Filosoof Max van den Broek over keuzestress: "Sta gewoon superoptimistisch in het leven"
Kan de filosofie helpen bij de aanpak van problemen, zoals keuzestress? Max van den Broek vindt een oplossing in de logica.
Vrijgezel of een relatie? Kinderen of geen kinderen? Keuzestress openbaart zich op vele gebieden van het leven. Met de voortdurende stroom aan informatie die via allerlei apparaten bij ons binnenkomt, lijkt het leven er alleen maar ingewikkelder op te worden.
Je weet bijvoorbeeld wel dat je beter een avond thuis kunt blijven, maar je vrienden gaan de stad in. Wat als deze avond gedenkwaardig wordt? Daar wil je bij zijn. Door fear of missing out schiet je spontaan in keuzestress. Ben je toch met je vrienden meegegaan, vraag je je de hele avond af of je niet beter thuis had kunnen blijven. Uiteindelijk stemt geen enkele keuze tevreden.
Max van den Broek heeft een oplossing voor dit probleem. Vreemd genoeg vindt hij die in de logica. Het viel hem tijdens zijn studie filosofie op dat veel problemen in zijn dagelijks leven dezelfde structuur hebben als logische paradoxen. Traditioneel beteugel je levenskwesties niet met logica, zou je denken. "Traditioneel niet", beaamt Van den Broek. "Traditioneel is logica voor superformele, hyperacademische problemen. Maar je kunt het overal voor gebruiken. In logica werken we met p'tjes en q'tjes in plaats van met zinnen. En het maakt niet uit wat je voor die p'tjes en q'tjes invult."
U noemt in uw boekje Alledaagse paradoxen de enveloppenparadox. Wat is dat?
"Het is een leuk gedachte-experimentje dat laat zien wat er bij keuzestress gebeurt. Je zit in een spelshow, een heel makkelijke. Je mag kiezen tussen twee enveloppen en je mag er een houden. In allebei zit geld, in de een twee keer zoveel als in de ander. Je weet niet in welke en je weet niet om hoeveel geld het gaat. Top, geld krijg je sowieso, je kiest de linker. Dan zegt de spelleider dat je mag ruilen. In die andere envelop zit of het dubbele of de helft van wat je hebt gekozen. Als er 100 euro in zit, kun je 100 euro winnen of 50 euro verliezen. Je kunt meer winnen dan verliezen. Dus je wisselt. Dan zegt de spelleider dat je nog eens mag wisselen. Met precies dezelfde redenering zou ik opnieuw moeten ruilen, en de volgende keer weer. Daar zit de paradox: je moet blijven wisselen omdat je meer kans hebt om te winnen dan om te verliezen."
'Heel erg optimistisch kijken is een oplossing voor keuzestress'
Dat gebeurt ook bij keuzestress; de alternatieve keuze heeft altijd net iets meer aantrekkingskracht. Maar hoe helpt dit?
"Allereerst is het een geruststelling. Als je iemand bent die, zoals ik, vaak peinst en ijsbeert over wat je moet doen, vind je jezelf misschien een pessimist. Je blijft thuis en zeurt dat je een leuk feestje mist. Of je gaat de stad in en je baalt. Het is allebei leuk, dus je snapt niet dat je er moeilijk over doet. De paradox laat je inzien dat je je niet rot over jezelf hoeft te voelen. Je gaat heen en weer tussen twee enveloppen terwijl in beide gratis geld zit. We zien in ieder geval alvast dat je geen zeur bent. Je probeert gewoon heel rationeel naar iets te kijken en dat werkt even niet zo best."
En de oplossing?
"Wat je kunt doen is beide keuzes oneindig waardevol vinden. Welke envelop je ook krijgt, je bent dankbaar voor het geld. Dit gaat meer op voor grotere keuzes, zoals de keuze tussen kinderen krijgen of geen kinderen krijgen. Kinderen hebben is waardevol, maar zonder kinderen kan ik een wereldreis maken. En beide zijn oneindig waardevol.
"Nu geldt niet meer dat je meer kunt winnen dan verliezen. Het dubbele van oneindig is oneindig en de helft van oneindig is ook oneindig. Heel erg optimistisch kijken is een oplossing voor keuzestress."
Wie is Max van den Broek?
Max van den Broek (1995) is masterstudent logica aan de Universiteit van Amsterdam en rondde een bachelor filosofie en een bachelor gezondheid en leven af aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Dit jaar verscheen van zijn hand het boekje Alledaagse paradoxen (ISVW uitgevers). Op zijn vijftigste wil hij fulltime publieksfilosoof zijn. Eerst wil hij een job waarin hij veel van de maatschappij en het leven kan zien.
Je moet dus al optimistisch in het leven staan?
"Dat is natuurlijk niet zo makkelijk. Als je niet echt zin hebt om de stad in te gaan, is het moeilijk om jezelf te overtuigen dat het oneindig waardevol is. Het probleem dat hier speelt, is niet pessimisme of ontevredenheid, maar onzekerheid. Stel je bent thuisgebleven en hebt 'Lord of the Rings' gekeken. Dat vond je ook fantastisch, een prachtige film. Je bent niet ontevreden over wat je gedaan hebt. Je was vooral bang, niet ontevreden."
'Het probleem dat hier speelt, is niet pessimisme of ontevredenheid, maar onzekerheid'
Is het onredelijk als je niet kunt kiezen ?
"Nee helemaal niet. Het is voor redelijke mensen juist heel moeilijk om te kiezen, die moeten alle opties afwegen. Onredelijke mensen zeggen: 'Ik heb het altijd zo gedaan, dus ik laat het gewoon zo.' Ze hebben het makkelijker, ze kiezen bijvoorbeeld uit gewoonte of omdat ze hyperimpulsief zijn. Misschien komen zij andere problemen tegen, maar ze hebben nooit keuzestress."
Hebben redelijke mensen dan baat bij nog meer redelijkheid in hun keuzestress?
"Inderdaad, een extra laag redelijkheid eroverheen. En niet alle oplossingen zijn per se redelijk. Sta gewoon superoptimistisch in het leven. Dat is niet redelijk of onredelijk, maar een levenshouding. En nu lost het een probleem voor ons op, in zoverre is het redelijk."
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
