Direct naar artikelinhoud
AchtergrondSaudi-Arabië

Nederland blaft naar Saoedi-Arabië, maar bijten kan het zich niet veroorloven

Geen haar op het hoofd van minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken die eraan denkt om de relatie met Saoedi-Arabië te verbreken vanwege de verdwenen journalist Jamal Khashoggi. De economische belangen zijn daarvoor te groot.

Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken (VVD)Beeld ANP

Het bezoek van minister Wopke Hoekstra van Financiën aan een grote handelsconferentie volgende week in Riyad is afgezegd. De handelsmissie van minister Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel) in december staat op losse schroeven. En donderdag laat minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken, VVD) op een ingelaste persconferentie weten ‘de berichten over de verschrikkelijke moord’ op journalist Jamal Khashoggi in het Saoedische consulaat ‘schokkend’ en ‘zeer zorgelijk’ te vinden.

Op het eerste gezicht lijkt het erop dat Saoedi-Arabië donderdag door Den Haag op afstand is gezet zolang het land geen openheid van zaken geeft over het lot van Khashoggi. Maar van contacten verbreken is absoluut geen sprake. Blok benadrukt dat het ‘juist logisch is om de lijnen nu open te houden, zodat je kunt praten over zaken waar je het wel over eens bent, maar ook om boodschappen over te brengen over punten waarover je je zorgen maakt’. In een brief aan de Tweede kamer zet de bewindsman in op een ‘kritische dialoog’.

Grote handelsbelangen

Voornaamste reden? Nederland kan zich een ruzie economisch niet veroorloven. Nederland en Saoedi-Arabië verhandelden de afgelopen jaren gemiddeld 5 miljard euro per jaar met elkaar (import en export). Nederland is een grote buitenlandse investeerder in Saoedi-Arabië, terwijl Saoedische bedrijven goed zijn voor meer dan vierduizend arbeidsplaatsen in Nederland, vooral in Limburg en Noord-Brabant.

Daarnaast heeft Saoedi-Arabië een ongekend groot militair budget en verdienen ook Nederlandse bedrijven veel geld met wapenleveranties. Op verzoek van de Tweede Kamer is wapenexport weliswaar zeer restrictief, maar toch gaan er ook voor Nederland miljoenen in om. 

Niet alleen de handelsbelangen zijn groot. Er zijn ook andere redenen om Riyad bevriend te houden. Zo bezit Saoedi-Arabië bijna een vijfde van ‘s werelds olievoorraad. Als het Westen, inclusief Nederland, aandringt op sancties, kan dat leiden tot grote prijsstijgingen bij de benzinepomp en een verstoring van de wereldeconomie. Daarnaast is Saoedi-Arabië een belangrijke partner om internationaal terrorisme te bestrijden. Het biedt in de Golfregio bovendien tegenwicht aan kernmacht Iran.

Dilemma op het Binnenhof

Ondanks alle voordelen die aan een vriendschap met Saoedi-Arabië kleven, worstelt het kabinet wel met een dilemma. Het is de aloude keuze tussen de koopman en de dominee die ook ditmaal weer voor hoofdbrekens zorgt op het Binnenhof. 

Enerzijds wil Nederland vanwege alle economische en geopolitieke belangen koste wat kost voorkomen dat Riyad zich van Den Haag en het Westen afkeert. Anderzijds kan en wil Nederland niet achterblijven om opheldering te eisen over de verdwijning van de Saoedische journalist. In de Nederlandse grondwet staat zelfs de opdracht om op te komen voor de internationale rechtsorde.

Nederland neemt zijn rol als criticaster serieus, benadrukt Blok. ‘Berichten over een moord zijn altijd verschrikkelijk, maar als het gaat om een moord op een journalist geldt dat nog extra, omdat journalisten een heel belangrijke rol hebben in onze samenleving’, aldus de minister. Zijn departement zet zich wereldwijd vaak in om persvrijheid te verdedigen.

Vaker kritisch

Suggesties van mensenrechtenorganisaties dat Nederland pas kritiek levert nu een journalist is gedood, maar dat politici stil zijn gebleven over mensenrechtenschendingen in Jemen of elders, werpt het kabinet verre van zich. Blok noemt in een Kamerbrief exacte data in februari, mei en september waarop deze onderwerpen nog zijn besproken met Saoedische autoriteiten. 

Ook over de financiering van religieuze organisaties in Nederland heeft het kabinet afspraken met Saoedi-Arabië gemaakt, onderstreept Blok: ‘Geen financiering zonder medeweten van de Nederlandse overheid.’

Het lot van de journalist Khashoggi heeft de verhoudingen tussen Nederland en Saoedi-Arabië wel degelijk op scherp gezet, maar een kritische houding was er altijd al, wil Blok maar zeggen. Dat neemt niet weg dat Den Haag de samenwerking met Riyad zal blijven zoeken, ook de komende maanden. Blok: ‘Het verbreken van banden helpt over het algemeen niet. Ik wil het gesprek gaande houden.’ 

Meer afzeggingen

Het regende donderdag afzeggingen voor de investeringsconferentie in Riyad, later deze maand. Naast Wopke Hoekstra liet de Amerikaanse minister van Financiën, Steven Mnuchin via Twitter weten dat hij niet zal deelnemen aan de conferentie. Mnuchin heeft dit overlegd met president Trump en minister Pompeo van Buitenlandse Zaken. Zij hebben de Saoediërs meer tijd gegund voor het afronden van het onderzoek naar de vermiste Khashoggi. Eerder lieten Frankrijk en Groot-Brittannië ook weten geen afgevaardigde naar de handelsconferentie te sturen. Ook topvrouw Christine Lagarde van het IMF (Internationaal Monetair Fonds) en president Jim Yong Kim van de Wereldbank komen niet.