‘Je moet goed voorbereid zijn als je met haar in debat gaat’: Petra De Sutter torst het gewicht van Groen op de schouders

“Een begrotingsakkoord of een bevalling? Dan kies ik toch voor de bevalling.” Meer is er deze zaterdagochtend midden in de campagne niet nodig om de zaal helemaal op haar hand te krijgen. Die zit dan ook vol artsen – het durft al eens voorvallen op een medisch congres zoals dit hier op de VUB – en Petra De Sutter bevindt zich dus in haar eigen biotoop. Dat is eraan te zien, de voormalige fertiliteitsarts en huidige vicepremier voor Groen voelt zich duidelijk in haar sas. Een comfortabele start van de dag voor De Sutter.

Hoewel, comfortabel. Na twee en een half uur rechtstaand debatteren in een warme zaal moet ze toch toegeven dat haar rug piept en kraakt. Maar veel rusten zit er vandaag niet in. Deze namiddag schuift de vicepremier aan bij een kopstukkendebat, ditmaal over lgbtq+-rechten, in de Senaat. Vanavond trekt ze naar een literair festival in Antwerpen van uitgeverij Das Mag. Om dat allemaal voor te bereiden, is De Sutter deze week lid van de beruchte 5AM-club. Soms ging het alarm zelfs al om vier uur af.

“Het is een drukke week”, lacht De Sutter in de VUB-gebouwen. “Maar eigenlijk sta ik de meeste dagen wel zo vroeg op. Dan studeer ik nog twee uurtjes in alle stilte voordat mijn dag begint.” Gewapend met een fluostift baant De Sutter zich een weg door de briefings die haar kabinetsmedewerkers haar elke vrijdag bezorgen. Die zijn op haar vraag allemaal volgens hetzelfde format opgesteld. “Ik haat het om tien briefings te krijgen in verschillende groottes, lettertypes, de ene dubbelzijdig en de andere enkelzijdig”, zegt De Sutter. “Mijn geest moet dat gestructureerd kunnen aanpakken.”

U mag haar gerust een perfectionist noemen. Voor haarzelf, maar ook voor anderen. “Ik ga als iets niet in orde is, niet meteen iemand de deur wijzen. Maar ik ga mijn medewerkers er wel op wijzen dat ik het de volgende keer anders wil. Zelf ga ik nooit onvoorbereid ergens naartoe. Ik zeg nog liever een afspraak af dan iets uit mijn botten te moeten slaan.”

Het zaadje daarvoor werd geplant in haar jeugd. Als ze vroeger met een acht op tien thuiskwam van school, moest ze geen felicitaties van haar ouders verwachten. Neen, ze vroegen waarom het geen tien was. “Ze zouden trotser zijn geweest op iemand die altijd buist en dan een zes op tien haalde. Want ze wisten dat er bij mij wel een tien op tien inzat, als ik mij ervoor inspande.”

Boegbeeld

Natuurlijk: welke politicus schildert zichzelf niet graag af als iemand die de lat liever op olympisch niveau legt dan toe te geven dat ze graag de kantjes ervan afloopt? Maar in dit geval geeft ook de oppositie haar gelijk. “Je moet goed voorbereid zijn als je met haar in debat gaat”, zegt Michael Freilich, oppositielid voor N-VA en een van haar grootste uitdagers in de Kamer.

Het maakt dat haar woordvoerder zich zelden zorgen maakt als zijn baas achter een microfoon plaatsneemt. En dat doet ze de jongste maanden vaker en vaker. De Sutter is veruit de meest zichtbare partijpion.

Het was De Sutter die vorige herfst in De slimste mens zat en later dit voorjaar zal aanschuiven voor Het conclaaf, het kopstukkendebat georganiseerd door journalist Eric Goens op VTM. Sinds de aanslag door Hamas in oktober 2023 het Israëlische geweld tegen Palestijnen opnieuw aanwakkerde, verschijnt ze ook regelmatiger in de pers. Het is op initiatief van De Sutter dat België internationaal steeds feller aan de kar trekt om strenger op te treden tegen Israël.

Die alomtegenwoordigheid heeft ook effect. Volgens een poll van Het Laatste Nieuws is de Sutter de op drie na populairste politica van het land. Humo-lezers verkozen haar in 2023 tot politicus van het jaar. Dat Groen haar tot het boegbeeld van de kiescampagne bombardeerde, verbaasde dan ook niemand. Op elk campagnebeeld prijkt Petra De Sutter nu naast covoorzitters Jeremie Vaneeckhout en Nadia Naji. Tinne Van der Straeten, de andere groene minister in de federale regering, is deze campagne veel minder zichtbaar.

