Willy eet graag vis. Gelukkig maar want in Ambon stond er haast nooit vlees op het menu. Ze zorgde er voor haar broers die naar school gingen en stond dus ook in voor de aankopen en het koken van de maaltijden.
In de praktijk kwam dat erop neer dat ze naar de vismarkt ging en daar kocht wat goedkoop was. Samen met wat rijst en groenten was dat de dagelijkse hoofdmaaltijd.
Willy weet dus waarop je moet letten wanneer je verse vis koopt.
In Ubud is er wel een paar keer per week vis te koop in de Bintang supermarkt, maar die wordt op ijs aangevoerd uit het zuiden, en bij de versheid ervan kan je vragen stellen. Bovendien is de vis er duur.
Toen we voorstelden naar Jimbaran te rijden en daar verse vis te gaan kopen op de vismarkt van Jimbaran, was Willy vanzelfsprekend erg opgetogen.
Dewa, onze vaste chauffeur vanaf 1 augustus, reed ons er naartoe.
Via een tijdrovende stop in Kuta, op zoek naar gereedschappen allerhande in Ace's Hardware store, kwamen we rond een uur of vier aan in Jimbaran.
De vismarkt is een overdekte verzameling stalletjes allerhande, waar de aangevoerde vis op houten schragen wordt tentoongesteld. Het is er vrij donker en de geuren die komen aangewaaid, nog voor je de markt zelf bent binnengegaan, laten er geen twijfel over bestaan dat je bij een vismarkt staat.
Saar stelde voor om buiten te wachten met de coolbox. Wat attent van haar. Toch? Ik haalde een paar keer diep adem en volgde Willy en Dewa naar binnen.
Willy voelde zich onmiddellijk in haar natuurlijke habitat, dat kon je zo zien. Van stalletje naar stalletje flanerend, kieuwen optillend, naar de vissenoogjes kijkend en op de vissenbuikjes duwend, een professional aan het werk.
We kregen ook nog wat goede raad van de man die onze 'nasi bungkus' had gemaakt (zie vorige bijdrage) en die we daar toevallig tegen het lijf liepen. Willy kocht eerst een kilootje 'ikan momar', een vis uit de makreelfamilie. De vis werd door de verkoopster vakkundig schoongemaakt. Aan een ander kraampje kochten we een grote 'red snapper' en een iets kleinere 'white snapper'; vissen van rond de 1.5 kg per stuk. Ze werden voor ons in stukken gehakt en in plastic verpakt.
De vrouw bood dan nog een wat kleinere 'red snapper' aan.
Iedereen moest lachen toen ik zei: '...kalau gratis saya mau ambil' (wanneer het gratis is dan wil ik hem wel meenemen). Toen de vrouw daar met radde tong iets op antwoordde dat ik niet verstond ,moesten de anderen nog harder lachen. Ik heb dan maar wat schaapachtig mee gegrinnikt en veiligheidshalve niet gevraagd wat ze dan wel gezegd had.
Na nog een halve kilo gamba's was de coolbox bijna vol. Voor bovenop de vis werd extra ijs gekocht en de coolbox ging dicht. Mission accomplished. In het kader van onze studie van de toeristische attracties, moesten we natuurlijk vis eten op het strand van Jimbaran bij zonsondergang. Het is noodzakelijk dit zelf te hebben ervaren om later onze gasten hieromtrent met kennis van zaken te kunnen informeren. Dat is de officiële reden. Het was gewoon leuk met de voeten in het zand, bij valavond geroosterde vis te eten op het strand van Jimbaran.
Dat vraagt om een meiboom. Dat is althans zo in België en, naar we vernamen van onze architect, ook in bepaalde delen van Nederland.
Hier geen bak bier voor de metsers maar 'nasi bungkus', wat letterlijk betekent 'verpakte rijst'.
Er werden 95 rijstmaaltijden besteld, evenveel flesjes water en een grote hoeveelheid mandarijntjes als dessert.
Alle werklui waren uitgenodigd en rond 13u verzamelde iedereen zich op de werf om zijn lunchpakket in ontvangst te nemen.
De meesten verdwenen zo snel mogelijk naar een verborgen hoekje van de werf om daar, met een paar collega's, rustig te eten.
Er was rundvlees in saus, makreel (of een vis die daar erg op leek), bami, ei, pikante kip, kroepoek, nog een aantal ongedefiniëerde maar lekkere dingen en natuurlijk rijst.
Er wonen 80 arbeid(st)ers in een tentenkamp op een braakliggend terrein aan de overkant van onze straat, de overige 10 zijn Balinezen die elke dag naar huis gaan.
Van de 95 bestelde pakketjes bleven er maar 5 over. Made en Komang, onze twee personeelsleden waren nog niet eens aanwezig. Made omdat ze ceremonie had en Komang is na een speech over zijn werktempo niet meer komen opdagen.
Willy kon dus ongegeneerd en heel opgetogen 3 van de 5 resterende pakketjes meenemen.
