenrijk. Daar zit een flard overdrijving in, en wellicht is niet elke ouderlijke chequeboek even dik. Ik zie ook de meerwaarde wel van de brede kijk die internationale studenten kunnen bieden. Maar ik zie evenzeer de prijs ervan.

Professoren en assistenten investeren in deze opleidingen, en hebben bijgevolg minder tijd voor de Nederlandstalige programma’s. Onderwijsondersteunend personeel wordt een deeltijds vertaalbureau. Anderstalige studenten vragen namelijk terecht dat zij alle nieuwsbrieven en reglementen in het Engels krijgen. Internationale opleidingen brengen extra paperasserie mee. Middelen die eigenlijk bedoeld zijn voor studiehulp voor wie het lastiger heeft, worden alzo gedraineerd naar de administratie van programma’s die vooral mikken op meer gegoede studenten. Verengelsing gaat in realiteit ten koste van democratisering.

Ik stel me weleens de vraag wat er mis is met goede Nederlandstalige opleidingen. Die hoeven toch niet truttig of kneuterig te zijn? De betekenis en het belang van diversiteit kunnen er perfect aan bod komen, net als anderstalige gastsprekers. Studenten kunnen ook in het Nederlands leren om kritisch te zijn, verantwoordelijkheid op te nemen en om te gaan met verschillende culturen.

De slinger gaat zo hard en snel naar de verengelsing, dat dit debat zich intussen in de achterhoede afspeelt. Officieel wordt de en-en-riedel afgestoken: we zetten in op verengelsing en tegelijk op ondersteuning van wie het door zijn achtergrond wat moeilijk heeft. Een pronostiekje? Over enkele jaren is het aandeel Engelstalige opleidingen flink gestegen, de instroom van minder bevoorrechte jongeren blijft nog altijd beperkt en de slaagkansen van beursstudenten nemen niet toe.

Dat sociale aspect aanpakken, is danig ingewikkeld. Op de trein van de verengelsing springen, is betrekkelijk eenvoudig. We mogen hem niet missen, hoor ik op elke vergadering. Want de andere instellingen zitten er ook al op. Groot is het verlangen om hetzelfde als de rest te doen. Het is een treurig argument voor een oord dat prat gaat op zijn creatieve kracht, zijn eigenzinnigheid en zijn koppige vermogen om buiten de lijntjes te durven denken.

Hendrik Vos doceert Europese studies aan de UGent. Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Van: "dan vanherpe" <dan.vanherpe@telenet.be>
Aan: "Hendrik Vos" <Hendrik.Vos@UGent.be>
Cc: "LEZERSSERVICE" <LEZERSSERVICE@STANDAARD.BE>
Verzonden: Dinsdag 27 juni 2017 14:19:49
Onderwerp: Engels, maar met collateral damage - De Standaard

Geachte heer Vos,

Ik heb uw bijdrage Engels, maar met collateral damage met veel interesse gelezen. Ik plaatste volgende reactie (als de tekst tenminste goedgekeurd wordt) op de website van DS: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170626_02943412

In het artikel De Vlaam en zijn taal (http://www.scienceguide.nl/201705/de-vlaam-en-zijn-taal.aspx) heeft mevrouw An De Moor (lid van o.a. de Vlaamse Onderwijsraad) het over ‘het schrikbeeld van de duale maatschappij’. Enerzijds zijn er de jongeren die het van thuis uit makkelijker hebben om Engels te leren: de ouders zijn hoger opgeleid en kunnen een Engelse paper nalezen, BBC is weleens het gekozen tv-kanaal en ze worden gestimuleerd om aan hun taalvaardigheid te werken via extra lessen of taalbaden. Daarnaast zijn er dan de jongeren die die luxe niet hebben. Zo’n kloof mag niet de bedoeling zijn. Dat de duale maatschappij, namelijk deze van de NESsy’s (native English speakers) als ’s werelds eersterangsburgers en alle andere, de communicatief gehandicapten, als tweederangsburgers, reeds een feit is, stoort blijkbaar niemand. Voor het Frans, klauwend op de achterste poten; voor het Engels, op de knieën, kwijlend kwispelend.

