De nieuwe Securitate

Aflevering 6: Achterdocht, roddel, karaktermoord, moord, volkerenmoord (Met enkele fragmenten uit "Verborgen massamoord"¹ over onder meer de Rwanda-genocide)

Ten tijde van het Derde Rijk maar ook reeds in de daaraan voorafgaande jaren sinds 1933 bestond in Vlaanderen het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) onder de leiding van Staf De Clercq, dat in 1936 zestien zetels behaalde in de Kamer en dat aanleunde bij de Duitsers met het blad Volk en Staat dat vanwege het Duits Propagandaministerie (Promi) van de NSDAP een toelage ontving van 800 Reichsmark - toentertijd een bom geld dat door o.m. De Clercq werd opgehaald. In 1939 werd de subsidie zelfs vervijfvoudigd naar 4000 RM per maand. Dat bedrag liep op tot tenminste 40.800 RM. In totaal zou Volk en Staat tussen 1937 en 1939 meer dan 1.200.000 F Nazigeld ontvangen hebben.² Het VNV-jeugdblad Deltakamp kreeg sinds april 1937 maandelijks 100 RM van het Promi.³ Extreem Duitsgezinde nationaal-socialisten verenigden zich in de NSVAP onder de toen 18-jarige August Segers, geruggensteund door de Nederlandse nazi Van Rappard. De geschiedenis is complex maar vast staat dat de hier genoemde en nog andere Hitlergezinden onder het eigen volk gingen spioneren voor de Duitsers die hen financierden. Een van de meest schrijnende vormen van een dergelijk 'burenverraad' voltrok zich in het Roemenië van Ceaușescu maar de best bestudeerde geschiedenis van moordende achterdocht betreft de Rwandese volkerenmoord zoals ontleed door Abram de Swaan.

In zijn Compartimentering en vernietiging schrijft sociologieprofessor de Swaan⁴: “De geleerden zijn vrijwel unaniem van mening - een zeldzaamheid in de menswetenschappen - dat niets in de persoonlijkheid van de daders hen méér dan anderen voorbestemt om hun wandaden te begaan (…): de daders zijn 'gewone zelfs “doodgewone” mensen'.” (dS, 26)

En dat is hier nu precies het punt: gewone mensen geven hun buren aan bij malafide bezetters, goed wetende dat die hen dan oppakken en vervolgens worden zij massaal omgebracht - ten tijde van het Derde Rijk ging het om zes miljoen mensen. Geen sadisten, helemaal geen criminelen maar gewone mensen, naaste buren, laten zich door enerzijds geld en anderzijds angst makkelijk reduceren tot handlangers van massamoordenaars en aldus moeten alle burgers voor hun medeburgers op hun hoede zijn.

De moordmachine begint pas goed te draaien van zodra men gaat beseffen dat men zichzelf het beste kan beveiligen door zich zo snel mogelijk bij de moordenaars te voegen. Men gaat kwaadspreken om zelf niet gedemoniseerd te worden want op karaktermoord volgt meestal ook moord. In Rwanda leidde dat tot een volkerenmoord met zo'n miljoen Tutsi-slachtoffers.

Uit Milgram's gehoorzaamheidsexperiment, opgezet vanuit de ontzetting voor de realiteit van het kwaad, blijkt dat twee derden van de mensen gehoorzamen zonder geweten, maar de Swaan benadrukt dat Milgram evenzeer bewees dat alle anderen óngehoorzaam zijn of zich dus verzetten. (dS, 31-32) Het al dan niet moorddadige gedrag blijkt tenslotte afhankelijk van omstandigheden zoals sociale druk en nabijheid van de bevelhebbers en van de slachtoffers. (dS, 33) In dezelfde lijn is het Stanford Gevangenisexperiment van Philip Zimbardo een open vraag gebleven, al lijkt het ook aan te tonen dat het impact van de situatie op ons gedrag groot is. (dS, 38-39) Edoch, situaties die van gewone burgers beulen maken, werden gecreëerd door genocidale regimes en de vraag luidt hoe die dan konden ontstaan: gaat het om een terugval in de barbarij of daarentegen om een gevolg van de moderniteit? De Swaan laat Michael Mann aan het woord: “Moorddadige zuivering is modern omdat het de duistere kant van de democratie is.” (dS, 50) Met hun populisme scheppen politici verdeeldheid maar anderzijds blijken de moordpartijen in dictatoriale regimes onovertroffen. Ook komen dictaturen vaak uit democratieën voort. “Er is iets aan de moderniteit dat dit bijzondere kwaad op een massale schaal los maakt.” (dS, 46-53)

Hoe ontstaat polarisatie? “Een genocidaal regime kiest een bepaalde volksgroep uit als voorwerp van massahaat” gevolgd door een intensieve haatcampagne aansluitend op reeds bestaande meningen en gevoelens. (dS, 56-57) Maar het 'wij-zij'-denken “gebeurt altijd in een dynamiek van concurrentie”: emoties veronderstellen belangen en vergezellen ze, zegt Nico Frijda. En Freud had het over 'projectieve identificatie': men loochent zijn gevoelens en men projecteert ze (middels 'geruchten' - cf. D.L. Horowitz) op de ander en aldus wordt het slachtoffer als dader afgeschilderd. H.F. Stein spreekt over 'antagonistische symbiose': het vijandsbeeld versterkt de cohesie van de eigen groep. (dS, 57-59)

Volgens J. Huizinga kunnen de emoties van een volk zich in een bepaalde richting ontwikkelen. Norbert Elias toont aan hoe beschaving volgt uit historische processen gespreid over 500 jaar waarbij een terugval in barbarij mogelijk blijft, zoals in het nazisme en waarbij onderlinge afhankelijkheid voor eendracht zorgt. Het begint met verwantschap en nabijheid maar met de vorming van staten worden de groepen ('wij' en 'zij') groter. Identificatie en desidentificatie of dus polarisatie komt in de plaats van een nog grotere barbarij, namelijk die van de onwetendheid en de onverschilligheid. (dS, 73-75)

“De moderniteit heeft wellicht genocides gecombineerd met nieuwe ideologieën of met nieuwe technologieën, maar het fenomeen zelf is waarschijnlijk zo oud als de beschaving zelf”. (dS, 82) De geschiedschrijvers in Oudheid en Middeleeuwen verhaalden met wellust over de massaslachtingen van onder meer de Kruisvaarders en de Mongolen, zij bezongen de heldendaden van de massamoordenaars en monumenten werden voor hen opgericht. De Azteken hadden geen verweer tegen het bloedbad dat de Spaanse veroveraars aanrichtten met miljoenen doden. In Afrika werden tien miljoen zwarten als slaven verkocht voor de Amerikaanse plantages maar dit gold als uitbuiting, niet als genocide, al was er ook (ongeremde en ongestrafte) genocide op 'minderwaardigen' door kolonialen (ver van huis!) zoals de Duitse Keizer in Namibië en Kenia, de Tsaar in Centraal-Azië en de Kaukasus en Leopold II in de Congo. Er waren boerenopstanden zoals in 1850-1864 in de Taiping-opstand in Zuid-China waar 20 miljoen doden vielen en de daarop volgende plunderingen zorgden voor hongersnood. “Administratieve capaciteit, logistieke middelen, militaire technologie en propaganda hebben het potentieel van de staat voor het uitvoeren van genocidale campagnes enorm vergroot” (dS, 83-88) “De staat is de grootste mensendoder in de moderne wereld maar zij wist de sporen van haar vernietiging samen met haar documenten uit. (…) De meeste slachtoffers (…) zijn ongewapende burgers” met als doelgroepen ras, etnie, geloof, nationaliteit, klasse of politieke overtuiging ofwel werd lukraak terreur gezaaid. (dS, 89-92) Staan we even stil bij de exemplarische Rwandese genocide.

