Dit weten we intussen zeker over massagraven bij Al Nasser-ziekenhuis in Khan Younis

Op 7 april trok het Israëlische leger zich terug uit Khan Younis, een stad in het zuiden van de Gazastrook. Vanaf 20 april duiken beelden op van de autoriteiten in Gaza die rond het Al Nasser-ziekenhuis begonnen zijn met het opgraven van uiteindelijk in totaal 392 lichamen. Die werden teruggevonden in verschillende graven en massagraven binnen de muren van het medische complex.

De vondst leidde tot aantijgingen in verschillende Arabische media dat het Israëlische leger deze massagraven zelf zou hebben gegraven, al dan niet om door hen gedode Palestijnen weg te moffelen.

Ook gisteren op 6 mei, in een persbericht verstuurd door het Bureau van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Mensenrechten in Genève, herhalen enkele onafhankelijke experten die optreden voor de Verenigde Naties hun bezorgdheid over de massagraven. Ze spreken daarbij van lichamen "die naar verluidt tekenen vertonen van marteling en standrechtelijke executies, en mogelijke gevallen van levend begraven mensen".

Sindsdien riepen allerlei instanties op tot een grondig onderzoek van het totstandkomen van die begraafplaatsen, waaronder de Verenigde Naties, de Europese Unie en NGO's als Amnesty International.

"We willen dit grondig en transparant onderzocht zien, zodat de hele wereld een alomvattend antwoord kan krijgen", zei de ook Amerikaanse veiligheidsadviseur Jake Sullivan op 24 april.

Wat weten we vandaag zéker over de massagraven bij het Al Nasser-ziekenhuis in Khan Younis? Een aantal vragen en antwoorden.

(Opgelet: dit artikel en de bronverwijzingen erin bevatten beelden die als schokkend kunnen ervaren worden.)

Het begraven van lichamen binnen de muren van het domein van het Al Nasser-ziekenhuis begon in januari 2024. Khan Younis werd op dat moment belegerd door de Israëlische troepen, met hevige gevechten in de straten rondom het ziekenhuis. Dat maakte het te gevaarlijk om lichamen van overleden en slachtoffers van de oorlog van het ziekenhuis te vervoeren naar begraafplaatsen buiten het ziekenhuis.

De praktijk om lichamen te begraven in de buurt van het ziekenhuis werd in januari 2024 ook in de pers vermeld. "Het Al Nasser-ziekenhuis in Gaza wordt een plek van massagraven terwijl Israëlische tanks het gebied belegeren", titelde The National, een krant uit de Verenigde Arabische Emiraten, al op 22 januari.

Ook op sociale media zijn eind januari heel wat beelden beschikbaar van het begraven van doden binnen de muren van het ziekenhuiscomplex. Het vrijwilligerscollectief GeoConfirmed verzamelde tientallen getuigenissen, foto's en video's, dateerde ze, en plaatste ze op een kaart van de site.

Van 22 januari 2024 dateren verschillende beelden die tonen hoe graven gedolven worden in een strook beplant met palmbomen tegen de zuidelijke muur van het Al Nasser-complex. Op de beelden is te zien hoe soms verschillende lijkzakken samen in een graf geplaatst werden.

Een video die op 25 januari 2024 werd geüpload op Telegram toont twee rijen van tientallen graven die zich bevinden tegen de zuidelijke muur van het ziekenhuiscomplex, tussen twee rijen palmbomen. De graven zijn gemarkeerd met palmtakken en bordjes of stenen met identificerende gegevens als opschriften.

Behalve de locatie onder de bomenrij werden ook graven gedolven op een tweede locatie, in het meest zuidoostelijke deel van het Al Nasser-complex. 

Op 28 januari wordt op deze oostelijke locatie ook een groot massagraf gemaakt. Ook dat kwam diezelfde dag aan bod in de westerse nieuwsmedia. De directeur van het Al Nasser-ziekenhuis gaf aan persagentschap Reuters een video-interview over de tijdelijke begraafplaatsen:

“Zoals je kunt zien, konden we de doden niet in passende graven begraven, zelfs al ligt de geschikte plek om ze te begraven slechts 200 meter verderop. De afgelopen dagen hebben we 150 martelaren begraven op de binnenplaats van het medische complex […]. Vandaag begraven we de rest van de martelaren en de patiënten in het mortuarium. Het zijn er 30 […]. Ze werden allemaal begraven omdat hun families hier niet konden zijn en hun lichamen begonnen te ontbinden […].”

De gevechten rondom Khan Younis vingen al aan in december 2023, zo blijkt uit een logboek dat werd bijgehouden door Artsen Zonder Grenzen over het Al Nasser-ziekenhuis. Op 15 februari 2024 bereikten Israëlische troepen het ziekenhuisdomein. Daarbij werd de zuidelijke muur van het complex doorbroken. 

Een woordvoerder van het Israëlische leger verklaarde midden februari dat een militaire operatie in het Al Nasser-ziekenhuis volgens hen noodzakelijk was omwille van aanwijzingen dat Hamasstrijders vanuit de gebouwen zouden opereren en dat Israëlische gijzelaars - of de lichamen van Israëlische gijzelaars - in het ziekenhuis aanwezig konden zijn.

Een onderzoek van SkyNews toont aan dat het Israëlische leger bij de inval met een tank en een bulldozer over de grafsites is gereden. Dat is vooral goed te zien in een vergelijking van satellietbeelden van 14 februari en 21 februari.

Op 14 februari is nog de bomenrij te zien tegen de zuidelijke muur van het complex,  met ten noorden daarvan een geïmproviseerd kamp met tenten van vluchtelingen. In het oosten, rechts onderaan op de luchtfoto, zijn duidelijk rijen graven te herkennen.