Nochtans was dat ooit anders. Toen de Vivaldi-regering aantrad, legde Groen volop haar eieren in het mandje van Van der Straeten. Met energie als bevoegdheid en een sluiting van de kerncentrales in het regeerakkoord, had zij groen goud in handen. De portefeuille van De Sutter – ambtenarenzaken, telecom, post en overheidsbedrijven – verdween daarnaast in het niets.

Slim gespeeld

Niettemin nam ze die ‘kleine’ bevoegdheden wel serieus. “We hebben nog nooit zoveel met een minister onderhandeld als met haar”, zegt Johan Lippens, federaal secretaris voor ACV Federale Overheid. Soms met resultaat: de aanwerving van ambtenaren verloopt nu sneller. Maar dikwijls ook zonder, aldus Lippens, die naar het gebrek aan een sociaal akkoord wijst. “Ze miste nog de ervaring om die initiatieven ook in de regering erdoor te krijgen.”

De vraag blijft ook of het grote publiek in het dagelijkse leven veel van haar hervormingen zal merken. De meest zichtbare verandering is wellicht de pakjeswet. Daardoor mogen koeriers vandaag nog maar maximaal negen uur per dag werken en hebben ze recht op een minimumloon. Dat moet sociale dumping tegengaan.

Vermoedelijk zullen de woelige jaren bij Bpost nog het meeste blijven hangen. Sinds 2020 zit het bedrijf nu al aan zijn derde CEO. De vorige twee moesten opstappen in de zaak van de vermeende illegale prijsafspraken voor de krantenverdeling in België.

De Sutter was bij dat mogelijke gesjoemel niet persoonlijk betrokken. Maar het schetste wel het beeld van een minister die geen controle heeft over haar domeinen. Een jaar geleden ging de stoel van De Sutter echt aan het wankelen. Niet alleen zou Bpost te grote winstmarges hebben aangerekend in verschillende overheidscontracten, twee gedetacheerde medewerkers van het kabinet van De Sutter bleken ook op de loonlijst van Bpost te staan.

De Sutter kon uiteindelijk haar vel redden door de twee medewerkers te ontslaan. “Dat heeft mij persoonlijk hard geraakt”, reflecteert ze nu. De mensenmassa op het medisch congres is intussen ingeruild voor een rustige art-decokoffiebar in de buurt van haar kabinet. “Ze werden afgeschilderd als spionnen die op mijn kabinet de pen vasthielden. Dat waren ze helemaal niet, maar politiek gezien was hun ontslag onvermijdelijk.”

Ze gaf in het parlement zelf ook toe een ‘inschattingsfout’ gemaakt te hebben door zich geen vragen te stellen bij de detachering van de twee medewerkers. Slim gespeeld, geeft Freilich toe: “Ze heeft niets structureels veranderd bij Bpost en was altijd te laat op de hoogte van alles. Maar communicatief heeft ze het zo naderhand wel kunnen rechttrekken.”

Explosief

“Neen!”

Wanneer tijdens het lgbtq+-debat in de Senaat iemand in het publiek het duidelijk niet eens is met wat De Sutter verkondigt en dat ook luidkeels laat blijken, antwoordt De Sutter stoïcijns: “Toch wel.” Waarop ze rustig verder gaat met haar betoog voor een wettelijke regeling rond draagmoederschap.

In de Wetstraat kennen ze die onverstoorbaarheid. Of ze zich nu in het parlement moest verdedigen over Bpost, of in Terzake het debat aangaat met Dries Van Langenhove – De Sutter verliest zelden haar geduld.

Maar die rust is zeker geen aangeboren talent. “Toen ik een puber was, was ik wel explosief”, vertelt De Sutter. “Maar ik heb uiteindelijk geleerd dat je daar niet veel mee bereikt. Als je in paniek schiet, neem je soms de verkeerde beslissingen.”

Het is geen geheim dat De Sutter regelmatig mediteert, noch dat ze boeddhistisch is. Tijdens een rondreis in India ontmoette ze de dalai lama. Ze vroeg hem hoe ze anderen ervan kon overtuigen het goede te doen. “Door hun het goede voorbeeld te geven”, was het antwoord.

Is het die invloed van de dalai lama? Het is in ieder geval opmerkelijk hoe lovend de collega’s uit andere partijen zijn voor haar aanpak. “Het beleid van Mathieu Michel (staatssecretaris voor onder andere digitalisering voor MR, KVD) heb ik ook van in het begin hard aangepakt”, zegt Freilich. “Die zegt daarom geen goedendag meer tegen mij. Petra doet dat wel.” Meer nog: ze nodigt haar tegenstanders af en toe uit op de koffie.