De massavernietiging van Tutsi's (T) (aristocraten) en verdachte Hutu's (H) (boeren) door de Hutu-Power-beweging in Rwanda in het voorjaar van 1994 (voorafgegaan door wederzijdse slachtingen in 1959 [door H op T] en in 1962 [door T op H]) gebeurde met machetes maar bleek zorgvuldig voorbereid. De VN onttrok zich aan haar beschermingsplicht. H en T werden door de kolonisten bestempeld als verschillende rassen - een puur verzinsel. (dS, 93-100) “(...) de fanatiekste voorstanders van een erfelijk onderscheid tussen T en H waren geobsedeerd door de mogelijkheid dat T zich als H konden voordoen om zo verwarring en verdeeldheid te zaaien” (dS, 100) - de referenties zijn identiteitskaarten... waarmee mogelijkerwijze geknoeid werd en er zijn ook veel gemengde huwelijken. “Toch doodden de Hutu-Power-moordcommando's talloze Rwandezen puur op verdenking van Tutsi-herkomst of connecties, of enkel vanwege veronderstelde loyauteit aan Tutsi's.” (dS, 100) Uiterlijke kenmerken zoals lichaamslengte hebben aanvankelijk niets met ras te maken, wel met rijkdom, met al dan niet doorvoed zijn. Op gelijkaardige wijze werd foutief een onderscheid verondersteld tussen Khmer en Vietnamezen en tussen zuivere Ariërs en andere Duitsers.

In Rwanda leidde de strijd tussen vermeend andere rassen in 1994 tot een genocide met tot een miljoen Tutsi-slachtoffers. H mogen geen medelijden hebben met T die 'kakkerlakken' worden genoemd - zij vertegenwoordigen het absolute kwaad en haat wordt emotieloze vernietigingsdrang (desidentificatie); H moeten andere H als broeders beschouwen (identificatie) - deze berichten worden onophoudelijk via de radio onder de H verspreid. Een radicalisering van deze aldus reeds bestaande gevoelens leidde uiteindelijk tot de genocide van 1994 met als startsein de dood van de Rwandese president Habyarimana na de aanslag op het vliegtuig waarop ook de Burundese president zat. De T van het Rwandees Patriottisch Front (RPF) werden geholpen door de Fransen die vruchteloos probeerden het moorden te voorkomen. De T vielen Oost-Congo binnen en Mobutu werd er vervangen door Kabila, waarna burgertwisten 20 jaar lang miljoenen slachtoffers maakten terwijl de wereld toekeek. “De doelbevolking van een genocidale haatcampagne hoeft niet een 'reële' dreiging te vormen: dat was niet zo in het geval van de joden in Duitsland; de Koelakken in de Sovjet-Unie hadden onteigend kunnen worden in plaats van uitgeroeid; en het is moeilijk voor te stellen dat de slachtoffers van de Culturele Revolutie in China een bedreiging waren voor het Chinese communistische regime. In dit opzicht wordt de betrekkelijke autonomie van de collectieve fantasie nog eens bevestigd, vooral als die aangewakkerd wordt door de propaganda van het regime”. (dS, 100) Binnenlandse instabiliteit, onzekere internationale relaties, economische recessie, tekort aan landbouwgrond, bevolkingsexplosie en navenante concurrentie maakten de toestand explosief. De moordenaars werden door de overheid heimelijk gesteund maar de polarisatie was allang voorbereid. “Velen werden gedwongen mee te doen om niet vermoord te worden.” (dS, 111) (Het was dus mee moorden met de medestanders of door hen vermoord worden.) Er waren 100.000 tot 200.000 daders, de moordpartijen gebeurden in “een sfeer van afschuw en opwinding maar ook van een wreedaardig carnaval.” (dS, 114) “Alles was erop gericht de kring van medeplichtigen uit te breiden” (dS, 114) “De doelstellingen van het genocidale regime: een schoolvoorbeeld van collectieve regressie in dienst van het regime” (dS, 115) “De Rwandese genocide was een geval van autodestructieve destructie, omdat de genocidairs druk waren met het uitmoorden van ongewapende en ongeorganiseerde Tutsi's, maar nauwelijks verzet boden aan het zwaar bewapende en goed georganiseerde RPF dat naar Kigali optrok: 'Wij waren geen partij voor voor de RPF soldaten. Wij vochten alleen tegen mensen die we wel aankonden'” (dS, 115) Het was “een delirium van vernietiging [aangemoedigd via de radio] in het aanzicht van de militaire nederlaag”. (dS, 115) En de Rwandese genocide is in dit opzicht niet uniek. “De moordenaars creëerden gezamenlijk een mobiel, tijdelijk moordcompartiment waarin alles geoorloofd was, waar morele geboden niet meer golden, en waarin zij elkaar opzweepten tot een razernij die ze tot doden dreef, tot de moord die hun razernij nog weer verder opstookte. Aan het eind van de dag gingen de moordenaars naar huis en hielden zich bezig met de dingen van alledag. De volgende dag konden ze evengoed weer meegaan in de koortsige opwinding van de moordbende. (…) Hierin lijken ze op sportfans die, gezamenlijk en tamelijk onschuldig, een sfeer van extase en overgave creëren. (…) Ze opereerden (…) binnen een compartiment van woeste wreedheid dat zij zelf hadden opgetrokken op instigatie en onder dwang van het heersende regime”. (dS, 117)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 3 februari 2023)

Verwijzingen:

(1) Voor de integrale tekst, zie: 330786.pdf (bloggen.be)

De nieuwe Securitate

Aflevering 5: Bergoglio, de onfeilbare geschiedenisherschrijver

Spionage, inlichtingen, burenverraad of, anders gezegd, de zaak van het beheer van informatie en de productie van desinformatie vormen de kern van de oude en de nieuwe Securitate waarin de zich onfeilbaar noemende pausen een rol van formaat spelen en, zoals bekend inzake de verantwoordelijkheid van het Vaticaan ten tijde van het Derde Rijk en vooral met betrekking tot haar onderdanigheid aan de omerta, kennen we ook vandaag nog de beproefde methode van krommenaas die onlangs nog het nieuws haalde naar aanleiding van de reclame die Kerk en Leven (het zogenaamde parochieblad) maakte voor de publicatie Sodoma van Frédérick Martel uit 2019. Uitgerekend vandaag haalt paus Franciscus opnieuw het nieuws met de krantenkop: “"Blijf met je handen van Afrika!": Paus Franciscus waarschuwt voor hebzucht tijdens zijn bezoek aan Congo.” En het VRT-nieuws stipuleert: “Na de onafhankelijkheid in 1960 werd de Kerk steeds meer een politieke en sociale stoorzender.” (1)

Of dat zo is, valt nog te bezien want een heel andere uitleg dringt zich op samen met de machtswissel in verband met de exploitatie van de bodemschatten die immers niet langer het monopolie is van westerse belanghebbenden, nu ook China daar sinds kort aan 'ontwikkelingshulp' is gaan doen en China kan niet bepaald een medestander van het westen heten in het licht van de nieuwe machtsverhoudingen ingevolge de actuele oorlog in Europa. Dat de kerk vroeger alles behalve een stoorzender was van de uitbuitende machten maar daarentegen de eerste medewerker, staat geheel buiten kijf.

