RECONSTRUCTIE 2012 (deel 1): Hoe de relatie tussen winnaar De Wever en verliezer Janssens de coalitievorming verzuurde

“ER WAS VANDAAG IEMAND BETER”

Zondag 14 oktober

“Antwerpen is van iedereen, maar vanavond toch vooral van ons”, brult Bart De Wever vanop het podium door de microfoon terwijl een uitzinnige N-VA-aanhang in de zaal De Zuiderkroon joelt en hem op handen draagt. Kort daarvoor had de triomfator de dj met dienst kordaat aangemaand om ‘die ploat’, ‘Happiness’ van Sam Sparrow, af te zetten. De Wever en de andere N-VA’ers hebben dan ook alle reden om uitzinnig te zijn, want de Vlaams-nationalisten hebben net een monsterscore van wel 38 procent behaald in Antwerpen. Daarmee staat de deur naar ’t Schoon Verdiep wagenwijd open en dat zetten de toekomstige burgemeester en zijn partij ook symbolisch in de verf door vanaf de feestzaal op het Zuid een mars richting het stadhuis te starten. “Bartje is de baas van ’t Stad, Patje ligt er uit. Het stad is van ons”, zingen de ongeveer 200 militanten.

In een concertzaal op een andere plek in de stad, meer bepaald in De Roma in Borgerhout heerst een heel andere stemming. Daar huilt een compleet gedesillusioneerde uittredende burgemeester Patrick Janssens uit op de schouder van zijn kompaan en acteur Gène Bervoets, terwijl andere sp.a-politici en -leden hem op een hartverwarmend applaus trakteren. Janssens wordt over de partijgrenzen heen geloofd om zijn beleid dat hij de afgelopen negen jaar voerde in Antwerpen en had dan ook niet gerekend op een afstraffing door de kiezer. Zijn kartel sp.a/CD&V moet het echter stellen met ruim 10 procent minder dan N-VA. “Er was vandaag iemand beter”, moet Janssens ootmoedig erkennen. Het besef dat hij de fakkel zou moeten doorgeven aan De Wever valt hem kennelijk onnoemelijk zwaar. Janssens klinkt ook verbitterd over het succes van PVDA en Groen en de versplintering op links. “Ik zou er de zuiver progressieven op willen aanspreken: gaan jullie vieren? Wat krijg je in de plaats? In welke mate is links opnieuw blind aan zijn rechteroog?”

Een andere grote verliezer van de verkiezingsavond is Vlaams Belang. De extreemrechtse partij werd helemaal platgewalst door de gele tsunami van Bart De Wever en houdt amper vijf van de twintig zetels in de gemeenteraad over. “Dit smaakt bitter”, geeft lijsttrekker Filip Dewinter toe. “Wat wij de afgelopen 25 jaar hebben gezaaid, heeft De Wever nu in één klap geoogst.” Dat De Wever zowel komaf wist te maken met 70 jaar socialistisch bestuur én met een groot extreemrechts blok in de gemeenteraad, doet hem zichtbaar deugd. “Deze stad kent als sinds de Tweede Wereldoorlog een rode burgemeester. Onze stad was de bakermat van radicaal rechts. Beide zaken eindigen vandaag”, spreekt hij triomfantelijk.

Nog voor het stof van de verkiezingsdag is gaan leggen, begint het speculeren over een nieuwe coalitie. Voor de meeste analisten is het zonneklaar dat er een ‘GroKo’, ofwel een samenwerking tussen de twee grote blokken N-VA en sp.a/CD&V in de steigers staat. “De coalitie van de N-VA met de Stadspartij, die 40 van de 55 zetels zal tellen in de gemeenteraad lijkt de enige logische”, schreef uw krant. Coalities met de andere linkse partijen Groen en PVDA noemt Gazet van Antwerpen “politieke sciencefiction” en dat de Stadslijst zou splitsen en er zo een coalitie tussen N-VA, CD&V en Open Vld in de steigers kan worden gezet achten de waarnemers ondenkbaar. “Ik verwacht niet dat de CD&V-politici zich zullen laten losweken. Ik zie dat alleen gebeuren als de onderhandelingen na twee maanden compleet vastzitten”, voorspelt politicoloog Dave Sinardet.

