Tolspinnen.

Mijn naam is Peter van der Sluijs en ik geef af en toe workshops in Tolspinnen. Belangrijk voor bijv. scholen voor textiele werkvormen,pabo’s e.d. Als er ergens een archeologische opgraving wordt gedaan, komt het geregeld voor dat men een paar spinstenen (ook wel spinschijfjes genoemd) aantreft. Het verhaal er achter wordt vaak vergeten. Men stopt ze meestal in een zak en gaat er mee naar het vondstarchief.

Met spinstenen spon men diverse materialen zoals vlas,wol en katoen. Het spinnen van wol en vlas dateert al van 3000 voor Christus. Het spinnen van katoen kwam later. Het spinnen is ontstaan bij de herders. Dat ziet men nog terug in landen als Marokko en Portugal en op andere plaatsen waar primitieve volkeren leven.

Bij de allereerste spintechniek was het gebruikelijk dat de herder de rol al zittend over zijn/haar been heen en weer rolde. De eerste spinstenen waren van klei,kalk of steen. Ook gebruikte men wel stukjes klei aan een takje, wat dan diende als spintol. Spinstenen werden ook nog gemaakt van been, metalen als tin en brons, glas, hoorn, porselein en hout. In de Romeinse tijd werd ook terra sigilata gebruikt.

Een spintol bestaat uit een spil en het spinschijfje. Het schijfje fungeert als vliegwieltje. De spil is het stokje wat door het schijfje gestoken wordt. Bij het spinnen vormen de spil en het vliegwieltje een éénheid. De spil en het schijfje zijn zowel aan elkaar als aan het te spinnen garen aangepast. Elke streek kent zijn eigen type spinstenen. Ze kunnen verschillen naar vorm en gewicht. Het kwam wel voor dat elke spinster haar eigen vorm spinstenen had.

De keuze van het spinstokje, ook wel spil genoemd, wordt bepaald door o.a. de lengte, diameter, vorm, gewicht, balans van de spil.en door het te gebruiken materiaal: hout riet,been of metaal.De keuze van het type spinschijfje wordt bepaald door het gewicht diameter, vorm en belans en op welke plaats het schijfje op de spil wordt bevestigd.Ook hier is het te gebruiken materiaal weer bepalend voor de keuze: steen, klei, brons, glas etc. Alle genoemde materialen werden door alle tijden heen gebruikt, maar er zijn wel bepaalde materialen die in een bepaalde periode het meest werden gebruikt. Zo zijn bijvoorbeeld terra sigilata en terra nigra kenmerkend voor de Romeinse tijd.

Als er tijdens een opgraving n een bepaalde bewoningslaag spinschijfjes worden aangetroffen en ze zijn vrij groot, dan kan men concluderen dat er een vrij grof garen is gesponnen en dat men grove en warme kledingstukken maakte, hetzij voor de winter of vanwege het koude klimaat.

In de vroege middelleeuwen werden de spinstenen gemaakt van kei en been. Natuurlijk had elk van deze twee soorten zijn eigen speciale vormen. Een vorm die in aardewerk is uitgevoerd kan bijvoorbeeld niet altijd uit been worden vervaardigd. In het merovingische tijdperk zijn er maar weinig onderlinge verschillen tussen de benen spinstenen te ontdekken.

Wordt er heden ten dagen nog wel met de spintol gesponnen? Het antwoord is ja. Met name in landen als Griekenland, Turkije, Marokko en in Zuid-Amerika vooral in Peru. In Nederland wordt nog wel gedemonstreerd door levende geschiedenis groepen in bijv. openlucht musea zoals Archeon e.d.

Nog even iets over de manier van spinnen met de spintol. Het spinnen van vlas of wol vergt een verschillende techniek. Vlas kwam al ruim 3000 jaar geleden in Klein-Azië voor, waar een gematigd vochtig klimaat heerste. Als men vlas spint, maakt men altijd gebruik van een spinrok. Er zijn diverse technieken, zoals de touwslagermethode. Het vlaslint wordt om de riem van de broek of rok gebonden. Aan de spil is een stukje woldraad bevestigd. Dit stukje draad, waaraan de spintol bevestigd is, houd men vast met de rechterhand. Men geeft met de linkerhand de spintol een zetje. De spintol draait dan rond. Met de rechterhand houdt men het overtollig aantal vezels tegen. Vlas wordt nat gesponnen. Men doopt geregeld de linkerhand in een potje met water. In de 16^e eeuw had men een speciaal spinkruikje. Dit hing aan de hals of aan de spinrok zelf. Er zijn meerdere methodes van spinrokken. Men hangt het vlaslint gewoon op, men trekt dan de vezels één voor één eruit. Het rokken is altijd bedoeld om de vezelvoorraad, het roksel, op een bepaalde plaats te hebben, de vezels evenwijdig te houden en om beide handen vrij te hebben om te spinnen. Er zijn ook diverse manieren van wolspinnen, met en zonder spinrok.

Spinklosjes van been uit de merovingische periode ze verschillen weinig van vorm.

Spinklosje van glas Romeinse periode glas was kostbaar (waarschijnlijk een grafgift).

Spintollen uit Marokko kijk eens naar de onderste spintol het middelste klosje is om het balans tijdens het draaien van de spintol te bewaren.

Spintol uit Griekenland.

Spintol uit Peru.

Spintol uit Egypte.

Spinrok uit Griekenland gemaakt van een tak.

Bewerkte spinrok uit Griekenland.

Vrouw met spintol en spinrok op een markt in Equador.

Vrouw aan spinnen in Equador met de spinrok.

Meisje aan het spinnen in Peru.

In Nederland wordt ook nog wel met spintol gesponnen denk aan levende geschiedenis tijdens de 1 april feesten in Brielle.

15-04-2012 om 19:22 geschreven door slingeraar