Reeds in het tiende hoofdstuk van zijn publicatie The Crime of the Congo, waar hij enkele katholieke getuigenissen laat aan bod komen, schrijft Arthur Conan Doyle dat de kerk in de zaak van de Congo nagelaten heeft haar stem te verheffen tegen de onmenselijke praktijken waarvan zij zonder twijfel moet van op de hoogte geweest zijn, precies zoals zij decennia later over de nazi's zweeg waar zij, zoals Dirk Verhofstadt aantoonde, de best geïnformeerde instelling ter wereld was over de genocide op de joden. Maar de kerk excelleerde niet alleen in het doodzwijgen van het kwaad.

The Crime of the Congo werd gepubliceerd in 1909 maar vele jaren later, na de dood van Leopold II en onder het bewind van de aartsbisschop van Elisabethville van 1932 tot 1958, leek zij met de onmenselijke praktijken van foltering en moord ten bate van de uitbuiting en het geldelijk gewin gewoon door te gaan. In De Geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo schrijft de Amerikaanse historicus Adam Hochschild:

“Tientallen jaren na Leopolds dood kwam er een merkwaardige legende tot stand in de Congo. Men geloofde dat de koning helemaal niet dood was maar in zijn voormalige kolonie was komen wonen. Hij had een gedaanteverwisseling ondergaan en was nu een Belgische geestelijke, Jean de Hemptinne, de politiek gezien invloedrijke en zeer uitgesproken katholieke aartsbisschop van Elisabethville. (De legende was duidelijk aangewakkerd door de grote witte baard en de rijzige gestalte van De Hemptinne, die beide van Leopoldiaanse afmetingen waren). De Hemptinne was de reïncarnatie van Leopold, zei men, of misschien was hij de onwettige zoon van de koning en vervulde hij op cruciale momenten de rol van een schimmige figuur achter de schermen, die de politie bevel gaf het vuur te openen op stakende mijnwerkers in één beruchte episode, of een rechter opdroeg streng te zijn voor een aangeklaagde gevangene in een andere.” (2)

Op het internet kan men nog de doodsbrief terugvinden van de geestelijke Jean Felix de Hemptinne, (3) in Wikipedia vermeld met alleen maar zijn tweede voornaam: “Félix de Hemptinne (1876-1958), Benedictijn en apostolisch vicaris van Katanga (Belgisch-Kongo)” die kennelijk een telg is uit het Gentse adellijke geslacht van onder meer vooraanstaande politici, medici en pedagogen (de stichters van de Sint-Lucasscholen) maar ook van industriëlen en textielbaronnen, onder meer medeoprichters van de Union Cotonnière of de UCO, met activiteiten in de Belgische kolonie.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 1 februari 2023)

(1) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/01/31/paus-franciscus-op-vredesbezoek-in-congo-maar-zullen-de-wapens/

(2) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 301.

(3) https://www.delcampe.net/nl/verzamelingen/mededelingen/overlijden/gand-elisabethville-congo-jean-felix-de-hemptinne-eveque-de-mileve-vicaire-haut-katanga-1932-1958-doodsbrief-438745329.html 

De nieuwe Securitate

Aflevering 4: De mens is gezien

Ofschoon men niet mag vervallen in simplificaties, is het een onmiskenbaar feit dat het beroepsverleden van de huidige Russische president Vladimir Poetin als spion voor de USSR een aanzienlijke rol speelt in het ontstaan en in het verloop van de huidige oorlog tussen Rusland en de Oekraïne welke reeds geëscaleerd is tot een wereldwijd conflict dat alleen nog alom in geweld hoeft uit te barsten om een nieuwe wereldoorlog te kunnen worden.

Een spion of een geheimagent verzamelt op wettige maar ook op onwettige wijze informatie voor zijn opdrachtgever die de staat kan zijn of een privébedrijf maar men vergeet dikwijls de derde mogelijke werkgever, namelijk: verborgen machtscentra die precies weten wat ze willen en die van de regeringsleden stromannen maken die niet lijken te weten wat ze willen omdat wat ze voorhouden te doen niet overeenkomt met wat ze in feite onder de druk van geheime potentaten moeten trachten te realiseren.

Cruciaal voor een goed begrip van de handelwijze van spionnen is de wetenschap dat hun handelen (onvermijdelijk) finaal gestuurd wordt door achterdocht: een spion die de mensen welke hij onderzoekt ook vertrouwt, wordt beschouwd als volstrekt onbekwaam en is derhalve onbestaande. Om te beginnen opereert een spion in het geheim, wat wil zeggen dat niemand weet dat hij spioneert en dus wantrouwt. Maar dat betekent op de keper beschouwd dat waar spionage aan de orde is, elke weldenkende burger elke andere burger moet beschouwen als een mogelijke spion. Uiteraard verantwoordt zich de praktijk van de spionage door de staat middels het argument dat wie legaal handelen, helemaal niets hoeven te vrezen en dus maar kunnen doen alsof zij niet bespioneerd kunnen worden omdat dat voor hen uiteindelijk geen enkel verschil uitmaakt. Uiteraard liggen de zaken anders waar spionnen opereren in functie van verborgen machtscentra welke aansturen op een totalitair regime waarvan de regels immers vloeken met de legaliteit van dat ogenblik.

Nochtans blijft het nemen van vrede met een toestand waarin men de ander als een mogelijke spion moet beschouwen een bijzonder precaire aangelegenheid, in de eerste plaats omdat het argument dat wie legaal handelen niets te vrezen hebben pas geruststellend kan zijn waar alles loopt zoals het moet, terwijl iedereen heel goed weet dat uiteindelijk niets loopt zoals het hoort. De zenuwachtigheid die dit gegeven meebrengt is vergelijkbaar met het ongemak dat gepaard gaat met het bezit van atoom- en andere wapens ter verdediging van de eigen mensen omdat men ook daar nooit met zekerheid kan zeggen dat ze zich niet keren tegen wie ze zich als verdediging hebben aangeschaft. Wapendracht kan nog geduld worden ter verdediging tegen wie het eigen territorium aanvallen en dat zijn dan vijanden uit het buitenland maar bevinden de vijanden zich onder het eigen volk dan wordt wapendracht een stukje van een wel bijzonder moeilijke puzzel die sterk verwant is aan de puzzel waarmee het gevaar van het terrorisme ons behept. Precies hetzelfde geldt nu voor spionage: waar zij mogelijkerwijze eigen mensen op het oog heeft, moet iedereen ervoor vrezen in het vizier te lopen of achtervolgd te worden. Niemand kan bevroeden of de staat al dan niet van binnenuit ondermijnd wordt door vijanden zoals terroristen, fundamentalisten, maffiosi, sekten en nog andere groepen die heimelijk de eigen wetten boven die van de staat stellen en die er naar streven om de staat omver te werpen door de eigen wetten in de plaats te stellen van de gangbare. Wantrouwen tegenover de vijand maakt bewapening noodzakelijk en ook spionage maar wapenbezit en wapendracht veronderstelt vertrouwen binnen de eigen kring, waarbij dan onvermijdelijk de kwestie rijst waar de grens ligt tussen wat eigen is en wat vreemd is of vijandig.

