Vlaams Bouwmeester wil ons landschap redden: “We hebben het platteland vermoord”

De architect en de boer: beiden hebben heel verschillende interpretaties van het woord “verbouwen”. Het is beton en staal voor de ene, aardappelen en pastinaak voor de ander. Nochtans dringt een samenwerking zich op. De helft van Vlaanderen wordt ingepalmd door landbouw. De verstedelijking neemt toe, maar de behoefte aan meer natuur- en recreatiegebied ook. Net als de nood aan voedsel. Intussen daalt het aantal boeren drastisch. Vijf jaar lang hebben het Ilvo (Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek) en het Team Vlaams Bouwmeester zich op de vraag geworpen hoe die belangen te rijmen zijn. Ze startten vijf proefprojecten en presenteren nu in een manifest welke lessen ze eruit trekken.

Boer zkt. toekomst

Wat de volksmond ook moge beweren: na regen komt zwarte sneeuw, weet de familie Mees uit Herk-de-Stad. Ze was één van de testcases. Patrick en Anja runnen een boerderij, vlak bij waterloop de Herk. “Onze weides worden onder water gezet. We kunnen niet weigeren, het is overstromingsgebied. We krijgen geen compensatie, terwijl we de maatschappij wel een dienst bewijzen. Dankzij onze weides lopen de kelders van de buren niet onder. Maar ons gras is kapot als het onder water staat. We moeten 34 hectare opnieuw inzaaien. En intussen eten voor onze koeien kopen, want grazen kunnen ze niet meer.” Jaarlijks kost dat hen zo’n 34.000 euro.

De projectregisseur tekende een stevige heroriëntatie uit: veeboer wordt visboer. Ze zouden water kunnen reinigen met riet en lisdodde en vis, algen en kroos telen. De familie is niet klaar voor zo’n grote investering.“Er moet hier – zoals in Nederland – een vergoeding komen voor blauwe diensten”, zegt Elke Vanempten, coördinator van de proefprojecten. “De boer als waterberger helpt de klimaatimpact milderen.”

Groepspraktijk van boeren

Boerderij De Kijffelaar in Noorderwijk was dringend aan renovatie toe, maar daar had Bavo Verwimp de middelen niet voor. De logische stap was: verkopen. Een typisch Vlaamse boerderij met een typisch vastgoeddilemma. Stedelingen met geld verdrijven de boeren uit de randstad. Die trekken naar maagdelijke gronden waar ze een nieuw bedrijf neerpoten. Dat druist radicaal tegen de betonstop in.

Verwimp zocht een creatieve oplossing, weg van het principe 1 erf, 1 boer, 1 woning. Zijn bedrijf is nu een voorbeeld van cohousing en cofarming. Samen met twee andere boeren vormde hij de boerderij om tot een biobedrijf en verkopen ze hun producten (van tomaten tot een worst-en-co-pakket) rechtstreeks aan de consument.

Ze willen ook zorgbehoevenden laten meedraaien op de boerderij, maar daarvoor ontbreekt een wettelijk kader. Voor andere vergunningen stuiten ze op een njet, omdat ze niet voltijds beroepslandbouwer zijn. En de hoevewinkel uitbreiden, lukte niet omdat dat dat niet aanvaard wordt als landbouwinkomsten. Elke Vanempten pleit voor een nieuwe definitie van landbouw: “Het beleid dat landbouw wil beschermen, maakt door zijn rigiditeit paradoxaal genoeg net dat landbouw in de verdrukking raakt.”

Landbouwpark

“We hebben het platteland vermoord”, zegt Van Broeck. “Ik wil niet aan mijn kleinkinderen moeten zeggen: de natuur is alleen nog in de zoo te zien.” Hij pleit voor productieve landschappen. “Dat zijn open ruimtes – stedelijk of landelijk – die niet alleen economisch, maar ook ecologisch en maatschappelijk een meerwaarde opleveren.”

Zo zijn er De Tuinen van Stene in Oostende, het eerste officiële landbouwpark in ons land. De 35 hectare, verscholen tussen baanwinkels, een school en woonwijken, worden een multifunctioneel publiek park. Een tuin voor alle Oostendenaars waar groenten kweken, fietsen, oogsten en wandelen samengaan.