De nieuwe president van Oekraïne verdient steun van de EU
De EU heeft oud-president Poroshenko teveel zijn gang laten gaan. Dat moet met Zelenski anders.
Met 73 procent van de stemmen heeft humorist en producent Volodymyr Zelenski een monsterzege behaald in de laatste ronde van de Oekraïense presidentsverkiezingen op 21 april. Zo’n overwinningsmarge komt slechts sporadisch voor in democratische verkiezingen.
Deze uitslag betekent enerzijds een keiharde afstraffing van alles waar zijn tegenstander, zittend president Poroshenko, voor staat, namelijk het politiek-economische systeem waar rijke zakenlieden en corrupte politici en ambtenaren het nog steeds voor het zeggen hebben. Anderzijds betekent het een totale omarming door de kiezers van het belangrijkste dat zij met Zelenski associëren: het kapot slaan, zoals hij het zelf zegt, van precies dit systeem waaronder Oekraïense burgers al bijna dertig lijden sinds hun land in 1991 onafhankelijk werd.
Zelenski, die over dertig dagen zal worden beëdigd, zit nu precies in de rol uit zijn tv-serie die hem in Oekraïne zo populair maakte. Men moet er even goed bij stilstaan om het onwaarschijnlijke te beseffen van wat zich hier in werkelijkheid voltrekt: acteur Zelenski speelt een geschiedenisleraar die fulmineert tegen het corrupte systeem, waardoor hij in het hele land waanzinnig populair wordt en tot president wordt verkozen. In zijn eentje, met slechts een klein clubje vertrouwelingen, trekt hij ten strijde tegen het machtige corrupte systeem, uiteindelijk met veel succes.
En nu is die acteur in het echte leven tot president gekozen, en staat hij er ook practisch voor. Zelenski heeft geen politieke partij in het parlement waarop hij kan steunen, krijgt geen steun vanuit het corrupte politiek-economische systeem (zijn vermeende banden met oligarch Kolomoisky moeten nog bewezen worden). Hij moet het stellen met een klein clubje persoonlijke adviseurs. Bovendien zijn de bevoegdheden van de Oekraïense president beperkt tot buitenlands beleid, defensie en de veiligheidsdiensten.
Zware opgave
Hij staat daarom voor een onvoorstelbaar zware opgave. De tegenkrachten zijn enorm. De economie wordt nog steeds gedomineerd door een groep superrijke zakenlieden als Dmytro Firtash, Rinat Akhmetov, Ihor Kolomoisky en Viktor Pinchuk en ja, ook zittend president Poroshenko. Hun dominante positie verschaft hen ook grote invloed in het parlement, in de rechtbanken en in de media, waar ze praktisch alle tv-zenders bezitten. Zij zullen alles uit de kast halen om Zelenski’s hervormingen te dwarsbomen.
De belangen van de Oekraïense bevolking en de Europese Unie lopen parallel: Oekraïne ontwikkelen tot een stabiele, welvarende democratische rechtsstaat. Daarom is het ook in het belang van de EU dat Zelenski slaagt. De afgelopen jaren heeft de Unie president Poroshenko teveel zijn gang laten gaan. Zij heeft onvoldoende voorwaarden willen stellen aan de hulp die Europa verstrekt, ook toen het overduidelijk was dat de autoriteiten hervormingen actief tegenwerkte.
Twee sporen
Deze fout moet ze met Zelenski niet herhalen. De Unie werkt daarbij het best langs twee sporen. Enerzijds moet zij de president op een aantal terreinen actief steunen. Zoals bij de definitieve zuivering van de rechterlijke macht, het Openbaar Ministerie en de eigenmachtige binnenlandse veiligheidsdienst; bij de hervorming van de kieswetten zodat het in oktober te kiezen parlement de wil van de bevolking vertegenwoordigt en niet die van oligarchen; bij de invoering van een effectieve mededingingsautoriteit die de monopolies van de oligarchen opbreekt; en bij het bevorderen van buitenlandse investeringen, hoognodig voor de modernisering en groei van de Oekraïense economie.
Anderzijds zal de Unie niet moeten aarzelen om effectieve maatregelen te nemen tegen invloedrijke Oekraïners die hervormingen actief tegenwerken. Het opleggen van sancties en het instellen van een visumplicht moet daarbij niet worden uitgesloten.
Na de gebroken beloftes van de Oranje-revolutie in 2004 en van de Maidan Revolutie van Waardigheid in 2014 bestaat er met president Zelenski een daadwerkelijke ‘window of opportunity’ voor het doorvoeren van onomkeerbare hervormingen die het Oekraïne op de weg naar een stabiele democratische rechtsstaat. Europa mag zijn historische plicht hier niet verzaken.
Willem-Gert Aldershoff is analist internationale politiek en werkte voor de Europese Commissie.