Waar samenwerking het devies is terwijl tevens wantrouwen wordt vereist, wordt gevraagd dat er een geest tot stand komt welke in staat is om deze twee ogenschijnlijk elkaar tegenstrevende gesteldheden te verenigen: samenwerking én wantrouwen. En de twee zijn kennelijk verenigbaar, namelijk in de realiteit van de concurrentie.

Concurrentie komt van het Latijnse voorzetsel 'con', dat 'samen' betekent en het werkwoord 'currere' dat wil zeggen 'lopen' of 'rennen'. 'Concurrere' is 'samen rennen' maar dan tegen elkaar; het is competitie (van 'con' en 'petere' dat betekent 'begeren' of 'verlangen'): men streeft samen naar de overwinning die slechts één van allen ten deel kan vallen en derhalve streeft men alsnog tegen elkaar. Alle deelnemers hebben dezelfde vijand, namelijk het verlies, en die gemeenschappelijke vijand verenigt hen ondanks het feit dat ze elkaar bestrijden. Ze hebben ook allemaal hetzelfde doel, namelijk de winst, terwijl het tevens zo is dat de winst voor de ene het verlies betekent voor de ander. Maar door zich een abstracte vriend en vijand voor ogen te houden - respectievelijk de zege en het verlies - voltrekt de strijd zich alsnog als een gezamenlijk engagement.

Het dulden van spionage brengt een ongemak mee of een spanning welke verwant is met de spanning eigen aan de competitie; het is de ongemakkelijke geest van de concurrentie. Deze geest dankt zijn draaglijkheid aan een geestesgesteldheid die de sportiviteit wordt genoemd, welke de ethos is van de sport. Het woord 'sport' is verwant met het Latijnse werkwoord 'disportare' dat betekent 'zich verstrooien', 'zich vermaken', 'zich ontspannen' of 'spelen'. Het spel staat tegenover de ernst en op die manier krijgt de strijd van de concurrentie of de competitie een speels karakter omdat de ernst ervan gerelativeerd wordt.

Terwijl een strijd in ernst fysiek wordt gevoerd op leven en dood, verkrijgt de competitie of de concurrentie een speels karakter doordat deze activiteit die zich afspeelt in de 'harde' werkelijkheid zich laat doordringen van de 'zachte' droom. Concurrenten bestrijden elkaar niet met dodelijke wapens maar met papieren geld, met dingen die hun waarde ontlenen aan hun schaarste, met schone dingen of met kennis waarmee zij kunnen pronken. Het winnaarschap vereist niet dat de vijand wordt gedood, hij wordt alleen vernederd, hij krijgt een plek in de pikorde die harde realiteit is maar tevens spel omdat zij op afspraken steunt. Hier wordt het brute geweld overstegen door de mogelijkheid van geweld, de dreiging, het recht, de handel, de economie. De ernst van de oorlog daarentegen ligt alleen maar in het verlengde van de economie en hij wordt vooralsnog door het spel van de economie vermeden.

De activiteit van de spionage vindt zijn oorsprong in het wantrouwen dat echter geduld wordt zoals de concurrentie wordt geduld of de competitie. Spionage bewerkstelligt tevens dat wie weten dat zij er het object van zijn, de spontaneïteit van hun handelwijze gaan inruilen voor acteerprestaties waarmee zij hun achtervolgers op het verkeerde been trachten te zetten terwijl zij anderzijds genoodzaakt worden een draaiboek te volgen dat van de hand van hun achtervolgers is omdat wie gade geslagen worden zich onzichtbaar trachten te maken door te doen wat van hen wordt verlangd door wie hen controleren. De puzzel van de sociale interactie wordt ingewikkeld en mondt uiteindelijk uit in een fatale verwarring die pas middels bruut geweld kan worden beëindigd.

Op die manier is elke vrede uitstel van oorlog en kent elke cultuur of beschaving een opgang maar onvermijdelijk ook een ondergang. Spionage bespoedigt de ondergang omdat zij danig enerverend werkt en verstorend voor de normale interacties welke immers op vertrouwen stoelen. De spanning opgeroepen door het naast elkaar bestaan van noodzakelijk vertrouwen en onvermijdelijke achterdocht is gedoemd om op te lopen en te exploderen. Het installeren van spionage intern in een maatschappij is de inductie van sociale suïcide. Communistische regimes gaan eraan ten onder zoals de Sovjets onder Stalin en Roemenië onder Ceaușescu maar ook het zogenaamd vrije, op de kapitalistische economie gebaseerde maatschappijmodel wordt erdoor bedreigd ingevolge de onvermijdelijke monopolievorming met in haar zog allerlei vormen van dictatuur. Zij maken de religie die het vertrouwen propageert ('religie' betekent immers 'overgave') onwerkbaar maar ook de humanistische ethiek en met het verdwijnen van de ethiek, rest alleen nog de conditionering als regelaar van het gedrag, waardoor mensen volkomen manipuleerbaar worden en moeiteloos kunnen worden herleid tot de tentakels van een totalitair apparaat.

Als aldus het menselijke uit de mens gebannen wordt, blijft alleen een robot over die nog weinig verschil lijkt te vertonen met de computer: hij is dan programmeerbaar, inzetbaar en perfect vervangbaar en reproduceerbaar, persoonlijk waardeloos of gewoon in het niets verdwenen. Hier is dan zoals in de roman van Joseph Conrad het Hart der Duisternis, waarmee de wetteloze jungle wordt bedoeld, nadat het werd veroverd, tot ons eigen hart geworden dat aldus harteloos werd, want dat is de betekenis van wantrouwen. Drieëndertig jaar na de dood van Ceaușescu met zijn Securitate zijn de Roemenen nog altijd getraumatiseerd. Waar mensen zichzelf gereduceerd hebben tot elkaars spionnen omdat naast de pandemie van de camera's uiteindelijk ook de burgers zelf tot camera's werden herleid, is de onvoorstelbare realiteit van een hel bevolkt met demonen springlevend. Het oerwoud heeft zijn plaats afgestaan aan de beschaafde stad maar die beschaafde stad wordt op haar beurt geregeerd door de cultuur van de jungle.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 30 januari 2023)