Met oprechte hoogachting,

Dan Van Herpe

Wouwerstraat 160

2300 Turnhout

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Van: "Hendrik Vos" <hendrik.vos@ugent.be>
Aan: "dan vanherpe" <dan.vanherpe@telenet.be>
Verzonden: Dinsdag 27 juni 2017 14:27:39
Onderwerp: Re: Engels, maar met collateral damage - De Standaard

goeiedag,

Dankuwel, ik ben het daar inderdaad mee eens. Het blijft een belangrijk debat.

Groeten,

hendrik vos

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Reactie van Jo Haazen

Van: "jo haazen" <jo.haazen@hotmail.com>
Aan: "Hendrik Vos" <Hendrik.Vos@UGent.be>
Verzonden: Dinsdag 27 juni 2017 11:56:23
Onderwerp: Engels ondanks alles?

Geachte heer Hendrik Vos,

Ik las met belangstelling uw artikel over de opmars van het Engels in ons onderwijs en ben het volkomen met u eens. De dreigende overheersing van het Engels roep inderdaad vele vragen op. Vele Nederlandstaligen [ook academici] bluffen blijkbaar graag met het Engels, terwijl Engelstaligen daarentegen niet de minste moeite doen om andere talen te leren. Hun taal is immers de taal van een wereldheerser die prat gaat op zijn politieke, economische en militaire macht. Naast dit eenrichtingsverkeer, een uiting van culturele en sociale armoede, is het Engels evenwel geen 'neutrale' taal maar een door omstandigheden opgedrongen 'nationaal idioom' dat door het geopolitiek schaakspel momenteel de bovenhand heeft, zoals vroeger het koinè-Grieks in de tijd van het Romeinse Rijk, het Latijn tijdens de Rooms-Katholieke overheersing, het Spaans door de meedogenloze kolonisators uit de 16e en 17e eeuw, het Frans door de diplomatieke en culturele elite uit de 18e en 19e eeuw en het Duits tijdens de periode van het Derde Rijk. Kleine landen proberen zich in dit geopolitiek schaakspel vaak aan te passen om te overleven. Dan knielen zij als vazallen voor hun broodheren en verloochenen daarbij niet zelden hun eigen waarden, hun eigen taal en cultuur. Dit is vooral met Nederland het geval, ofschoon ook ons land flink op weg is zijn eigen gelaat te verliezen. Dit opportunisme kan op termijn het einde beteken van onze eigen taal en cultuur, wat voor Jan Modaal, evenals voor sommige onderwijsinstellingen en professoren, helaas worst zal wezen! Arm Vlaanderen!

Met excuus voor deze ietwat scherpe visie en met de meeste hoogachting.

Jo Haazen,

Prof. Faculteit voor Kunst,

Staatsuniversiteit Sint-Petersburg (RU).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Ook Leo De Cooman reageerde op het artikel en kreeg reacties:

Op 28/06/17 om 11:52 schreef Leo De Cooman:

Geachte heer Vos,

Ik heb met genoegen uw artikel "Engels maar met collateral damage" gelezen. 
Dat heeft u zeer goed gezegd!

Ik heb het zelf altijd lastig gehad om gesproken Engels te begrijpen. Maar toen ik 48 was vertelde een student mij over Esperanto. Uit nieuwsgierigheid deed verder navraag en leerde de taal. Dat ging zeer snel, want die taal is daar speciaal voor ontworpen. Met gesproken Esperanto heb ik geen problemen. Ik ben zeer enthousiast voor die taal. Ik ben blij dat ik die ontdekt heb. Ik vind het heel spijtig dat men er ons op school nooit iets over gezegd heeft. Ik zou het veel vroeger geleerd hebben.