'Eén voor Made, één voor Komang en één voor oom' zei ze.
Ze heeft zo van die vis gesmuld vanmiddag dat ze die drie dozen in gedachten al voor zichzelf heeft gereserveerd vermoed ik.
Willy was in october 2008 een maand in Ubud en had toen gemerkt dat je op Bali geen parang (hakmes) kan kopen waarmee je makkelijk kokosnoten kunt openen. Ze kocht er daarom eentje op Ambon, haar vader paste die eigenhandig aan en ze bracht het kleinood mee naar Bali.
'En alleen gebruiken voor kokosnoten!', had Saar nog zo gezegd.
Op de dag dat twee werknemers van de tuinaannemer de bomen kwamen snoeien, had Willy onze tuinman Komang gezien met haar parang zo bleek later.
's Avonds was die parang zoek.
Drama in huize Sabandari. Het leek verdorie wel of de kroonjuwelen gestolen waren! De twee externe tuinmannen waren ongetwijfeld de schuldigen. Of toch zeker één van hen. Er was immers niemand anders in de tuin geweest.
Oom moest praten tegen de boss van de tuinmannen, en tegen de architect! Haar geliefde parang was weg! Gestolen! Ontvoerd!
Ik zag haar denken 'My baby...!'
Dat laatste is misschien een ietsje overdreven.
In ieder geval werd de druk op schrijver dezes flink opgevoerd.
Tijdens de werfvergadering op dinsdag was de parang agendapunt nummer één. Joost, de architect, zou er werk van maken.
De volgende ochtend nog geen nieuws.
Dan arriveerden de tuinmannen...
Willy had de twee schuldigen onmiddelijk in de smiezen en haar ogen werden nog donkerder dan gewoonlijk. Ze keek in mijn richting en verwachtte actie. Dat kon ik zo zien.
Na een paar keer diep ademhalen en een korte pauze om de testosteron- en adrenalineniveaus te laten stijgen ging ik er resoluut op af.
Ze waren met z'n zevenen of achten, allemaal potige jonge kerels.
Na een speech in lagere school Indonesisch, doorspekt met Engelse woorden, was de probleemstelling duidelijk: 'Die parang moest en zou gevonden worden of er was tai*aan de keneker**!'
Na een korte pauze lieten ze me weten dat het de bouwvakkers geweest waren. Ze wisten van niks.
Des te bozer ik werd, des te vloeiender werd mijn Bahasa Indonesia en des te verder trokken Willy en Saar zich terug in de keuken.
Misschien speelde mijn gelaatsuitdrukking ook wel een beetje mee.
In ieder geval was de boodschap loud & clear:
'Parang tegen het muurtje achter de keuken voor 17u of ik zocht een andere tuinaannemer.'
Er volgde een vergadering op luide toon en toen stormden alle tuinmannen tegelijk naar beneden, naar de grens tussen tuin en sawah.
Na nog geen minuut voltrok het mirakel zich: de parang werd gevonden, tussen de struiken, het lemmet in de grond! Halleluja!
De zwarte piet ging naar Komang, onze eigen tuinman.
Die had het mes daar zeker verloren!
Maar ik mocht niet boos op hem zijn.
Was een verstrooide Komang de oorzaak van de hysterie?
Werd in de algemene commotie de parang 'gevonden' tussen de struiken?
Gaat het om een miraculeuze materialisatie?
Het kan me niet schelen.
Ik heb wel een aantal dingen geleerd:
er kan een emotionele band ontstaan tussen een mens en een parang;
boos worden helpt (soms);
boos zijn verhoogt tevens je vaardigheid in een vreemde taal of wekt althans die indruk;
mijn hart kan minder goed tegen stress dan vroeger;
de vrouwen in mijn huis hebben een grote mond, behalve als het erop aankomt.
Elke tempel op Bali viert zijn verjaardag twee keer per (Balinees) jaar. Om de 210 dagen dus. Het is de verjaardag van de ingebruikname van de tempel in kwestie. Die ceremonie heet Odalan en duurt drie dagen. De goden zouden tijdens deze feestelijkheden afdalen uit de hemel en worden geëerd met eten, drinken, gebed, dans en soms ook met hanengevechten. Vanuit mijn bureau kijk ik uit over de rijstvelden en aan de overkant ervan, half verscholen in een bosje, staat een kleine tempel. Op 16 juni was de laatste dag van de Odalanfeesten voor deze tempel. De feestvierders kwamen in hun mooiste kledij en voorzien van offers, achter elkaar lopend over het smalle paadje door de sawah. De tempel zelf was versierd met veel geel, wit en oranje.
Esther werd vriendelijk duidelijk gemaakt dat ze best even buiten op mij kon wachten. Ze droeg namelijk een korte broek, geen sarong en geen reep stof om het middel geknoopt en dat kan echt niet. Mijn lange broek en wellicht ook mijn grijze haren, of het gebrek daaraan, dwongen voldoende respect af om me rustig te laten rondlopen, met toestemming uiteraard.