De nieuwe Securitate

Aflevering 3: Hannah Arendt, totalitarisme, geheime politie en burentoezicht

In haar Totalitarisme legt Hannah Arendt uit hoe een eenpartijsysteem altijd onzichtbaar blijft en opereert in het geheim achter de façade van een normaal bestuur. De regering lijkt dan bijvoorbeeld democratisch maar zij wordt op haar beurt geregeerd door een niet verkozen kliek die de feitelijke macht bezit. “(...) de macht van de partij berust (dan) op een monopolie, gewaarborgd door de staat, en de partij bezit niet langer haar eigen machtscentrum.” (1) Maar een totalitaire macht is nog veel radicaler: “Boven de staat en achter de façades van de ogenschijnlijke macht, in een doolhof van menigvuldige diensten, aan de basis van alle gezagsverschuivingen en temidden van een chaos van inefficiëntie, ligt de machtskern van het land: de superefficiënte en supercompetente diensten van de geheime politie (GP).” (2) En het klinkt ons niet langer onbekend in de oren waar Hannah Arendt dan wat verderop vervolgt: “Voor iemand die 'gevaarlijke gedachten' koestert wordt een buurman in deze fase geleidelijk een gevaarlijker vijand dan de officieel benoemde politieagenten.” (3) Jawel: “(Het) eindigt met de liquidatie van elke georganiseerde vorm van openlijke en geheime weerstand” (4) En Arendt geeft twee voorbeelden: “(...) in Duitsland gebeurde dit rond 1935 en in Rusland bij benadering in 1930.” (5) Een van de meest schrijnende vormen van 'burentoezicht' voltrok zich vanaf 1948 in Roemenië met de beruchte Securitate onder de dictatuur van Nicolae Ceaușescu en de wrede toestand hield aan tot op de dag dat de potentaat en diens vrouw (die hoofd was van de Securitate) op kerstmis 1990 werden gelyncht nadat het volk zich tegen hen had gekeerd.

In de beginfase van de totalitaire staat worden wie weerstand bieden geliquideerd en pas nadat de uitroeiing van vijanden een feit is, komen de terreur en de totale overheersing. "Praktisch gesproken gaat de totalitaire heerser te werk als een man die hardnekkig iemand anders beledigt, tot iedereen weet dat de laatste zijn vijand is, zodat hij met een zekere geloofwaardigheid zijn gang kan gaan en hem kan doden uit zelfverdediging. Dit is bepaald grof, maar het werkt - zoals iedereen weet die ooit heeft gadegeslagen hoe succesvolle carrièrejagers mededingers elimineren." (6) Totalitaristen spreken ook over 'objectieve vijanden' die ideologisch gedefinieerd worden. De GP, gedefinieerd als 'een staat in de staat', ontleent haar macht aan de geheime informatie waarover zij beschikt en zij is onderworpen aan de wil van de leider, die de te liquideren vijanden aanduidt en die de GP ["bemand door agenten die elkaar niet kennen" (7)] daarom als enige vertrouwt.

De GP voert geheel blindelings haar opdrachten uit; blindelings, want "de voor het totalitarisme centrale veronderstelling dat alles mogelijk is, leidt (...) tot de absurde en vreselijke consequentie dat elke misdaad die de heersers kunnen bedenken, bestraft moet worden, ongeacht of die misdaad al dan niet gepleegd werd." (8) "Onder totalitaire regimes wordt provocatie - vroeger alleen de specialiteit van de geheime politie - een methode om met zijn buurman om te gaan, en iedereen wordt er, gewild of ongewild, toe gedwongen deze methode te gebruiken. Iedereen is in zekere zin de agent provocateur van ieder ander (...)." (9) "In een systeem van alomtegenwoordige spionage, waar iedereen politieagent kan zijn en elk individu zich constant geobserveerd voelt - in omstandigheden bovendien waar carrières uiterst onzeker zijn en waar het dagelijkse kost is dat iemands ster op de meest spectaculaire wijze rijst, om morgen alweer te vallen -, wordt elk woord dubbelzinnig en vatbaar voor retrospectieve 'interpretatie'." (10) De medeplichtigheid van tewerkgestelden door het regime garandeert hun loyaliteit. (11)

De moeilijkste taak van de GP bestaat erin de sporen te laten verdwijnen van de door hen geliquideerden. De Ochrana vond een klasseersysteem uit met de namen van principieel alle burgers waarbij middels speciale tekens hun onderlinge relaties aanschouwelijk werden: vriendschapsrelaties, vijanden, kennissen, enzovoort. [En ziedaar de voorloper van 'facebook', dat op dat vlak vandaag aan zijn beheerders uiteraard quasi eindeloze mogelijkheden biedt.] Arendt zegt erover dat als zo'n perfecte kaart ooit bestond, ze het "wellicht mogelijk zou maken om mensen zonder enig spoor uit te wissen, alsof ze helemaal niet hadden bestaan." (12) Dat laatste is dan ook de grootste zorg van de GP nadat ze hun slachtoffers hebben laten verdwijnen. "Het enige strikt bewaarde geheim in een totalitair land (...) betreft de operaties van de politie en de omstandigheden in de concentratiekampen." (13)

De grootste misdaad bestaat erin over die geheimen te spreken. Edoch, "aangezien een mens voor zijn kennis afhankelijk is van de bevestiging en het begrip van zijn medemensen, verliest deze algemeen gedeelde, maar individueel bewaarde, deze nooit besproken informatie haar werkelijkheidskarakter, en wordt ze een pure nachtmerrie. Alleen zij die in het bezit zijn van [die] strikt geheime kennis (...) zijn in staat met elkaar te communiceren over wat in feite de werkelijkheid van allen uitmaakt. Dat is hun geheim, en om dit geheim te bewaren vormen ze een geheime organisatie (...)" (14)

Het geheime genootschap wordt opgericht "met de bedoeling om het onfatsoenlijke experimentele onderzoek naar de grenzen van het mogelijke te kunnen uitvoeren." (15) Arendt besluit dit hoofdstuk als volgt: "(...) het is haast onmogelijk om te weten hoeveel van deze mensen, wanneer ze verder blootgesteld worden aan (...) werkloosheid, blij zullen berusten in een 'bevolkingsbeleid' dat bestaat in een regelmatige eliminatie van het surplus aan mensen, en hoeveel onder hen, wanneer ze hun groeiend onvermogen ervaren om de lasten van het moderne leven te dragen, zich blij zullen conformeren aan een systeem dat, samen met hun spontaniteit, hun verantwoordelijkheid elimineert. Met andere woorden (...) weten we niet hoe goed (...) het geheim van deze GP tegemoet komt aan de geheime verlangens en de geheime medeplichtigheden van de massa's in onze tijd." (16)

Buurtinformatienetwerken op zich lijken uiteraard mijlenver verwijderd van een politieapparaat dat in het geheim opereert maar zij vormen wel reeds de ready-made tentakels van een monster dat vooralsnog sluimert en dat pas verschijnt in vol ornaat op het ogenblik dat de ondermijning van de legale macht voltooid zal zijn en dat wil zeggen: van zodra het verborgen programma wet geworden is.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 29 januari 2023)

Verwijzingen:

(1) Hannah Arendt, Totalitarisme, Boom, Amsterdam, vijfde oplage 2021 (eerste druk 2014), in het Nederlands vertaald door Remi Peeters en Dirk De Schutter. Oorspronkelijk: Totalitarianisme, deel III, alsook (in een appendix) een gedeeltelijk samengevat negende hoofdstuk uit deel II, getiteld: The Decline of the Nation-State and the End of the Rights of Man, p. 237. Voor een synthese, zie: Jan Bauwens, Het grote interview met Omsk Van Togenbirger en andere teksten over de totalitaire wereld, Serskamp 2022, pp. 103-107 (Dit is paragraaf 10, getiteld: De geheime politie en facebook, experimenten en liquidaties.) Waar toepasselijk werden enkele paragrafen uit deze eigen tekst hier quasi integraal (ingekort of aangevuld) weergegeven.