Maar dat er moeilijke onderhandelingen voor de deur staan, is een zekerheid. “Wees maar zeker dat we ons geen gemakkelijke gesprekspartner zullen tonen”, klinkt het in sp.a-middens.

LEES OOK: (+) De machtsgreep van Janssens, de verbijstering van Dewinter en een bijrol voor De Wever: zo verliep de coalitievorming in 2006

“PROCES VAN HELING EN VERZOENING”

Maandag 15 oktober

Zonder overdrijven kan er gesproken worden van een politieke aardverschuiving in Antwerpen en daags na het overwinningsfeest beseft ook Bart De Wever dat dit bij sommigen wonden heeft geslagen, die hun tijd nodig zullen hebben om te helen. “Nadat we de emoties van Janssens hebben gezien, hebben we besloten hem maandag niet lastig te vallen. Winnen is mooi, maar je wil anderen geen pijn doen”, aldus De Wever. “We zullen in de psychologie moeten treden van degenen die niet hebben gewonnen. Er zal een proces van heling en verzoening nodig zijn.”

De Wever doelde uiteraard op uittredend burgemeester Patrick Janssens, die niet onder stoelen of banken steekt dat hij de nederlaag moeilijk kan verteren. “Het gaat slecht met mij. Dit is het einde van een heel mooie periode in mijn leven met een goede, fijne ploeg. Er heerst een collectief gevoel van verdriet.” Janssens stelt wel dat hij als lijsttrekker aan boord zal blijven om de onderhandelingen voor sp.a/CD&V te leiden. “Ik ga praten met De Wever en zien wat zijn beloofde veranderingen voorstellen. Dan bekijken of we ons daar in kunnen vinden”, stelt hij droog. Tegelijkertijd maakt hij duidelijk dat het water tussen de N-VA en de sp.a en ook tussen hem en zijn opvolger bijzonder diep is. “De kans dat we samen in een bestuursploeg terechtkomen is extreem klein”, aldus Janssens.

De dag na de verkiezingen zullen er dus nog geen coalitiebesprekingen plaatsvinden. De Wever gebruikt die tijd dan maar om de verkiezingsprogramma’s van alle partijen door te nemen. Daarmee wil hij niet zeggen dat de onderhandelingen lang hoeven aan te slepen, integendeel. “Ik wil geen eindeloze onderhandelingen met oeverloos geouwehoer”, zegt De Wever. Analisten en tegenstanders stellen zich ook vragen bij de dubbele rol van N-VA-voorzitter en burgemeester die De Wever zal gaan opnemen, maar die twijfels veegt hij van tafel. “Ik ga mij fulltime focussen op Antwerpen.”

“PATRICK IS ECHT NOG NIET POLITIEK DOOD”

Dinsdag 16 oktober

Twee dagen na de verkiezingen begint informateur Bart De Wever zijn eerste gesprekken. De eerste die op de koffie komt is niet Patrick Janssens, maar Open Vld-lijsttrekster Annemie Turtelboom. Open Vld boekte weliswaar voor de tweede verkiezing op rij een zware nederlaag in Antwerpen, maar Turtelboom lijkt met amper twee resterende gemeenteraadsleden toch happig op een nieuwe bestuursdeelname.

Met Open Vld heeft N-VA alleszins meer overeenkomsten dan met de Stadslijst van Patrick Janssens. Waarnemers stellen vast dat de twee blokken op heel wat vlakken recht tegenover elkaar staan, om het thema mobiliteit niet te noemen. Terwijl N-VA de kaart van de goede doorstroming voor wagens trekt en extra parkeerplaatsen wil creëren, pleit sp.a voor een autoluwe binnenstad en wijkcirculatieplannen. Voorts wil sp.a extra sociale woningen, iets waar N-VA niet van moet weten.