De laatste tijd trek ik 's avonds, na het douchen, een 'sarong pelekat 'aan. Een sarong die door mannen wordt gedragen. Komang heeft me geleerd die op z'n Balinees te knopen. Willy bracht twee stuks voor me mee uit Ambon. Het merk is 'Gajah Duduk'. Dat merk heeft ze gekocht omwille van de goede kwaliteit vertelde ze. Ik denk eerder omwille van de naam. 'Gajah Duduk' betekent nl. 'Zittende Olifant'.
Willy is in Ambon gebeten door een hond voor ze naar Bali kwam. Ze had daar voor alle zekerheid een eerste injectie tegen hondsdolheid gekregen. De dader was namelijk onmiddelijk na zijn misdrijf afgemaakt en opgegeten zodat niet meer kon achterhaald worden of hij al dan niet besmet was met rabiës.
Gisteren, voor ons verkennend uitstapje naar midden Bali, gingen we daarom langs bij de Puskesmas (Pusat Kesehatan Masyarakat), het medisch centrum, in Ubud. Willy kreeg er een vervolginjectie. Het duurde erg lang maar Willy maakte ons, middels wegwuifgebaren, duidelijk dat we niet mochten komen informeren. Later bleek dat te zijn uit voorzorg tegen het toepassen van 'toeristenprijzen'. Mocht de verpleger hebben gezien dat Willy bij ons hoorde , dan zou de prijs ongetwijfeld een paar 100% gestegen zijn. De vreemdeling is loslopend wild waarop je vrijelijk alle pluimtechnieken mag toepassen. Toen Esther en Saar tijdens het wachten even een doosje crackers wilden kopen, werd daarvoor Rp 8000 gevraagd. Esther zag op een gelijkaardig pakje een stickertje met Rp 7000 en antwoordde daarom assertief met 'Tujuh ribu saja!', waarop de verkoper onmiddelijk akkoord ging.
We waren van plan er een nuttige dag van te maken. Een verkenningstocht voor een van de alternatieve trips die we onze toekomstige gasten willen aanbieden. Ik wilde zo veel mogelijk via landelijke weggetjes van Ubud naar Pacung ; het laatste stukje over de weg Denpasar-Bedugul, om dan de mooie rijstterrassen bij Jati Luwih te bezoeken.
Net voorbij Petang was er op een eerder steile helling plots geen asfalt meer. Alleen diepe putten, keien, grind en rotsachtige grond. Dewa probeerde er nog door te komen maar de motor brulde en de wielen slipten door. Saar begon te roepen dat hij moest stoppen en ze stapte samen met Willy in paniek uit. Ik maande Dewa aan voorzichtig achteruit te rijden tot op het asfalt.
We keerden terug naar het dichtsbijzijnde dorp en de GPS herberekende het traject. Pas later ontdekte ik dat het ding was ingesteld om de korste weg te zoeken; niet de snelste.
We bereikten de hoofdweg dan ook enkel na een tocht over enorm stijle en smalle weggetjes, langs diepe ravijnen en ettelijke haarspeldbochten.
Esther vertelde me dat Willy op een bepaald moment razendsnel haar geliefde gembersnoepjes uit hun plasticzak begon te schudden, vermoedelijk als laatste alternatief voor de reisziekte die ze voelde opkomen. Zodra we op de grote weg waren vroeg ze dan ook om een noodstop.
We stopten voor lunch bij het Pacung Indah restaurant in Batu Riti zodat iedereen de kans kreeg om op zijn positieven te komen na onze 'alternatieve route'.
Ik kreeg natuurlijk de collectieve woede van mijn reisgezellen te verduren en beloofde dan ook plechtig dat we de rest van de dag enkel nog provinciale wegen zouden volgen. Geen rijstterrassen of warmwaterbronnen en geen Batu Karu tempel. In plaats daarvan reden we naar de Pura Taman Ayun in Mengwi, een mooie watertempel. Hadden we tenminste nog iets gezien.
Bij de vlindertuin van Wana Sari kwamen we om 10 voor vijf aan. Sluitingsuur: 5 uur. De vlinders blijken actief te zijn in de voormiddag. Om vijf uur was er niks meer te zien.
Dat kon er ook nog wel bij.
Naar huis dan maar.
Nog even gestopt bij Naughty Nuri's warung voor margarita's en ribbetjes van de barbecue.
Thuis: douchen om de rook van Nuri's weg te spoelen en dan slapen.
Eén van onze 150 jaar oude frangipanibomen, die voorlopig was ingekuild, werd uitgegraven en met inzet van mankracht op zijn defintieve plek gezet.
De -satu, dua, tiga!!!'s- waren niet van de lucht.
Dat betekent trouwens -van-a-één, van-a-twee, van-a-drie!- maar dat had u natuurlijk al lang begrepen.