(2) Hannah Arendt, o.c., p. 238.

(3) Ib., p. 240.

(4) Ib., p. 240.

(5) Ib., p. 240.

(6) Ib., p. 243.

(7) Ib., p. 245.

(8) Ib., p. 247.

(9) Ib., pp. 250-251.

(10) Ib., p. 251.

(11) Ib. p. 252-253.

(12) Ib. p. 255-256.

(13) Ib., p. 258.

(14) Ib., p. 258.

(15) Ib., p. 259.

(16) Ib., p. 261.

De nieuwe Securitate

Aflevering 2: De heksenprocessen van Salem achterna

Informatie begint met waarneming en waarneming is selectief. Die selectiviteit staat in functie van het beoogde maar zij kan ook voor een stuk een gevolg zijn van conditionering, manipulatie of zinsbegoocheling, om maar iets te zeggen.

Vooreerst geldt de regel dat men vindt wat men zoekt of, correcter uitgedrukt, dat men niet vindt wat men niet zoekt: men moet met andere woorden oog hebben voor zekere dingen om ze te kunnen zien. De waarneming wordt bovendien niet alleen gekleurd door wat men weet: ook emoties spelen een rol en zo bijvoorbeeld zullen mensen met specifieke angsten ook zaken registreren die daarmee te maken hebben.

Maar de waarneming wordt niet alleen geaccentueerd door wat we al in ons hebben en door wat we vrezen en wensen: zij wordt daardoor ook op het verkeerde been gezet en wel in die mate dat we niet alleen dingen die er zijn, helemaal niet zien omdat we er geen oog voor hebben maar ook dat we dingen gaan zien die er helemaal niet zijn.

En dan hebben we het nog niet gehad over de kloof tussen onze waarnemingen en het verslag dat wij daarover uitbrengen, niet alleen omdat het geven van een exacte beschrijving van het waargenomene op zich al uiterst moeilijk is, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het problematisch karakter van diagnostisering, proces-verbaal of kennisextractie maar omdat bovendien de mogelijkheid van het al dan niet bewuste liegen om de hoek komt kijken, zoals bijvoorbeeld bij selffulfilling prophecy, bij het liegen om bestwil en bij het minimaliseren of het overdrijven van de 'feiten'. Want wat zijn tenslotte feiten?

“Het is een feit dat het negroïde ras minder intelligent is dan het blanke”, zo beweerde men ooit vanuit de 'rassenleer' die inmiddels allang naar de prullenmand werd verwezen omdat mensenrassen nu eenmaal helemaal niet bestaan. “Het is een feit dat mensen van adel edelmoediger zijn”, zo werd het volk ooit voorgehouden door gezagsdragers, totdat aan het licht kwam dat het misschien wel eens net andersom kon zijn: toen de Titanic zonk, sloten de opvarenden van eerste klas de hekkens van de verdiepingen van de lagere klassen zodat die mensen verdronken en wat later kieperden de mannen uit eerste klas ook hun vrouwen en kinderen uit de reddingssloepen overboord, zoals blijkt uit de cijfers welke pas werden vrijgegeven nadat alle 'daders' overleden waren: de sloepen bleken vrijwel uitsluitend bevolkt met volwassen mannen.

Met het feit van de onfeilbaarheid van de paus en de geloofspunten van de kerk wordt inmiddels zelfs de spot niet meer gedreven omdat de gevolgen van deze flagrante leugens al te veel slachtoffers hebben gemaakt en nog steeds maken en zo zou men de doop allang een bij wet verboden praktijk moeten zijn omdat zij weerloze kinderen inlijft bij een sekte opgericht door zelfverklaarde heiligen en hoogwaardigheidsbekleders die de geest van een groot deel van de mensheid manipuleren en die via die weg ook heersen over de mensen hun wil, hun lichamen, hun daden en hun bezittingen welke zij zich ostentatief toe-eigenen om daarmee 's werelds meest exuberante luxehotel Vaticaan op te smukken terwijl zij tegelijk geheel schaamteloos bij het door hen beroofde volk de armoede propageren - nota bene praktijken die in geval van secularisering lustig worden verdergezet door politici.

De waarneming op zich is geen sinecure, zoals de biologie ons leert en daarna ook de psychologie, de sociologie en ga zo maar door. Zonder microscoop ziet men de microben niet die echter een letaal karakter kunnen hebben maar even dodelijk zijn de 'waarnemers' van wie door hen bestempeld worden als een bedreiging omdat zij een andere taal of huidskleur hebben of omdat zij een al te povere indruk maken en dat leert ons de geschiedenis waarvoor de historie van de heksen van Salem exemplarisch is. Het gaat om heksenprocessen in het Amerikaanse Salem in 1692 en 1693 waarbij tenminste vierentwintig onschuldigen werden terechtgesteld - zij werden beschuldigd van hekserij.

Ingevolge wetteloosheid of het recht van de sterkste keert een meerderheid zich tegen een minderheid en omdat zij bij die minderheid geen kwaad kunnen vinden, nemen zij hun toevlucht tot valse beschuldigingen waaraan zij geloofwaardigheid trachten te doen toekennen middels het demoniseren van hun slachtoffers. De vreemde taal wordt 'gebrabbel' genoemd, wat de betekenis is van 'barbarij', waaruit dan alras wordt afgeleid dat het gaat om geestloze en derhalve onechte mensen. De zwarte huidskleur wordt uitgelegd als een teken van het ontbreken van de ziel en algauw neemt men aan dat het om dieren gaat die in bezit genomen kunnen worden en slavernij krijgt dan de vrije hand. Armoede lijkt zoals in het Bijbelse boek Job een goddelijke straf voor aangericht kwaad zodat armen rap doorgaan voor bozen en hetzelfde lot delen 'lelijkaards', kreupelen, blinden en doofstommen alsook allen die kampen met rampspoed en die aldus twee keer onschuldig worden gestraft zonder hoop op ook maar enige vorm van zelfverdediging in een proces.

Het proces dient overigens voor een groot stuk om vast te leggen wat in feite werd waargenomen, wat de getuigen echt hebben gezien en gehoord, of de afgelegde verklaringen de analyse van de verzamelde alibi's kunnen doorstaan, of zij niet onderling tegenstrijdig zijn of überhaupt mogelijk. Waar echter zoals in de buurtinformatienetwerken dat alles onder de mat dreigt te worden geveegd, lijkt iets gelijkaardigs aan de gang als in de politieke benoemingen waarbij immers diploma's en opleidingscertificaten het onderspit moeten delven voor de willekeur in het nepotisme van politici wiens onbekwaamheid pas aan het licht komt tijdens hun ambtstermijn en voor hun verkiezingssucces wordt geen enkele andere competentie vereist dan voor dat van een venter wiens welslagen, dat gelijkstaat aan financiële winst, louter afhangt van de mate waarin hij de kunst beheerst om met liegen en bedriegen spullen te slijten die hun geld niet waard zijn. Maar dit zijn nog lang niet de gevaarlijkste kapers op de kust.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 28 januari 2023)

