De Rotterdamse huishoudens die verdacht worden van fraude zijn diep beledigd: ‘Het lijkt wel ‘40-‘45'
Huishoudens uit twee Rotterdamse wijken worden verdacht van fraude met uitkeringen. Ze komen in verzet.
Ergens in een overheidsla ligt een lijst met 1263 verdachte adressen in het Rotterdamse Hillesluis en Bloemhof. Een op de tien huishoudens in deze wijken fraudeert mogelijk met uitkeringen en toeslagen, volgens computerprogramma SyRI. De wijkbewoners voelen zich weggezet als criminelen.
Diep beledigd is Mahjob Boukiou (71). Een kleine halve eeuw woont de Rotterdammer nu al in Nederland. Vijftig jaar waarin hij hard heeft gewerkt: als timmerman bij Diergaarde Blijdorp, als vader voor zijn drie kinderen. Allemaal hebben ze een baan, vertelt hij trots. En nu dit. Met zwiepende arm wijst hij op de appartementenblokken in zijn wijk Hillesluis. “Daar wonen ze, de criminelen. Ik ben er ook een. Blijkbaar heb ik al die jaren voor niks gewerkt.”
Boukiou windt zich op over het Systeem Risico Indicatie (SyRI). Dat opsporingssysteem combineert informatie uit verschillende overheidsdatabases. Zo markeerde het met behulp van zijn algoritmes, 1263 adressen in de relatief arme Rotterdamse wijken Hillesluis en Bloemhof op Rotterdam Zuid als verdacht. Een op de tien huishoudens komt in aanmerking voor nader onderzoek. Tot schrik van de bewoners. Zestig van hen hebben zich op de plastic stoeltjes en houten bankjes van de speeltuinvereniging verzameld voor een protest, dat door vakbond FNV is georganiseerd. Met name seniore Marokkaanse Nederlanders zijn goed vertegenwoordigd.
Omstreden
SyRI is een omstreden systeem, omdat het werkt volgens een methodiek die bekendstaat als een ‘sleepnet’. In plaats van een individuele verdenking te onderzoeken, licht het systeem de data van een complete buurt of wijk door op verdachte patronen. Kinderbijslag op een adres, waar bijvoorbeeld geen kinderen staan ingeschreven. Met als mogelijke bijvangst probleemgezinnen, die tot nu toe onder de radar zijn gebleven.
Dat mag klinken als een effectief hulpmiddel, tegelijkertijd is het een groot gevaar, zegt Tijmen Wisman van de Stichting Platform Bescherming Burgerrechten. Zijn organisatie voert met een aantal andere groeperingen een rechtszaak om SyRI te verbieden. “De informatiemacht van de overheid is met zulke wetten niet meer begrensd”, zegt hij tijdens de bijeenkomst iets te hard in de microfoon. SyRI doet hem denken aan een instrument voor autoritaire regimes, licht hij na afloop toe. Welke precies wil hij niet zeggen, maar de zaal voelde hem eerder goed aan. “Het lijkt wel ‘40-‘45”, bromt een man achterin.
Naast de ideologische bezwaren stuit SyRI op een praktisch probleem: wijkbewoners zijn gegriefd door wat voelt als institutioneel wantrouwen. Telkens komen tijdens het protest dezelfde vragen naar boven: Waarom wij? Waarom hier? “Het is discriminatie van mensen met een andere etnische achtergrond”, vat Mohamed Bouchkachakhe (21) de gedachten van veel aanwezigen samen. Volgens de gemeente Rotterdam ligt dat anders. Hillesluis en Bloemhof zijn vanwege de vele problemen ‘focuswijken’ met een wijkgerichte aanpak, laat een woordvoerder weten.
Lange baan
Ondertussen is die aanpak wel op de lange baan geschoven. Het onderzoek naar verdachte wijkbewoners zou eigenlijk in het eerste kwartaal van 2019 beginnen, maar is uitgesteld om de vorig jaar vergaarde data te actualiseren. “Zorgvuldigheid gaat voor snelheid”, licht de woordvoerder toe. Of Rotterdam zijn onderzoek gereed heeft voor de rechterlijke uitspraak over SyRI op 29 oktober, durft ze niet te zeggen.
Staande bij de speeltuin van Hillesluis, zegt Boukiou niet bang te zijn om op de lijst te staan. Hij heeft niets misdaan, stelt hij. Vindt hij het als braaf burger dan geen goed idee om fraudeurs aan te pakken? “Een heel goed idee. Maar hier wonen niet de mensen met grote auto’s en het grote geld. Begin maar in Wassenaar.”
Lees ook:
Tommy Wieringa wil niet dat de overheid zijn risico meet
Actiegroepen die ageren tegen de aantasting van privacy slepen de Nederlandse staat voor de rechter. Ze zijn tegen een systeem waarmee de overheid allerlei gegevens van burgers verzamelt.
Een klaagrobot geeft de burger macht
Opinie: Met de klaagrobot Paaltje kunnen burgers de digitaliserende overheid een koekje van eigen deeg geven, betoogt Siri Beerends cultuursocioloog, werkzaam bij medialab SETUP.