De frangipaniboom wordt in Indonesië 'kemboja' genoemd en heeft witte, roze of gele bloemen. Je ziet vaak mensen lopen met een bloem achter het oor. Ook de beelden van de goden worden op die manier versierd.
In Polynesië draag je een bloem achter je rechteroor wanneer je een partner hebt. Ben je op zoek, dan draag je de bloem achter je linkeroor. Volgens Dewa, die vanaf 1 augustus bij ons in dienst komt als chauffeur, dragen de Balinezen bloemen achter het oor alleen maar om er mooier uit te zien. Wanneer de bloem in kwestie vers is heeft het inderdaad wel wat.
Later op de dag, wanneer ze rondlopen met een in elkaar geschrompeld stukje vegetatie achter het oor, lijkt het of ze een kwaadaardig gezwel hebben, verschillend van kleur naar gelang de gebruikte bloem. Creepy, vooral bij taxichauffeurs.
Toen ik nog niets afwist van deze rare gewoonte heb ik een aantal keer, hele taxiritten lang, gebiologeerd zitten kijken naar de oren van taxichauffeurs.
Je zit tenslotte achter die man en dan valt dat ding achter het oor extra op.
Of de mensen er mooier van worden laat ik in het midden.
Ik pas in ieder geval. Maar ja, 'Al draagt een aap een gouden ring, ...'
Ik schreef eerder over de near-collision tussen Komang’s hoofd en een vallende kokosnoot. Na een aantal beklimmingen van de eerste klapperboom hield de jongen, die alle bomen zou leeghalen voor 5000 Rupiah per boom, het voor bekeken. Het had net geregend en de stam was te glad zei hij toen.
Dat is intussen een tiental dagen geleden.
Tijdens de werfvergadering vandaag heb ik gevraagd dat de tuinaannemer een mannetje zou voorzien die dit klusje kan klaren.
Je mag geen risico lopen.
Kokospalmen zijn killers.
Een paar jaar geleden werd er iemand gedood door een vallende kokosnoot in een dorpje op het Balinese platteland. Een familielid, dat een offertje kwam leggen onder die zelfde boom, ter nagedachtenis van de overledene, onderging hetzelfde lot.
Zoiets verzin je niet.
Een kokosnoot weegt tussen 2 en 4 kilo en komt uit een 25 meter hoge palmboom gevallen met een snelheid van ongeveer 80 km per uur . Dat geeft een serieuze deuk in je auto en een dodelijke klap op je schedel. Volgens George Burgess, de directeur van ‘International Shark Attack File’ aan de Universiteit van Florida, waren kokosnoten verantwoordelijk voor de dood van 150 mensen wereldwijd in het jaar 2000, 15 maal meer dan de sterfgevallen toegeschreven aan haaien.
De dood-door-kokosnoot tol ligt vermoedelijk nog veel hoger omdat de meeste ongevallen gebeuren in afgelegen gebieden en nooit worden gerapporteerd.
De westerse kalender is gebaseerd op de omlooptijd van de aarde rond de zon, afgerond 365 dagen. In sommige oosterse landen gebruikt men een maankalender die rekent met de rotatietijd van de maan rond de aarde (29 dagen, 12 uur en 44 minuten). Doe dat maal twaalf en je hebt een jaar volgens de lunaire kalender.
Bali zou Bali niet zijn mochten het hier niet anders toegaan. Men hanteert het Wuku systeem, met een week (7 dagen) als basis. Er zijn 30 weken in een cyclus (oton) en twee otons in een jaar. Een oton is dus 210 dagen en een Balinees jaar 420 dagen. Onwillekeurig moet ik bij het horen van die terminologie aan Star Trek en de Klingons denken vaak waan je je hier ook op een andere planeet.
De Balinese kalender wordt vooral gebruikt voor religieuze doeleinden. De priesters bepalen aan de hand ervan de meest geschikte dag voor een bepaalde ceremonie of handeling.
Omgerekend naar de zonnekalender vind u hierna een overzicht van de meest geschikte dagen in april 2009 voor het uitvoeren van een bepaalde taak. We zijn uit België vertrokken op 20 april, toegekomen op 21 april en aan de slag gegaan op 22 april. Dat zit dus wel goed. Zo toch even checken wat de beste dag is om in juni naar de kapper te gaan.
Mijn kantoor zit tussen twee slaapkamers in en heeft een prachtig uitzicht over het zwembad en de rijstvelden. Ik geniet er elke dag van zolang het nog mijn kantoor is. Zodra alle verbouwingen klaar zijn, wordt deze ruimte namelijk de bibliotheek en muziekkamer. Ik verhuis dan naar een kleinere ruimte, uit het zicht van de gasten. Je wil die mensen tenslotte niet het idee geven dat ze de hele dag door begluurd worden. Lijkt me niet zo goed voor de zaken.
