Kabinetsadviseur Hans Borstlap: Het is raar dat we arbeidsongeschiktheid niet collectief hebben geregeld

Hans Borstlap heeft al heel veel commissies voorgezeten en rapporten geproduceerd. “Vaak sloten we ons op in een hok en kwamen we na een hele tijd naar buiten om te constateren dat de wereld er toch anders uitzag.” Zo moet het dit keer niet, dacht Borstlap, voormalig topambtenaar en oud-lid van de Raad van State.

Borstlap werkt samen met een commissie aan een advies over de arbeidsmarkt. Donderdag publiceerde hij een tussenrapport. “Wij leggen nu een idee neer en willen reacties. Wij zoeken het debat, want we willen draagvlak. Dan is de kans groot dat er ook iets met je advies gebeurt. In december komen we met een eindrapport. We gaan flipperen, noemt een lid van de commissie dat.”

Minister Wouter Koolmees van sociale zaken vroeg de commissie-Borstlap vorig jaar om de regels voor werk tegen het licht te houden. De wereld verandert snel, constateert hij. Zijn er fundamentele aanpassingen nodig? Na ruim een half jaar broeden met een groep hoogleraren en andere arbeidsmarktdeskundigen denkt Borstlap inderdaad dat het radicaal anders moet.

“Er zijn veel nieuwe contractvormen naast het klassieke vaste arbeidscontract. De een heeft sociale zekerheid, de ander niet. Mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling zijn er nauwelijks. Daar moet je iets mee”, constateert Borstlap. Hij vervolgt: “Wij willen regels voor een gelijk speelveld voor alle werkenden. Daarnaast moet je de kennis en vaardigheden van alle werkenden vergroten, zodat ze wendbaar blijven.”

“Er moet sociale zekerheid zijn voor iedereen. Het maakt niet uit of je in vast dienst bent, een tijdelijk contract hebt of je brood verdient als zelfstandig ondernemer, zzp’er. Wij noemen dat een universeel fundament van bescherming voor alle werkenden voor grote risico’s. Kostenverschillen tussen verschillende vormen nemen hierdoor af.”

Er wordt al jaren gesproken over het dichten van de kloof tussen flex en vast. Waarom zou het nu wel lukken?

“Tot nu toe zit het denken vast in de huidige structuur: hoe kunnen we iets veranderen aan de huidige contracten? Dat moet je loslaten. Je moet nagaan wat werk belangrijk maakt en wat iemand die werkt nodig heeft. Vervolgens is de vraag hoe je dat bereikt.

“Wij hopen dat doordringt bij de politiek dat het nodig is om nu snel iets te doen. In 2003 had 72 procent van de werknemers een vast contract. Nu is dat nog maar 60 procent. Als die trend doorzet, zitten we over tien jaar op 50 procent. Ik moet er niet aan denken. Dan bereik je ook een moment dat je niet meer kunt veranderen. Dan is de groep flex en zzp te groot. In de kunst- en cultuursector is het hele verdienmodel al afgestemd op flex en zzp.

“Tijdelijke contracten zijn natuurlijk niet altijd fout. Een strandtent kan niet zonder extra personeel dat alleen in de zomer werkt. Daarom hebben wij het ook over het belang van de wendbaarheid van werknemers en werkgevers. Mensen met een flexcontract en zzp’ers hebben in het algemeen minder tijd en geld om zich te blijven ontwikkelen en dat is op een bedreiging voor de economie.”

“In maart wees het Centraal Planbureau nog op het gevaar dat bij een nieuwe recessie de groep mensen met een flexcontract of zzp-opdrachten als eerste de klos is. Dan vliegen ze eruit. Bij een deel van de zzp’ers is het uurloon laag. Er is geen ruimte om klappen op te vangen. Slechts 18 procent van de zzp’ers gebruikt de zelfstandigenaftrek om zich te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid of om pensioen op te bouwen.”

“De afgelopen maanden hebben we al met allerlei mensen en organisaties gesproken. Dan zegt iemand tegen mij: een onderwijzer in vaste dienst kost een school 65.000 euro per jaar. Als hij uit dienst gaat en bij dezelfde school als zzp’er aan de slag gaat, kost hij 41.000 euro. Dat is bij het bedrijfsleven ook zo, en het verschil heeft vooral te maken met belastingregels. Bedrijven zeggen: ‘Wij willen best mensen in vaste dienst nemen, maar als jullie dit soort verschillen in stand houden, kan je mij niet vragen om personeel aan te nemen.’ Ik heb daar niet van terug.”