De eerste ontmoeting van Bart De Wever met het team van Patrick Janssens staat pas gepland voor donderdag, maar met de dag wordt duidelijker dat een samenwerking verre van evident wordt. Om de indruk de wereld uit te helpen dat de socialisten de boel willen saboteren en De Wever stokken in de wielen willen steken, stelt de Stadslijst voor om de voordrachtsakte van Bart De Wever als burgemeester nu al te ondertekenen.

Janssens hangt in de touwen, maar zijn medeonderhandelaar en aftredend schepen Robert Voorhamme stelt dat zijn rol in Antwerpen nog zeker niet is uitgespeeld. “Geloof me, Patrick is echt nog niet politiek dood”, aldus Voorhamme. Aftredend schepen Monica De Coninck ziet op dat moment voor Janssens een rol als fractieleider weggelegd. Een andere afscheidnemende schepen Leen Verbist zegt zelfs dat Janssens in 2018 wel nog eens zou kunnen terugslaan.

“WATER IS BIJZONDER DIEP”

Woensdag 17 oktober

Terwijl de buitenwereld nog steeds een coalitie tussen N-VA en de Stadslijst als de meest evidente ziet, klinken bij sp.a de stemmen steeds luider om in de oppositie te gaan. “Er is heel weinig goesting om samen met de N-VA te gaan”, zo verwoordt gemeenteraadslid Maya Detiège het.

Intussen raakt de werkmethode van Bart De Wever bekend. Op basis van de partijprogramma’s en de eerste gesprekken wil de informateur een ontwerptekst opstellen die met alle mogelijke coalitiepartners zal worden besproken. Die moet de aanzet vormen voor het latere bestuursakkoord. De Wever laat op dat moment nog niet het achterste van zijn tong zien over welke partijen zijn voorkeur genieten, maar aan de hand van de ontwerptekst zou dat wel duidelijk moeten worden. Wanneer die moet klaar zijn wil De Wever niet gezegd hebben. “Wie zich vastpint op een datum kan evengoed een strop rond zijn nek hangen”, aldus de toekomstige burgemeester.

Filip Dewinter reikt Bart De Wever de hand en biedt een centrumrechts minderheidsbestuur gedoogsteun aan vanuit de oppositie. Dat voorstel wijst De Wever vakkundig af. Ook de naam van PVDA als mogelijke coalitiepartner mag geschrapt worden. De extreemlinkse partij die met vier verkozenen voor het eerst in de gemeenteraad komt, kiest zelf voor de oppositie. Zover gaat Groen niet, maar de partij maakt er geen geheim van dat het water tussen hen en N-VA “bijzonder diep” is.

“STADSLIJST BLIJFT EEN EN ONDEELBAAR”

Donderdag 18 oktober

Het kartel sp.a/CD&V is één en ondeelbaar, zo toeteren alle betrokkenen nog steeds in koor. Zolang dat effectief het geval is, beseft Patrick Janssens dat Bart De Wever niet om zijn Stadslijst heen kan en verkoopt hij zijn huid duur. Zijn onderhandelingsploeg, met naast Janssens ook Robert Voorhamme (sp.a) en Marc Van Peel (CD&V) bezorgt De Wever nog wat meer hoofdbrekens. Naast de boodschap dat het kartel niet uit elkaar valt te spelen, eist sp.a ook nog eens dat Groen mee in de coalitie stapt. In de logica van de socialisten is er zo een beter evenwicht tussen rechts (23 zetels) en links (21 zetels), wat een betere afspiegeling is van het verkiezingsresultaat. Als die axioma’s niet worden ingewilligd kiest de Stadslijst voor de oppositie. Marc Van Peel zegt dat CD&V “geen vragende partij is” voor een coalitie met Groen. “Maar uit respect voor onze partner hebben we het tot onze vraag gemaakt”, voegt Van Peel er aan toe.