Het kantoor heeft, voor en achter, grote schuifdeuren en daarnaast verticaal geplaatste ramen die bovenaan scharnieren zodat je ze, met behulp van haakjes, onderaan twintig centimeter naar buiten kan duwen en vastzetten in die kiepstand. Deuren en ramen zet ik ’s morgens tussen zeven en half acht open zodat het binnen lekker koel wordt.
Het massief houten bureau staat majestueus in het midden van de ruimte, een moderne, simililederen directiefauteuil, een erfenis van de vorige eigenaar, erachter. Je voelt je wel het heertje als je daar zit. De inrichting doen we later. Voorlopig moet ik het dan ook stellen zonder bureaulamp, kapstok of prullenmand. Een zwart plastic zakje, met tot op de helft teruggerolde randen staat naast mij op de grond, en doet dienst als geïmproviseerd vuilnisbakje. Er komen wel betere tijden.
De 's-fobie' van mijn vrouw is intussen een publiek geheim. Vandaag was het dan zover. Met de handen voor de mond kwam ze mijn kantoortje binnen, een beetje bleekjes, met grote ogen en trillende stem zei ze ‘Ik heb een slang gezien! … op de trapjes naar het eetkamerpaviljoen, bijna boven…’. Ze dacht dat het een takje was maar plots schoot het weg in de planten.
Gewapend met een plastic parasolletje ging ik erop af. Een ander wapen kon ik zo gauw niet vinden. De machoman, de jager, de beschermer. Onverschrokken, adrenaline door de aderen, parasol omgekeerd in de hand. Het handvatje klaar voor de dodelijke klap.
Made, de huishoudster, houten bezem in de hand, kwam mee zoeken. We zagen het diertje al snel tussen het groen wegschieten; een klein beestje van nog geen potlood dik en misschien 25 centimeter lang.
Net na dit incident kwamen Esther en Willy thuis van hun bezoek aan Ambon, dus de aandacht was afgeleid en de rust keerde weer. Ik probeerde Saar ervan te overtuigen dat het allemaal niks voorstelde en dat die diertjes banger waren van haar dan zij van hen. Eerder die dag had ik gesproken met iemand van de firma Rentokil om te bekijken wat we konden doen tegen allerhande ongedierte. De man had me aangeraden aan de kant van het rijstveld een muurtje te (laten ;-) metsen van een halve meter hoog en er bovenop touw te bevestigen, gemaakt van de harige vezels van de palmboom. Dat gebruiken de Balinezen als traditioneel middel om slangen te weren. De grove structuur van de vezels schuurt tegen hun huid en daar houden ze niet van.
’s Avonds probeer ik zo lang mogelijk in mijn kantoortje te werken met ramen en deuren open. Om de muggen buiten te houden brand ik een wierookstokje, doordrenkt met neemolie (spreek uit ‘niemolie’) en citronella. Het vult de kamer met een zwoele oosterse geur. Daardoor komen de flashbacks . Terug naar de jaren zestig en de meisjes met hun lange jurken uit India met ingeweven spiegeltjes en patchouliparfum. Jongens die dunne en soms ook minder dunne sigaretjes rolden in bruine cafés met Jimi Hendrix of Canned Heat op de achtergond.
Maar ik dwaal af. Ik bestudeerde de verlenging van ons lease contract toen ik het hoorde. Een ruisend, schuivend geluid, ergens links voor me op de grond, aan het oog onttrokken door het bureau. Ik ging instinctief rechtop zitten, voeten van de grond. Het was even stil en dan was het schuifelende, slepende geluid er weer. Ik dacht aan wat ik Saar eerder die dag geruststellend had gezegd. Door het briesje dat via de open deuren naar binnen kwam, voelde ik de haartjes op mijn armen rechtop staan. Het geluid leek zich te verplaatsen naar de hoek van de kamer, het verst bij me vandaan. ‘Dit is niet meer leuk’, dacht ik. ‘… en dit is beslist geen uit de kluiten gewassen regenworm zoals vanmorgen! Afgaand op het geluid is dit een kanjer van een paar meter lang.’
Ik stond op het punt op te staan uit mijn stoel en 'kalmpjes' via de achterdeur veiliger oorden op te zoeken, toen het geschuifel in volle snelheid mijn kant op kwam , achter de linkerkant van mijn bureau. De ogen gefixeerd op de grond, naast de hoek van het bureau wachtte ik af, voeten nog wat verder opgetrokken, hart bonzend in de keel. Dan kwam het om de hoek, de zwart glimmende, driehoekige punt … van het plastic zakje dat dienst doet als tijdelijke prullenmand. Bij het schoonmaken van de kamer moet het naast het bureau terecht zijn gekomen, aan het zicht onttrokken. De wind deed het over de grond schuiven, soms een paar centimeter soms wat in het rond tollend, dan weer vooruitgejaagd door de wind. Ik ga toch maar een tijdelijke prullenmand aanschaffen. Een stevige, die op zijn plaats blijft.