Een basisverzekering voor alle werkenden is vaker gesuggereerd. Dat werd toen bestempeld als een mini-stelsel. Is dit anders?

“Wat wij voorstellen kan je met geen mogelijkheid een mini-stelsel noemen. Voor de werknemers die nu een vast contract hebben, hoeft niks te veranderen. Die houden dezelfde rechten als nu. Ze krijgen iets extra: we bepleiten ook meer persoonlijke ontwikkeling. Werknemers moeten hun kennis en vaardigheden op peil houden. Dat gebeurt nu stukje bij beetje. Wij vinden dat daarvoor een algemene regeling moet komen. Voor de toekomstige arbeidsmarkt moeten we alle kennis naar boven halen.

“Mensen met een flexcontract en zzp’ers krijgen dezelfde verzekering tegen arbeidsongeschiktheid en een voorziening voor pensioen als werknemers in vaste dienst. Zij krijgen ook recht op persoonlijke ontwikkeling. Beide zaken hebben ze nu niet. Misschien moet hun uurloon omhoog om mee te betalen aan sociale zekerheid – dat is dan maar zo.”

Het lijkt toch een kostbare zaak. Hoe is dat te betalen?

“Het Centraal Planbureau gaat dat in het najaar voor ons uitrekenen. Vooruitlopend daarop moet je ook in ogenschouw nemen wat het kost als we het níet doen. Ik vind het sociaal onbestaanbaar dat een zelfstandig bouwvakker op de steiger staat en niet is verzekerd voor arbeidsongeschiktheid. Als er iets gebeurt, moet hij een beroep doen op de bijstand, terwijl veel zzp’ers met lagere inkomens nauwelijks belasting betalen en dus ook niet bijdragen aan de opbouw van zo’n sociale zekerheid.”

“De Nederlandse economie is heel kwetsbaar. Als de huizenprijs stijgt, geven mensen meer uit en groeit de economie, maar als de huizenprijs daalt, zakt de economie sneller in elkaar dan wenselijk is. Voor mij is ook een vraag of het grote aandeel flexibele arbeidscontracten een rol speelt bij de kwetsbaarheid van de economie. Duidelijk is wel dat de toename van tijdelijke arbeid en zzp aanzienlijk afwijkt van de landen om ons heen.”

Willen zzp’ers wel betalen voor sociale zekerheid?

“Je kunt denken: arbeidsongeschikt of een scheiding, dat overkomt mij niet. Maar ik weet het zo net niet. Weet je wat gek is? Iedereen is het erover eens dat we de oudedagsvoorziening collectief regelen. Daarvoor hebben we samen de AOW, voor iedereen. Terwijl je kunt voorzien dat je ouder gaat worden. Arbeidsongeschiktheid, een risico dat je niet kunt voorzien, hebben we niet collectief geregeld en dat vind ik raar. Ik was directeur-generaal op het ministerie van sociale zaken toen we in de jaren negentig de Algemene wet arbeidsongeschiktheid afschaften. Met de kennis van nu ben ik verbaasd.

“We hebben gesproken met die jongens die als zzp’er maaltijden rondbrengen voor bedrijven als Deliveroo. Die zeggen eerst: ga weg met je regels, wij redden ons wel. Maar als ik zeg: wat vind je van de gedachte om iedereen in dit land een fundament van bescherming te geven, vinden ze dat heel redelijk. Een aparte verzekering voor zzp’ers werkt niet.”

Toch staat dat in het pensioenakkoord dat net rond is.

“Ik ben er blij mee. Dat idee in het pensioenakkoord kan uitmonden in een fundament voor iedereen zoals wij voorstellen.”

Wanneer gaan we hier iets van merken?

“De politiek moet keuzes maken. De arbeidsmarkt van de toekomst komt sowieso aan de orde in de volgende kabinetsformatie. Maar een gelijk speelveld maken voor alle contracten, voor vast personeel, flexwerkers en zzp’ers, is heel urgent. Daar moet het huidige kabinet al een begin mee maken.”

Lees ook:

Wie overbrugt het gat tussen flex en vast?

Links wil vooral flexcontracten duurder maken, terwijl rechts knaagt aan de rechten van vaste werknemers: een probleem in wording.

Met 25 miljoen euro extra kunnen kunstenaars eerlijk worden betaald

Als we niet willen dat kunstenaars voor een habbekrats of gratis hun werk doen, heeft de cultuursector in ieder geval 25 miljoen euro per jaar extra nodig, becijferde belangenorganisatie Kunsten ‘92.