Wie wel met verstomming is geslagen is Groen-lijsttrekker Meyrem Almaci, die klaarblijkelijk niet op voorhand werd ingelicht door de Stadslijst over het axioma. Zelf loopt ze er alleszins niet warm voor om zich vast te klinken aan het wagonnetje van Patrick Janssens. “Er is een ijzersterke logica die stelt dat je niet in een coalitie stapt waarin je overbodig bent.” Groen-boegbeeld Mieke Vogels verwoordt het nog scherper. “Janssens gebruikt Groen om de sp.a-meubelen te redden. Hij wil met de sp.a in de oppositie, maar heeft daar een zwartepiet voor nodig en hoopt die bij Groen te leggen.” Groen verbindt aan beleidsdeelname voorwaarden die nog moeilijker te verteren zijn voor N-VA, zoals het opdoeken van het BAM-tracé.

Op inhoudelijk vlak lijkt Janssens alvast wel een opening te maken. Ook bij de vorige stembusgang was het verbod op religieuze en levensbeschouwelijke symbolen achter het loket al een twistappel. Janssens, die dat verbod nota bene zelf had ingevoerd maar een elegante oplossing zocht om het bij te sturen, stelt voor om een uniform met een hoofddeksel in te voeren voor personen achter het loket. “Een goede ontwerper kan daar wel iets op vinden.”

“GEEN AMBITIE OM DE STAD TE BLOKKEREN”

Zaterdag 20 oktober

Door de manoeuvres van de Stadslijst liggen de kaarten voor De Wever erg moeilijk en bijna een week na de verkiezingen is er nog geen enkel uitzicht op een mogelijke coalitie, laat staan een bestuursakkoord.

De Wever kondigt aan dat hij de daaropvolgende week alle mogelijke coalitiepartners opnieuw op gesprek uitnodigt, deze keer om de financiële situatie van de stad te bespreken. Een zet die wenkbrauwen doet fronsen bij Patrick Janssens en andere waarnemers. “Mogelijk wil De Wever tijd kopen om bepaalde strategische bewegingen voor te bereiden en gesprekken achter de schermen te voeren”, schrijft uw krant.

Een van die strategische bewegingen waar De Wever van wordt verdacht is dat hij CD&V uit het kartel wil losweken. Een ondenkbare piste klinkt het nog steeds unisono bij de partners van de Stadslijst, al geeft Patrick Janssens toe dat zijn partij meer geneigd is om te kiezen voor de oppositie dan CD&V.

Is het kartel echt wel zo onbreekbaar als de rechtstreekse betrokkenen blijven beweren? Een weekendinterview met nationaal CD&V-voorzitter Wouter Beke zaait daar voor het eerst twijfel over. “Wij hebben geen ambitie om uit de Stadslijst te stappen, maar tegelijk hebben we nog minder de ambitie om de stad en belangrijke dossiers als mobiliteit te blokkeren.”

Nog datzelfde weekend haast Marc Van Peel zich, geflankeerd door Robert Voorhamme, om te benadrukken dat het lot van de twee kartelpartners verbonden blijft. “Het credo ‘Samen uit, samen thuis’ geldt nu, over twintig dagen en dus ook in december nog”, aldus de Antwerpse CD&V-kopman.

“JANSSENS HEEFT VEEL BETEKEND VOOR DEZE STAD”

Maandag 22 oktober

Patrick Janssens gaat door een zware periode. Terwijl hij emotioneel nog steeds niet bekomen lijkt van de verkiezingsnederlaag en het afscheid als burgemeester van Antwerpen nakend is, moet hij nog wel de onderhandelingen voor zijn partij leiden en een stadsbestuur in lopende zaken aanvoeren. Onder zijn voorzitterschap vindt maandagavond de eerste gemeenteraadszitting sinds de verkiezingen plaats.

Zo’n 70 sympathisanten van de afscheidnemende burgemeester zakken die avond af naar ’t Schoon Verdiep om hem een hart onder de riem te steken. Bij aanvang van de gemeenteraad trakteren zijn aanhangers Janssens op een luid applaus. “Hij heeft veel betekend voor deze stad en we willen hem hiervoor bedanken”, zegt initiatiefneemster en actrice Hilde Decleir.