Bahasa Indonesia, ook wel Indonesisch Maleis genoemd, is de officiële taal van Indonesie. In deze taal zijn veel Nederlandse leenwoorden binnengeslopen door de jarenlange Nederlandse kolonisatie. Leenwoorden zijn woorden uit een andere taal.
In het Indonesisch Maleis kent men het woord botol, wat fles betekent. Het komt van het Engelse woord 'bottle'.
Veel uit het Nederlands afkomstige woorden worden anders gespeld. Het gebeurt in het Indonesisch ook vaak dat de p- en f-klanken verwisseld worden. Wanneer mijn schoonmoeder me vroeg 'planissak' mee te brengen uit de supermarkt wist ik na enkele jaren dat ze daarmee 'vuilniszak' bedoelde. Dat was wel een moeilijke, dat geef ik toe.
Over het algemeen worden de Indonesische leenwoorden precies uitgesproken zoals ze worden geschreven. De "u" wordt als "oe" uitgesproken, de "c" wordt als "tsj" uitgesproken.
De foto hierbij illustreert het bovenstaande. 'Coklat meises' zijn 'chocolade muisjes'; chocolade hagelslag dus. Bovendien betekent 'coklat' ook 'bruin'. Handig nietwaar?
Hierna een aantal Nederlandse leenwoorden. Weet u wat ze betekenen? Zonder te googelen, dat spreekt vanzelf. Hou rekening met de uitspraaksuggesties en lees het woord eens hardop, dan wordt vaak veel duidelijk.
Bij een volgende gelegenheid geef ik de vertaling. Er zit voor iedereen een onderscheiding in!
In een vorige blogpost ('Is het bijna klaar?') schreef ik over onze dochter Esther's vrijwilligerswerk in een weeshuis in Bedulu, de 'Yayasan Widya Guna'. Esther heeft de kinderen klaargestoomd voor een opvoering van Sneeuwwitje, in het Engels. Hierna een kort filmpje met wat beelden uit de voorstelling.
'Duurzaam' is weer zo'n modewoord. We hadden al beslist met bepaalde principes rekening te houden bij onze exploitatie, voor het woord trendy werd. Je leest inderdaad veel over de milieuproblemen in Indonesië, zelfs en misschien bij uitstek op Bali. Milieuvervuiling, ozonlaag, CO2 uitstoot enz. zijn begrippen van de westerse wereld, ver-van-mijn-bed-problemen voor de modale Balinees. Wanneer je portie nasi campur op is gooi je de verpakking toch gewoon op de grond? Dat was vroeger zo toen die afhaallunch verpakt was in een bananenblad, waarom zou dat nu anders gaan met die plasticverpakking? Misschien kunnen we ons bescheiden steentje bijdragen bij het bewustmakingsproces.
Saar had, al in België, via het internet de 'zeepnoten' ontdekt en was vast van plan hiermee een test te doen eenmaal we op Bali waren. Test intussen uitgevoerd; resultaat zeer positief. Zeepnoten (Sapindus mucorossi) zijn de kleine, ronde vruchten van de zeepnootboom, die, net als de lychee, een lid is van de familie Sapindaceae. Deze bomen groeien in veel Aziatische landen en komen in heel Indonesië voor. De schillen van deze vruchten worden al eeuwenlang gebruikt als traditionele, natuurlijke zeep, en dit zowel voor het wassen van de kleren als voor persoonlijke hygiëne. In de geïndustrialiseerde landen wordt het saponine-extract van de noot al lang als ingrediënt gebruikt in commercieel geproduceerde zepen.
In ‘saponine’ herkent u ‘sapo’ wat Latijn is voor ‘zeep’. Slechts recent echter, is dit natuurlijk product in zijn originele vorm beschikbaar gekomen voor het grote publiek. In een groeiend aantal westerse landen genieten de zeepnoten een stijgende populariteit als natuurlijk, multifunctioneel en milieuvriendelijk schoonmaakmiddel. U stopt 3 tot 6 noten in een linnen zakje en steekt dit, samen met het wasgoed, in de trommel van de wasmachine. De watertemperatuur kan zich situeren tussen 30°C en 90°C. De zeepnoten maken wol, zijde en gekleurde materialen grondig schoon. Zodra de noten in contact komen met water scheiden ze een zeepachtige substantie af. Dit schuim werkt als een detergent en reinigt het wasgoed van niet in water oplosbare substanties, zoals oliën en harsen. Een zeepnoot bevat meer dan 15% saponine. Deze substantie zorgt voor een grondige reiniging en verwijdert vlekken. Dit alles zonder de vezels aan te tasten en met behoud van de kleuren van de weefsels. Dankzij de natuurlijke wassubstantie uit de zeepnoten wordt het wasgoed zacht zonder gebruik van wasverzachters.
Omdat dit product geen chemische, synthetische geuren of andere additieven bevat worden zeepnoten geadviseerd voor mensen met allergieën of problemen veroorzaakt door een gevoelige huid. Vergeleken met conventionele detergenten is het bovendien mogelijk 50% goedkoper te wassen.
