Filosoof Patrick Loobuyck: "Kinderrechten zijn een groter probleem bij chassidische joden dan handen schudden"

Op het bureau van moraal­filosoof Patrick Loobuyck ligt het boek De liberale archipel. Auteur Chandran Kuka­thas, professor politieke filosofie aan de Lon­don School of Economics, vertrekt vanuit het principe dat culturen het recht hebben om in onze samenleving op hun eigen eiland te leven. Zo­lang ze elkaar met rust laten, is er voor hem niets aan de hand. Zijn theorie werd deze week op scherp gezet door die­genen die vonden dat de chassidische jood Aron Berger en zijn gemeenschap onterecht te kijk werden gezet, terwijl ze al eeuwen zichzelf zijn in Antwerpen. Loobuyck is het daar niet mee eens.

“Ik vind dat dit principe te dun is om samen te leven”, zegt hij. “Als we een welvaarts­staat in stand willen houden, moeten we niet alleen el­kaars rechten respecteren en tolerant zijn, maar ook oog hebben voor wat ons verbindt, zoals taal, geschiedenis en omgangs­regels die we via onderwijs en inburgering kunnen doorgeven.”

Vindt u omgangs­vormen, zoals elkaar de hand schudden, een elementaire regel?

“In de vrije samenleving heb je het recht om mensen te begroeten zoals je wilt. Dat kan in tegenspraak zijn met de afspraken en de gewoontes in de samenleving, maar een hand krijgen van iemand is geen grondrecht. Sommigen schoten deze week in paniek omdat ze denken dat handen schudden deel uitmaakt van ‘de waarden van de verlichting’, maar dat klopt niet. Die waarden laten net toe dat we er erg afwijkende opvattingen en praktijken op na houden. Net zo goed kan ik als man hier een minirok dragen. Ik moet dan wel weten dat ik rare blikken zal krijgen, maar ik heb dat recht en het gaat niet in tegen de verlichting.

“In de discussie werd onvoldoende rekening ge­houden met een cruciaal punt. Je moet een onderscheid maken tussen de waarden en normen die richting­gevend zijn voor je persoonlijke leven en deze die aan de basis liggen van onze samenleving. Je mag mannen en vrouwen scheiden in kerk, moskee of synagoge, maar niet in het parlement of de gemeenteraad.

“Het is perfect mogelijk dat je als volwassene je leven inricht volgens de regels van de ‘chassidim’ – wat staat voor ‘vroomheid’ – en je leven baseren op teksten van voor Christus. Daar­over moeten we geen consensus hebben. We moeten het wel eens worden over hoe we gaan samenleven, dat is de overlappende consensus over de publieke moraal, gebaseerd op respect voor ieders vrijheid en gelijkwaardigheid. Deze uitgangspunten bepalen binnen welke krijtlijnen een overheid regels kan uitvaardigen die voor iedereen geldig zijn. Stemt Aron Berger met deze consensus in of niet? Zou hij als politicus bereid zijn zich op het algemeen belang te richten of wil hij enkel een conservatief religieuze agenda bewaken? Op zijn minst had men bij CD&V daarover met hem in gesprek moeten gaan.”

Berger en CD&V hadden vooraf betere af­spraken moeten maken?

“Het verwondert mij dat CD&V dit zo klungelig heeft aangepakt. Ze kenden toch de reinheidsvoorschriften van het chassidische jodendom? Ze weten toch dat men daar voor gescheiden onderwijs is , dat men het moeilijk heeft met de evolutie­theorie, dat homo­seksualiteit onbespreek­baar is?”

Aron Berger zegt: ik wilde op hun lijst staan om bruggen te slaan tussen chassidim en de Antwerpse samenleving. Dreigt nu het tegenovergestelde te gebeuren?

“In termen van bruggen slaan is de operatie pijnlijk mislukt. De partij zit met een kater, maar de chassidische gemeenschap ook. Die mensen leven echt bewust gesegregeerd om op hun gemak zichzelf te kunnen zijn. Antwerps burgemeester De Wever heeft gewezen op het verschil tussen joden en moslims, en heeft daar gelijk, al volg ik hem niet in zijn verwoording dat moslims conflictueuzer zouden zijn. Beide groepen hebben gewoon een verschillende strategie om in de samenleving te staan.