De nieuwe Securitate

Aflevering 1: Verkrachters van de waarheid

Een democratisch bestel verzamelt informatie in het algemeen belang en als zij de privacy niet schendt en de andere rechten van de burgers, dient die informatie uiteraard openbaar te zijn. Waar informatie wordt geheim gehouden of dus daar waar transparantie ontbreekt, wordt zij sowieso misbruikt: zij dient dan niet het algemeen belang maar wel dat van particulieren en dat zijn bij uitstek leden van de heersende klasse die de info aanwenden in het eigen voordeel en uiteraard ten nadele van het volk - waaruit godbetert op de koop toe vaker informanten worden gerekruteerd - een in wezen illegale handelwijze die echter van een leien dakje gaat lopen van zodra voldoende verdeeldheid werd gezaaid om het verklikken aantrekkelijk te maken. Dat de betrokken machthebbers het gemunt hebben op het inbinden van de vrijheid van wie zij beheersen, is een evidentie en met dat oogmerk wakkeren zij dan ook de onveiligheidsgevoelens bij de massa aan die angstig is en daarom onnadenkend en, paradoxaal en contraproductief genoeg, ook onvoorzichtig.

De ultieme garantie voor de veiligheid én de vrijheid of dus voor de rechten van alle burgers wordt in de eerste plaats geleverd door de wet. En in een democratisch bestel gestemd door de wetgevende macht, ontleent de wet haar kracht aan haar naleving waarover gewaakt wordt door daartoe tot bekwaamheid opgeleide en middels beëdiging tot betrouwbaarheid gedwongen en dus tot onafhankelijkheid gevormde agenten die de rechterlijke macht vertegenwoordigen welke sinds Montesqieu strikt gescheiden dient te zijn en te blijven van de wetgevende (en de uitvoerende) om de eenvoudige reden dat daar waar ze allemaal in handen zijn van een en dezelfde instantie, corruptie uiteraard de vrije teugel krijgt. Een burgemeester aan wie rechterlijke macht zou worden toegekend zou uiteraard veel meer nog dan nu jammer genoeg reeds via allerlei clandestiene wegen het geval is, zichzelf ontzien en hij zou het zijn concurrenten in de verkiezingsstrijd kunnen bemoeilijken. Maar uitgerekend de zo belangrijke scheiding van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht wordt feitelijk teniet gedaan waar onder allerlei voorwendsels gejongleerd wordt met informatie en met informanten, met rechten en met plichten, met vertrouwen en met wantrouwen, met samenwerking en met concurrentie, met veiligheid en met dreiging, met vrijheid en met de beteugeling daarvan.

Het voor de democratie zo belangrijke principe van de scheiding der machten is onbestaande in een theocratie zoals de islamstaten of de (katholieke) keizerrijken van weleer maar ook in landen met een eenpartijstelsel of dus dictaturen zoals bijvoorbeeld China. Daar zet de overheid gewone burgers in om inlichtingen te winnen die geheim gehouden worden omdat uit de openbaarmaking ervan zou blijken dat ze niet het algemeen belang dienen maar de bestendiging en de uitbreiding van de macht van de dictator. Jammer genoeg delen ook de westerse mogendheden in de algemene tendens naar een toename van machtsconcentratie die de democratische principes feitelijk ondermijnt en een bespoedigende factor is de intensivering en de uitbreiding van allerlei controlemechanismen. Niets aan de hand waar het gaat om machinale controle of om toezicht uitgeoefend door beroepsmatige beschermers van de wet maar waar gewerkt wordt met 'informanten' zonder opleiding, betrouwbaarheid of verloning kan slechts desinformatie worden verwacht omdat de machthebbers dan als het ware de beschikking krijgen over een grabbelton aan inlichtingen waarmee zij de waarheid vanzelfsprekend makkelijk naar hun hand kunnen zetten door daaruit met voorbedachten rade te gaan kiezen - wat hier uiteraard betekent: selecteren en manipuleren. Hier wordt de waarheid zonder meer verkracht en elk verschil met ordinaire leugens is dan louter fictie. En we hebben het hier uiteraard over de modieus en onschuldig klinkende zogenaamde buurtinformatienetwerken.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 26 januari 2023)

Zinzen, de tanden van Lumumba en de VRT-Congoberichtgeving:

8 juli 2011 Ludo De Witte

https://www.apache.be/2011/07/08/zinzen-tanden-van-lumumba-en-vrt-congoberichtgeving

Opinie - Ludo De Witte

Wanneer Etienne Davignon de geschiedenis van Congo herschrijft:

https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2020/04/20/wanneer-etienne-davignon-de-geschiedenis-van-congo-herschrijft/

Getuigenis - Ludo De Witte

Ludo De Witte: ‘De bittere erfenis van de Lumumbacommissie, 2002-2022’:

https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2022/02/07/ludo-de-witte-de-bittere-erfenis-van-de-lumumbacommissie-2002-2022/

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 25: De hardnekkigheid van het kwaad: kersverse doofpotoperaties in de eenentwintigste eeuw

Congo-Vrijstaat, de Congo als persoonlijk bezit van Leopold II, bestond van 1885 tot 1908. Leopold 'schonk' zijn persoonlijk bezit aan België en Belgisch Congo bestond van 1908 tot 1960. In 1960 werd Congo onafhankelijk - zogezegd, want de democratisch verkozen eerste premier van de Congo, Patrice Lumumba, werd vermoord en met steun van het westen kwam via een staatsgreep Mobutu aan de macht om gedurende nog eens ruim dertig jaar (van 1965 tot 1997) de westerse (Europese en Amerikaanse) belangen in hun 'goudmijn' Midden-Afrika te verdedigen. Het was de Vlaamse socioloog Ludo De Witte die in 1999 bij Van Halewyck De moord op Lumumba publiceerde waarin hij beschrijft hoe deze moord (op 17 of 18 januari 1961) gebeurde met de steun van de leidinggevende Belgische kringen. In het Belgische parlement werd naar aanleiding daarvan een onderzoekscommissie opgericht en in juli 2002 gaven de Verenigde Staten documenten vrij waarin de rol van de CIA in deze moord werd onthuld.

Maar plotseling - in 2010 - wordt de bijzonder rijk gedocumenteerde publicatie uit 1998 van de Amerikaanse historicus Adam Hochschild, King Leopold's Ghost: A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, afgeschilderd als 'eenzijdig' door een aantal figuren met een rechtse signatuur in het zog van publicist David Van Reybrouck met zijn boek: Congo: een geschiedenis. Dat boek werd de hemel ingeprezen door Andy Morgan in de rijkeluiskrant The Independent, het kreeg tal van onderscheidingen en werd een kassucces. Het doet warempel denken aan de witwasoperaties van koning Leopolds bedrieglijke onderzoekscommissie (2) nadat Roger Casement en andere mensenrechtenactivisten de moorddadigheid van dit regime aan het licht hadden gebracht. Over Van Reybroucks boek merkt de auteur van De moord op Lumumba, Ludo De Witte, op: "Bladzijden die de Belgische autoriteiten in een kwaad daglicht kunnen plaatsen, lijken wel uit het boek gescheurd." (2) De verwijzing naar mondelinge bronnen wordt terecht als ongegrond beschouwd, er wordt immers verwezen naar informanten en analyses van auteurs “die het neokoloniale perspectief genegen zijn”. (2) Van Reybrouck zijn werk zou aldus kaderen in het nieuw soort geschiedschrijving dat een kritische kijk op kolonialisme en neokolonialisme negativistisch acht, onproductief en al te links. (2)