Zeepnoten zijn verder volledig biologisch afbreekbaar. Na gebruik, kunnen de onoplosbare delen eenvoudig worden gecomposteerd. In tegenstelling tot klassieke zepen en detergenten, die synthetische chemische producten bevatten, verontreinigen de zeepnoten het water niet en helpen zo mee in het streven naar een schoner milieu. Bovendien worden de lokale mensen zich ervan bewust dat het oogsten van zeepnoten kan zorgen voor een hernieuwbaar inkomen. Zeepnootbomen worden dan ook niet langer meer gekapt voor hun hout. Op die manier wordt de ontbossing tegengegaan en vermindert de erosie en de uitputting van de gronden.
Voer voor botanici: De zeepboom (Sapindus mucorossi) is afkomstig uit het zuiden van India en kan tot 15 meter hoog worden. ‘Sapindus’ verwijst naar de ‘saponine, de stof die aanwezig is in de schil van de vrucht. De zeepnoot is dus eigenlijk geen noot maar een steenvrucht waarvan de schil werkzame bestanddelen bevat. De vruchten produceren saponine om zich te beschermen tegen parasieten, schimmels en bacteriën. Saponine is eveneens erg waardevol als was- en schoonmaakmiddel. De boom draagt voor het eerst vruchten na 9 jaar. Daarna kan ongeveer 90 jaar geoogst worden. In de lente is de boom bedekt met witte bloemen en in de herfst kunnen de vruchten worden geplukt. Die zijn dan goudkleurig en bedekt met een kleverig laagje. Na de oogst, meestal afkomstig van bomen uit het wild, worden de vruchten ontpit en gedroogd. Ze zijn na het drogen niet meer kleverig en roodbruin van kleur.
Ik had Komang gewezen op het onkruid in het gras, en daar deed hij dan ook wat aan.
Gras is het eigenlijk niet. Het is een laagblijvende plant die snel groeit en een tapijt vormt. Het ziet er wel als een gazonnetje uit, vanop een afstand dan. 'Elke dag een vierkante meter', had ik hem gezegd.
De volgende ochtend lag er, precies op de plek waar hij had zitten wieden, een kokosnoot van respectabele afmetingen. Was die naar beneden gekomen toen hij daar zat, dan zochten we nu koortsachtig naar een andere tuinman en waren er volgende week een heleboel ceremonies, gevolgd door een crematie.
Het zette ons wel aan het denken. Een van de jongens van de bouwonderneming kon in kokospalmen klimmen. Hij vroeg 5000 Rupiah per boom. Kokosnoten eruit halen plus de onderste en de dorre bladeren verwijderen. Een verjongingssnoei zeg maar. De kokosnoten mocht hij hebben, met uitzondering van een paar voor ons, voor Komang en voor Made.
5000 Rupiah is 36 eurocent tussen haakjes.
Hierna een videofilmpje ter illustratie.
Nog even de instructies voor een frustratieloze download:druk op de startknop en, zodra de titel in beeld verschijnt, op de pauzeknop. Ga even naar de markt, bel met uw ouders en/of kinderen, doe waartoe de natuur u roept of lees Esther's laatste blogpost (weer lachen!). Het downloaden kan nl. best een tijdje duren. Tijdens uw afwezigheid zal het vorderingsbalkje vollopen en zodra dat gebeurd is drukt u opnieuw op de startknop. Op die manier wordt het filmpje volledig geladen en kunt u zonder onderbreking kijken.
Rond 17:45 komen de eerste formaties aanvliegen vanuit het zuiden. Witte koereigers (Bubulcus ibis) op weg naar hun overnachtingsplek in de bomen rond Petulu, een dorpje van artiesten, dansers, steenkappers en houtbewerkers, op circa 5 km ten noordoosten van Ubud.
Op de rug drijvend in het zwembad zie je groep na groep in stilte overvliegen en je weet dat het snel zal gaan schemeren.
Op 30 september 1965 vond er een poging tot staatsgreep plaats die door de latere president Suharto werd neergeslagen. Dit leidde, begin october 1965, tot een grootscheepse heksenjacht op echte of vermeende communisten. De orchestratie van het drama gebeurde door religieuze extremisten. Het fenomeen is dus van alle tijden. Op Bali, waar al spanningen bestonden tussen verschillende bevolkingsgroepen omwille van het kastesysteem en ten gevolge van hervormingen in de grondeigendom, kostten deze onlusten het leven aan tienduizenden mensen. In heel Indonesië wordt de dodentol geraamd op een half miljoen. Veel van de slachtoffers van de slachtpartijen rondom Ubud zijn begraven bij Petulu.
Een week na de moordpartijen zijn de reigers, bij valavond, met duizenden beginnen toekomen in Petulu om te overnachten in de bomen rond het dorp.