“Moslims zoeken onze publieke scholen op, orthodoxe joden niet. Joden zeggen: als we ons keppeltje niet mogen dragen in een publieke functie, dan solliciteren we niet. Moslims gaan ook sneller procederen als ze geen hoofddoek mogen dragen. Maar dit negatief framen als ‘ruzie zoeken’, zoals De Wever doet, vind ik een brug te ver. Integendeel, moslims doen hun best om te onderhandelen over hun plek in onze samen­leving. In de perceptie klinkt het dan al snel dat ze ‘hun’ regels willen opleggen aan ‘ons’. Denk maar aan de boerkini­discussie.”

Hoe zit het met de vrouwen in die orthodox-joodse cultuur?

“Het is niet bepaald een feministische club. Part­ners kunnen ze niet zelf kiezen, maar worden hen via een koppelaar voorgesteld. En eenmaal ge­huwd moeten ze hun haar kort knippen en een pruik dragen. Ze moeten apart slapen als ze menstrueren want dan zijn ze onrein en ze hebben een afzonderlijke plek in de synagoge. Het wordt hen afgeraden om naar de Meir te gaan. Maar daar­over is er geen tot weinig publieke discussie. Vergelijk dat met de heisa die wij hier maken over de hoofddoek voor moslima’s. We zouden meer vragen mogen stellen of de chassidische cultuur voldoende emancipatorisch is voor vrouwen, maar ook voor hun kinderen.”

CD&V heeft een kans gemist om dit aan te kaarten?

“CD&V had beter een joodse kandidaat gevonden die de vinger op deze zere plekken legt, zoals de pijnpunten met eindtermen in joodse scholen – waar er soms zelfs censuur bestaat. In februari was er terecht ophef omdat iemand na een sollicitatie in een joodse school een handleiding meekreeg waarover zij níét in gesprek mocht gaan met de leerlingen: onder meer over seksualiteit, politiek en religie. Onderwijs­minister Hilde Crevits heeft zich daar terecht van gedistantieerd.

“Als iemand vanuit de joodse gemeenschap dit zou aanklagen en met dat programmapunt de politiek zou ingaan, zou dat veel beter passen bij CD&V. Ik begrijp dat Crevits vandaag gewrongen zit, want joodse scholen voldoen niet altijd aan de normen. Met zo’n programmapunt heb je ook een verbindend verhaal.

“Mijn probleem is dat in hun afgescheiden, ge­sloten cultuur de vrijheid van vrouwen en kinderen niet gegarandeerd is. Dat is problematisch, want iedereen heeft het recht zich in vrijheid te ontwikkelen. Als je kinderen in aparte scholen zet die soms de eindtermen niet halen, belemmer je hun vrijheid. Dit is een pijnpunt op het vlak van kinder­rechten. Het recht op een open toekomst is niet gegarandeerd in deze gemeenschap.”

Hoe kunnen we naar consensus streven?

“Door te werken aan een gedeelde maatschappelijke cultuur. Die Vlaamse of Belgische cultuur is een ‘work in progress’. Ze bestaat, maar is niet in steen gehouwen. Vijftig jaar geleden liep het hier nog vol met priesters in soutanes, en over vijftig jaar zal onze leefwereld er wéér anders uitzien, door de inbreng van minderheden en nieuwkomers. Sommigen op links willen te snel wijzigingen aanbrengen en doen alsof er geen respect moet zijn voor zoiets als een Vlaamse identiteit. Sommigen op rechts zitten in een cultuur­kramp, en doen alsof de wereld vergaat als Zwarte Piet verandert in een roetpiet. Meeschrijven aan een evoluerende Vlaam­se identiteit en cultuur kan pas als je de voor­geschiede­nis respecteert. Dat is de kern van inburgering. Moslims doen dat eigenlijk al beter dan chassidische joden. Toch kunnen ook zij mee­werken aan de samenlevingsopbouw.”

Hoe begin je daar wél op een goede manier mee?

“Laat ik een zot voorstel doen. De Antwerpse burgemeester organiseert een groot feest in de stad waarbij mensen van verschillende gemeenschappen samen­gebracht worden en elkaar elk op hun manier leren begroeten, met respect voor elkaars eigenheid. Dat kan een begin zijn om elkaar te leren aanvaarden, maar ook om in discussie te gaan.”

©