Ik wens u verder veel succes toe.

Met achting,
ir. Leo De Cooman

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Op 28/06/2017 om 19:16 schreef hendrik vos:

Inderdaad, esperanto was een erg nuttig en mooi experiment, maar is blijkbaar wat op een dood spoor beland.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Verzonden: Donderdag 29 juni 2017 20:59:27 schreef Leo De Cooman

Onderwerp: Re: Uw artikel over Engels

Voor buitenstaanders lijkt Esperanto inderdaad op een dood spoor beland. De schuld daarvoor is te zoeken in kortzichtig opportunistische, politieke houding (Frankrijk heeft in de jaren 1920 zijn veto gesteld tegen het gebruik van Eo als werktaal in de Volkenbond en heeft allerlei geruchten verspreid over EO. De taal en de sprekers werden vervolgd door de tsaar, Stalin, Hitler, Salazar, de Bende van Vier, ... om contacten met buitenlanders te verhinderen,  enz...)

Dat belet niet Esperanto terug op het politieke spoor te zetten. En dat is nodig, want het officieel Europees taalbeleid (officiële "altaligheid" van de Europese overheid als norm, drietaligheid van de individu) blijkt inefficiënt en discriminerend, en de verhoopte drietaligheid kan het communicatieprobleem tussen de burgers nooit oplossen, terwijl  onze taal- en culturele verscheidenheid door de Angelsaksische pletwals bedreigd wordt, zoals u zelf ook reeds aangaf (zie David Rothkopf).

Er zijn in de geschiedenis meerdere ideeën die eerst bestreden werden en die nadien toch moesten aanvaard worden. Denk maar aan Galilei, het decimaal systeem, Copernicus of zelfs Jules Verne (Reis naar de maan)...   Doorbraak van ideeën vraagt tijd, verandering vraagt politieke, academische en ook journalistieke moed... Misschien is er nu een 'momentum'?

Met achting,

ir Leo De Cooman

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Op 29/06/2017 om 21:34 schreef hendrik:

Goeiedag,

Het zou in elk geval een goed idee zijn, als het nieuw leven zou worden ingeblazen. Maar ik weet niet of er nog genoeg draagvlak voor is. Hopelijk vergis ik me. Want u hebt natuurlijk gelijk: wat vandaag vanzelfsprekend is, was in het verleden vaak hoogst controversieel. 

Groeten, fijne avond nog,

hendrik

Verstuurd vanaf mijn iPhone

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Van: "Leo" <Leo@De-Cooman.be>

Aan: "Hendrik Vos" <hendrik.vos@ugent.be>
Verzonden: Vrijdag 30 juni 2017 16:58:03
Onderwerp: Re: Uw artikel over Engels

Geachte heer Vos,

Neem me niet kwalijk, ik merk nu dat ik vergeten was de uitspraak van David Rotkopf toe te voegen... De leeftijd zeker?

Een draagvlak kan maar ontstaan als de burger voldoende en objectief geïnformeerd wordt. Dat is m.i. een taak o.a. voor politici, journalisten en academici. Maar die staan zelf niet altijd open voor objectieve, wetenschappelijke informatie, of ze krijgen die nooit te horen, zoals ook ik tot mijn 48ste nooit over Esperanto gehoord had. 

Het onderwijs zou zijn steentje kunnen bijdragen. Zie b.v.  http://esocom.de/klausfriese/eo-stunde/unuhoro.html 
en 
https://www.welt.de/regionales/baden-wuerttemberg/article165058978/Esperanto-Bund-fordert-Sprach-Info-an-deutschen-Schulen.html

Met vriendelijke groeten,
Leo De Cooman

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

dankuwel nog! het blijft een intrigerend debat, en ik blijf het zeker volgen.

groeten,

hendrik vos

------------------------------------------------------------------------------------------------------------