Op 21 februari zijn de muren doorbroken, zijn heel wat bomen verdwenen en is de grond van de begraafplaatsen ernstig verstoord.

Het Israëlische leger verliet het Al Nasserziekenhuis op 21 februari maar keerde in maart terug, tot de definitieve terugtrekking uit Khan Younis op 8 april.

Nadat de controverse over de massagraven in Khan Younis losbarstte, ontkenden verschillende Israëlische overheidsinstanties dat ze door Israël waren gegraven. Ze verwezen daarbij naar bovenstaande berichten op sociale media uit januari en februari. 

Wel gaf het een woordvoerder van het Israëlische leger toe dat lichamen die door de Palestijnen waren begraven rondom het Al Nasser-ziekenhuis waren opgegraven voor onderzoek. Dat gebeurde om te controleren of er zich geen overleden Israëlische gijzelaars tussen de overledenen bevonden.

“Het onderzoek werd op een zorgvuldige manier uitgevoerd en uitsluitend op plaatsen waar de inlichtingendiensten de mogelijke aanwezigheid van gijzelaars aangaven”, volgens de woordvoerder. De lichamen waren vervolgens “naar hun plaats teruggebracht”. Volgens het Israëlische leger gebeurde dat “respectvol” en met instandhouding van de waardigheid van de doden. 

Er bestaan echter twijfels over hoe zorgvuldig het opgraven en herbegraven is uitgevoerd. Verschillende klachten van mensen die geïnterviewd werden tijdens de graafoperaties rondom het ziekenhuis in april gingen erover dat ze eerder begraven familieleden niet wisten terug te vinden door de grondverstoringen en de verplaatsing van lichamen of graftekens.

Na ongeveer een week trokken de Israëlische troepen zich terug uit het gebied rond het Al Nasser-ziekenhuis. Het Gazaanse ministerie van Volksgezondheid meldde bijvoorbeeld op 22 februari dat ziekenhuisautoriteiten daarvan gebruik maakten om 13 lichamen te begraven.

Op 29 februari filmde een Palestijnse journalist de vernielde omgeving van de grootste begraafplaats, tegen de zuidelijke muur van het ziekenhuiscomplex. Een vrouw getuigt in de video dat ze zoekt naar het lichaam van een familielid dat er begraven lag. De grond is op de beelden ernstig verstoord en identificerende markers zoals palmtakken en naambordjes zijn verdwenen. Op één plaats is zelfs te zien hoe een arm van een lijk uit de grond steekt.

Wat gebeurd is in Khan Younis, is geen unicum. De voorbije maanden ontstond al regelmatig controverse over de praktijk waarbij Israël Palestijnse begraafplaatsen, ook op officiële kerkhoven, openlegt en lichamen meeneemt naar Israël voor onderzoek. In december 2023 doken er bijvoorbeeld  beelden op van 80 lichamen die nabij Rafah in een massagraf werden begraven nadat ze terug waren bezorgd door de Israëlische autoriteiten.

Behalve de twee provisoire begraafplaatsen bij het Al Nasser-ziekenhuis die verstoord werden door het Israëlische leger in de tweede helft van februari, is in de weken nadien later ook nog een derde begraafplaats in gebruik genomen, iets ten noorden van de zuidelijke begraafplaats.

In een Instagram-reel die journalist Haseeb Alwazeer op 21 april online plaatste, zijn daar individuele graven te zien, gemarkeerd met palmtakken en Arabische bordjes.

We weten dat deze graven dateren van na de eerste terugtrekking van de Israëlische troepen omdat er beelden bestaan van Israëlische voertuigen die precies dezelfde plek vrijmaken.

Er zijn de voorbije weken sterke beschuldigingen geuit aan het adres van Israël over de gevonden lichamen, zowel door journalisten ter plaatse als door woordvoerders van de civiele bescherming in Gaza tijdens een persconferentie op 25 april 2024. Er is sprake van "sporen van marteling", "executies", lichamen met (al dan niet achter de rug) gebonden handen, mensen die "levend begraven" zouden zijn, en zelfs "geroofde organen".

We weten echter weinig met zekerheid over de doodsoorzaken van de gevonden lichamen. Voor een groot deel gaat het over patiënten van het ziekenhuis, al dan niet binnengebracht als slachtoffers van het oorlogsgeweld. Met zekerheid zijn er kinderen, vrouwen, bejaarden en ook medisch personeel begraven rondom het Al Nasser-ziekenhuis. Sommige lichamen werden begraven met katheters, ziekenhuisarmbandjes of ander medisch materiaal dat niet verwijderd werd.

Door de verstoring van de begraafplaatsen is niet op het eerste zicht te achterhalen wanneer elk individueel lichaam er begraven is. Het is onduidelijk hoeveel lichamen opgegraven zijn door het Israëlische leger en hoeveel begraven lichamen dateren van tijdens de bezetting van het ziekenhuis of nadien.

Louter visuele inspectie van lichamen volstaat niet om de beweringen over marteling, executies of andere misdaden te staven. De lichamen die te zien zijn, zijn vaak ook in verregaande staat van ontbinding.

De vraag rijst in hoeverre een kwalitatief onafhankelijk onderzoek, waarop door internationale instanties wordt aangedrongen, vandaag nog mogelijk is. Wanneer men een massagraf aantreft met vermoedens van oorlogsmisdaden, moet dat eigenlijk onverstoord worden gelaten zodat het door forensische experts kan worden onderzocht. Bij de opgravingen rond het Al Nasser-ziekenhuis zijn de lichamen van geïdentificeerde overledenen echter allemaal opgegraven en indien geïdentificeerd ook bezorgd aan familieleden voor private herbegravingen elders.