Evelyn Berezin, de vrouw die mannen hun secretaresse afpakte

Het is een wonder dat Evelyn Berezin (1925-2018) geen naam als een klok is. Zij ontwierp de eerste tekstverwerker en bevrijdde de mens van het juk van de tikmachine. Toen verdween ze roemloos in de computer­geschiedenis.

Het was zo vroeg als 1969 toen ze haar baanbrekende tekstverwerker op de markt bracht. Het ding luisterde naar de weinig romantische naam Data Secretary en had de omvang van een tafelkoelkast. Het bevatte dertien halfgeleiderchips, waarvan Evelyn er een aantal zelf ontworpen had. De machine was traag en luidruchtig. Maar je kon er woorden mee knippen en plakken zonder dat je alles moest overtikken. Dat was in die dagen bijna een mirakel.

De kleine Evelyn groeide op in de Bronx, als kind van een naaister en een pelsmaker. In een slaapkamer van hun benepen appartement las ze dolgraag sciencefiction, bij het gerommel van metrostellen in de diepte. In 1946 haalde ze aan de universiteit van New York een master in de fysica. Vijf jaar later ging ze voor de Electronic Computer Corporation werken in Brooklyn, als enige vrouw tussen een troepje mannen met dikke brillen. “Ze zegden tegen mij: ‘ontwerp een computer’. Ik had er niet eerder een gezien – in die tijd zowat nog niemand. Ik was tegelijk doodsbang en verschrikkelijk op­gewonden.”

In die vroege jaren maakte ze onder meer een computer die de baan kon berekenen van artillerieprojectielen. Ze ontwikkelde programma’s voor boekhouders en, voor United Airlines, waarschijnlijk het eerste geautomatiseerde boekingssysteem ter wereld. Toen besloot ze dat ze lang genoeg anderen rijk gemaakt had. Ze stichtte Redactron Corporation, en wijdde zich op Long Island exclusief aan het ontwerp van haar eigen tekstverwerkers. “Deze vrouw met haar zachte stem”, schreef The New York Times in 1972, “staat aan de top in een sector waar vrouwen witte raven zijn.”

De wet van de remmende voorsprong

Zij verkocht tienduizend van de gloednieuwe machines, die ongeveer 7.000 euro per stuk moesten kosten. Toen kwam zij in de financiële problemen. Zij werd ingehaald door giganten als IBM, Tandy en Wang, die op hun beurt tekstverwerkers ontwikkelden. Evelyn Berezin werd keihard geconfronteerd met de wet van de remmende voorsprong. Al vlug verzonk zij roemloos in de annalen van de computergeschiedenis. “Geen tekstverwerker, geen spreadsheet. Niets dat ook maar van ver op kantoortoestellen uit de eenentwintigste eeuw lijkt.”

Evelyn Berezin leek niet gebukt te gaan onder dat gebrek aan erkenning. “Ik had niet voorzien dat ik het werk van veel secretaresses overbodig zou maken”, zei ze met iets dat leek op wroeging. “Dat heeft vooral kwaad bloed gezet bij mannen. Als die iets haten, dan is het dat je hun secretaresse afpakt.”