De lokale bevolking ziet dan ook in deze vogels de reïncarnatie van de gestorvenen.
De totale kolonie zou bestaan uit zo'n 15.000 vogels wat aanleiding geeft tot een crescendo aan gekwetter bij het arriveren van steeds weer nieuwe groepjes.
In Ubud is dit het moment, de laatste tien minuten voor zonsondergang, dat zwaluwen en vleermuizen samen jagen en beurtelings, behendig, onfortuinlijke insecten uit het zwembad plukken.
Met de regelmaat van een klok krijg ik van mijn vrouwelijke huisgenoten te horen dat ze met mij niet meer op straat willen gezien worden want :'... kijk nou toch eens zelf hoe je er weer bijloopt!'.
Ik probeer hen er dan, steeds opnieuw, van te overtuigen dat echte schoonheid van binnen zit, maar daar hebben ze geen oren naar
'Toch niet die belachelijke broek!', of 'Hoe lang heb je dat T-shirt eigenlijk al?'.
In België komt daar dan nog eens Stephan bij met zijn copyright zinnetje: 'Is dat nieuw?', gevolgd door een proestende lach.
Ik ga de kleuren van mijn kleding echt niet aanpassen aan de bank waarop ik zit of de cover van het boek dat ik lees.
Weinig mensen haten winkelen meer dan ik. Dat is althans mijn stellige overtuiging.
We moesten naar Denpasar, de grote stad, voor aankopen allerhande.
De straten hebben hier wel namen, maar de nummering laat wel eens te wensen over. Het nummer 4 van ons huis bijvoorbeeld, is door de vorige eigenaar zelf gekozen, net zoals het huisnummer van zijn restaurant in Ubud op Jalan Bisma 9X.
Zijn overbuur in Jalan Bisma heeft nummer 324 of iets dergelijks en zijn directe buur iets in de 50. Knappe postbode die daar wijs uit raakt. Het is hier meer een kwestie van ons-kent-ons.
Die postbode moet weten wie je bent, doordat hij even een praatje heeft gemaakt, of een glaasje water bij je heeft gedronken, en dan rijdt hij de volgende keer linea recta van het postkantoor naar je huis.
Dat was vroeger toch ook zo met namen van personen? Je heette niet Louisa Verschueren maar Wiske van lange Jef van achter de Molen.Of zo iets.
Die X in Jalan Bisma X heeft me trouwens op het idee gebracht om, bij het aanvragen van een postbus in Ubud, te kiezen voor Postbus X. Dat lijkt me leuk staan op ons briefhoofd en het is bovendien makkelijk te onthouden.
Maar we gingen dus winkelen in Denpasar.
Na een tijdje begonnen we toch honger te krijgen. Gelukkig een bordje 'McDonald's 200m -pijltje naar rechts-'. Precies op die plek moesten we zijn voor een Electrolux wasmachine. Terwijl de chauffeur de auto parkeerde vroeg ik, in mijn vloeiend Bahasa Indonesia aan de parkeerwachter waar de Mac was: 'Pak, di mana Mc Donald's?' De man bekeek me of ik van Mars kwam. Hij herhaalde een paar keer mijn, nochtans duidelijk gearticuleerde en traag uitgesproken vraag. Een beetje vertwijfeld sprak hij een jonge vrouw aan die voorbijkwam en loodste haar naar me toe. Ik herhaalde mijn vraag . Na een korte aarzeling riep ze uit: "oh! Makdon'aaald!!!' . Klemtoon op de laatste lettergreep en met een lang uitgehaalde 'aaaaaa'. Het mannetje herhaalde dat ook een aantal keer en bekeek met met een licht verwijtende blik. 'Had dat dan gelijk gezegd! Makdon'aaald, maar natuurlijk dat is daar!!! Die toeristen kunnen niet eens de meest elementaire dingen correct uitspreken! Kasiaaan.'
Ik had ooit een gelijkaardige ervaring in Shanghai waar ik voor zaken logeerde in het Portman Ritz-Carlton Hotel. Door schade en schande heb ik daar geleerd dat je niks opschiet met het correct uitspreken van die naam. Zeg gewoon op z'n Vlaams 'Potteman' en ze brengen je via de kortste weg naar het hotel. Ze horen namelijk aan je accent dat je al jaren in China woont. De chauffeur begint dan ook gelijk een lange uiteenzetting in een ratelend Shanghainees. Gewoon af en toe instemmend 'hmm' mompelen en bij vragende zinnen even kort en hard lachen en neen knikken helpt dan.
Het is uiteindelijk nog Kentucky Fried Chicken geworden in Denpasar.
Ik schreef eerder over de near-collision tussen Komang’s hoofd en een vallende kokosnoot. Na een aantal beklimmingen van de eerste klapperboom hield de jongen, die alle bomen zou leeghalen voor 5000 Rupiah per boom, het voor bekeken. Het had net geregend en de stam was te glad zei hij toen.