Opgemerkt moet echter worden dat de nieuwe geschiedschrijving door opmerkelijk rechts gekleurde figuren wordt gevoerd. David Van Reybrouck heeft katholieke wortels en is de zoon van een medewerker aan de Congolese spoorwegmaatschappij Bas-Congo-Katanga in het toenmalige Jadotstad (heden: Likasi). Van Reybrouck veegt de kritiek op “de misdaad welke begaan werd in de Congo door koning Leopold van België en zijn volgelingen als de grootste die ooit werd opgetekend in de annalen van het mensdom” (3) van tafel als “postkoloniale zelfkastijding” (2). Wat hij aldus doet wordt exact verwoord door Adam Hochschild waar hij schrijft dat de dader zich gaat verweren door in de slachtofferrol te kruipen: “Terwijl de ovens laaiden in Brussel, gingen er bevelen uit van het paleis naar de Congo om opdracht te geven tot vernietiging van de stukken daar. (…) Hetzelfde soort opzettelijk vergeten vond plaats in de gedachten van de mannen die gestalte gaven aan het regime. Het vergeten van je eigen deelname aan massamoord is niet iets passiefs; het is een actieve daad. Wanneer we kijken naar de opgetekende herinneringen van de vroege blanke veroveraars in Afrika, kunnen we soms getuige zijn van de daad van vergeten op het moment dat deze plaatsvindt. Het is niet het moment waarop hij wordt uitgewist maar waarop de zaken op hun kop worden gezet, het merkwaardige omdraaien, waarbij degene die slachtoffers heeft gemaakt zichzelf geestelijk verandert in slachtoffer.” (4)

Hetzelfde gebeurt overigens door de medeplichtigen aan de actuele massamoord op de ouderen in zogenaamde zorginstellingen, uitnemend geïllustreerd in de Finse opera Covid fan Tutti naar aanleiding van de recente pandemie: de burgers die hun oudjes in deze instellingen hebben opgesloten, klagen dat ze hen nu van voor het venster buiten in de regen moeten staan toewuiven. In deze 'linkse' opera wordt “de hypocrisie aan de kaak gesteld waarbij onze weggegooide bejaarden plotseling blijken te kunnen worden gebruikt in een toneel waarbij zij worden opgevoerd als de te sparen zwakkeren omwille van wiens welzijn een vreemde reeks autoritaire en onsamenhangende volksgezondheidsmaatregelen opgelegd worden die in een mum van tijd de wereldeconomie ondermijnen zoals geen enkele oorlog dat tot nog toe vermocht te bewerken. Echter, de op het eerste gezicht ontzagwekkende empathie met de ouderlingen staat in fel contrast met de egoïstische samenleving die almaar driester de zwakkeren uitsluit terwijl zij meedogenloos het recht van de sterkste huldigt. Geconfronteerd met een dergelijk grotesk voorwendsel kan het gewoon niet verwonderen dat het volk beweert wel degelijk gegronde redenen te hebben om haar leiders te wantrouwen. Dit volstrekt gegronde wantrouwen gekoppeld aan de natuurlijke zelfzorg - de verantwoordelijkheid voor zichzelf en voor de naaste medemensen - ligt aan de basis van de algemene neiging tot ongehoorzaamheid aan een gezag dat zich niet langer het algemeen welzijn behartigt maar nog slechts de eigen macht welke met dwangmaatregelen wordt uitgeoefend tot het zich voltrekken van een fascistisch regime.” (5) Over dit grotesk voorwendsel andermaal Arthur Conan Doyle in 1909: “(...) nooit voordien is er zo'n mengeling geweest van grootschalige plunderingen en grootschalige moordpartijen die zich allemaal voltrokken hebben met de meest platvloerse commerciële motieven onder de verfoeilijke dekmantel van menslievendheid. Het gemene van de hele affaire gekoppeld aan die vettige schijnheiligheid maakt dat de horror van deze misdaad zijn gelijke niet kent.” (3)

(J.B., 24 januari 2023)

Verwijzingen:

(1) Zie: De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910. Aflevering 18: De Commissie van Onderzoek en de dood van de koning. Zie:

https://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3308537

(2) https://nl.wikipedia.org/wiki/Congo:_een_geschiedenis

(3) Arthur Conan Doyle zijn Woord Vooraf tot het boek The Crime of the Congo uit 1909. Zie: https://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3309481

(4) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), pp. 295-296.

(5) J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 861-862. Zie: 170161.pdf (seniorennet.be)

Arthur Vermeersch S.J. (1858-1936)

La Question Congolaise (1906)

https://archive.org/details/laquestioncongol00verm/page/192/mode/2up

Aldus begint Arthur Conan Doyle zijn Woord Vooraf tot het boek The Crime of the Congo uit 1909:

"Velen onder ons in Engeland beschouwen de misdaad welke begaan werd in de Congo door koning Leopold van België en zijn volgelingen als de grootste die ooit werd opgetekend in de annalen van het mensdom. Persoonlijk is dat ook mijn eigen stellige overtuiging. Ooit zijn er grote plunderingen geweest zoals die van de Noormannen in Engeland of die van de Engelsen in Ierland. Er werden volkeren afgeslacht zoals de Zuid-Amerikanen door de Spanjaarden of de naties die door de Turken zijn onderworpen. Maar nooit voordien is er zo'n mengeling geweest van grootschalige plunderingen en grootschalige moordpartijen die zich allemaal voltrokken hebben met de meest platvloerse commerciële motieven onder de verfoeilijke dekmantel van menslievendheid. Het gemene van de hele affaire gekoppeld aan die vettige schijnheiligheid maakt dat de horror van deze misdaad zijn gelijke niet kent.

De getuigen van die misdaad zijn van alle nationaliteiten en de feiten kunnen niet in twijfel getrokken worden. (...)"

Aldus begint Arthur Conan Doyle zijn Woord Vooraf tot het boek The Crime of the Congo uit 1909:

“Velen onder ons in Engeland beschouwen de misdaad welke begaan werd in de Congo door koning Leopold van België en zijn volgelingen als de grootste die ooit werd opgetekend in de annalen van het mensdom. Persoonlijk is dat ook mijn eigen stellige overtuiging. Ooit zijn er grote plunderingen geweest zoals die van de Noormannen in Engeland of die van de Engelsen in Ierland. Er werden volkeren afgeslacht zoals de Zuid-Amerikanen door de Spanjaarden of de naties die door de Turken zijn onderworpen. Maar nooit voordien is er zo'n mengeling geweest van grootschalige plunderingen en grootschalige moordpartijen die zich allemaal voltrokken hebben met de meest platvloerse commerciële motieven onder de verfoeilijke dekmantel van menslievendheid. Het gemene van de hele affaire gekoppeld aan die vettige schijnheiligheid maakt dat de horror van deze misdaad zijn gelijke niet kent.

De getuigen van die misdaad zijn van alle nationaliteiten en de feiten kunnen niet in twijfel getrokken worden. (...)”