Janssens heeft zelf echter geen boodschap aan deze steunbetuiging. “U moet stil zijn of ik laat de zaal ontruimen”, sprak Janssens hen onverstoorbaar en zonder een zweem van emotionaliteit toe.

Linkse coup in Borgerhout

Terwijl de formateur het tempo van de onderhandelingen op stadsniveau naar beneden trekt, door alle partijen, behalve Vlaams Belang en PVDA, uit te nodigen voor een rondje gesprekken over de stadsbegroting, beweegt er wel van alles op districtsniveau. De N-VA hoopt dat de districtsbesturen zoveel mogelijk een afspiegeling zullen zijn van het stadsbestuur, maar die hoop lijkt alvast ijdel in Borgerhout. Daar keert CD&V-verkozene Luc Moerkerke zijn partij de rug toe om als onafhankelijke te gaan zetelen, tot groot ongenoegen van lokaal lijsttrekster Nahima Lanjri. Dat manoeuvre zet de deur wagenwijd open voor een links districtsbestuur van sp.a, Groen en PVDA, aangevuld met onafhankelijke Luc Moerkerke.

In het district Antwerpen is het rondje armworstelen nog volop aan de gang, want daar strijden N-VA en sp.a om het burgemeesterschap. Beide partijen onderhandelen afzonderlijk van elkaar met potentiële coalitiepartners. Zowel in Berchem, Wilrijk en Deurne zijn er dan weer meerderheden in de maak met N-VA, Open Vld en CD&V.

“IK VERWACHT DAT SOMMIGEN ZULLEN AFHAKEN”

Zondag 28 oktober

Naarmate de dagen vorderen verzuurt de verstandhouding tussen Bart De Wever en de sp.a zienderogen. De socialisten worden ongeduldig over de werkwijze van de formateur en vragen zich openlijk af waarom die geen voorkeurscoalitie uitspreekt. “De Wever probeert ons uit de tent te lokken in plaats van zelf initiatieven te nemen”, is de teneur binnen het sp.a-kamp.

Op het einde van de week beslist de Stadslijst om niet langer te onderhandelen met De Wever zolang die niet openlijk uitspreekt dat hij bereid is tot een samenwerking met de Stadslijst én Groen. De Wever zelf laat zich niet op stang jagen en zegt naarstig verder te schrijven aan zijn formatienota. Wanneer hij die na de herfstvakantie aan de partijen zal bezorgen, zal dat veel mist moeten wegnemen. “Ik verwacht dat sommigen zullen afhaken”, aldus De Wever. Waarnemers vermoeden dat De Wever Groen er wil afrijden door vast te houden aan het BAM-tracé.

In het programma De Zevende Dag op zondag lost De Wever nog een schot voor de boeg. Enerzijds stelt hij dat hij nog verschillende coalities in gedachten heeft, maar hij laat zich ook ontvallen dat het “na 90 jaar socialisme tijd is voor verandering”. “Dat er grote veranderingen komen na decennia van socialistisch bestuur is klaar en duidelijk”, zegt hij voorts. De Wever deelt ook een sneer uit aan de afscheidnemende burgemeester. “Janssens deelt de stad op in twee delen, ik blijf inzetten op verzoening.”

De socialisten beginnen onraad te rieken, maar zijn niet van zin om een centrumrechts stadsbestuur een vrijgeleide te geven door zomaar CD&V te lossen. “We zullen nooit de handtekeningen leveren om de benoeming van CD&V-schepenen goed te keuren”, klinkt het. Dissidente stemmen bij CD&V brengen de optie ten berde om dan maar een coalitie van N-VA en Open Vld te steunen vanuit de gemeenteraad.

Binnenskamers voelen velen dat de Stadslijst op springen staat. De vraag is wanneer dat zal gebeuren en wie de aanzet zal geven.

Het vervolg leest u binnenkort.