“Ik heb graag met haar samengewerkt”, zegt ook Kathleen Van Brempt (Vooruit), die in 2019 een jaar met De Sutter in het Europees Parlement zetelde tot die vicepremier werd. “Ze is intelligent, maar is tegelijk bereid om compromissen te maken. Daardoor mocht ze als nieuw parlementslid meteen de commissie Consumentenbescherming leiden. Het verbaasde me dan ook niet toen ze werd weggeroepen naar de regering. Groen heeft niet zoveel mensen met die combinatie aan talenten.”

Geen bijrol

Toch verliep de eerste entree van De Sutter in de Wetstraat allesbehalve harmonieus.

Toen duidelijk werd dat Groen een vicepremier zou krijgen in de regering-De Croo I, schoof toenmalig voorzitter Meyrem Almaci haar naam naar voren. Tot grote teleurstelling van Kristof Calvo, die na tien jaar in de loopgraven van de oppositie was uitgegroeid tot een van de boegbeelden van de partij. Binnen Groen heeft niet de voorzitter, maar een partijraad met vijftig verkozen leden het laatste woord heeft over de ministerkeuze. Dus verdedigden Calvo en zijn voorstanders – zoals Wouter De Vriendt en Jessika Soors – nog een nacht lang met hand en tand zijn kandidatuur. Maar het mocht niet baten.

Of De Sutter uiteindelijk een ruime meerderheid van de stemmen haalde, blijft tot vandaag voorwerp van discussie. Hoe dan ook geven verschillende partijbronnen wel toe dat het nog voor die chaotische nacht duidelijk was dat De Sutter ooit een belangrijke positie zou bekleden. Hoewel haar naam bij het grote publiek in 2020 nog niet heel bekend was, bouwde ze in de zes jaar dat ze bij Groen zat, intern al een reputatie van ‘staatsmanschap’ op.

Almaci herkende vanaf de eerste ontmoeting een geboren politica in De Sutter: “Dat was ergens ten velde in Oost-Vlaanderen. Er zijn maar een aantal mensen die je ontmoet in je carrière van wie je meteen voelt: die speelt op een hoog niveau. Behalve van het feit dat ze een heel pak groter is dan ik, was ik meteen ook onder de indruk van de rustige vastberadenheid die ze uitstraalt. Bovendien was ze het al gewend om te onderhandelen op topniveau en snel kennis te verwerven. Die combinatie is zeldzaam.”

Als arts was De Sutter ook al een absolute autoriteit. Ze stond jarenlang aan het hoofd van de afdeling reproductieve geneeskunde aan het UZ Gent en dook regelmatig op als expert in de pers. Ook zat ze in allerlei bestuurs- en beleidscomités van de UGent en de medische wereld. “Een doctoraat schrijven gaat met ups en downs”, vertelt dr. Frauke Vanden Meerschaut (UZ Gent), die De Sutter als masterproef- en doctoraatsbegeleider had, en later ook als baas. “Maar zij kon mij tijdens mindere periodes altijd weer energie doen vinden. Ook naar patiënten straalde ze altijd een soort vertrouwen en standvastigheid uit, ook al moest ze slecht nieuws brengen. Ik betrap me erop dat ik dat nu ook zo probeer te doen.”

Het is uiteindelijk De Sutters strijd tegen hormoonverstoorders die haar de politiek in jaagt en voor Groen doet kiezen. Van zijn kant was toenmalig Europees parlementslid Bart Staes zo onder de indruk na hun eerste kennismaking - “in een koffiebar in de buurt van de universiteit, waar een afspraak van een half uur al snel drie uur werd” - dat hij haar voordroeg voor plaats twee op de Europese lijst. “Je voelde meteen: als zij ja zegt, is het niet voor een bijrol”, beaamt Vlaams parlementslid Elisabeth Meuleman (Groen).

De Sutter zal uiteindelijk naast een Europese zetel grijpen, maar krijgt van de partij wel eentje in de Senaat aangeboden. België mag ook een aantal senatoren afvaardigen naar de Raad van Europa. Zo vertoeft ze plots toch nog in internationale middens. Met een rapport over draagmoederschap haalt ze in 2016 wereldwijd krantenkoppen. Het rapport, dat De Sutter schreef, moest als eerste stap dienen voor een Europese wettelijke regeling.

Elke tien seconden haat

Tegelijk is het rapport De Sutters eerste kennismaking met persoonlijke aanvallen op grote schaal. In die periode liep zo ongeveer om de tien seconden een haatbericht binnen op haar sociale media. Ook in de straten van Parijs, vlak voor het lokaal waar De Sutter het rapport aan het schrijven was, scandeerden radicaal-rechtse groepen haar naam.

“Ik heb een tijdje getwijfeld of het de moeite waard was”, zegt ze nu. “Maar als ik het niet had geschreven, had iemand met een fundamentalistische achtergrond de pen in handen gekregen. Dan zou er misschien een internationale wettelijke basis zijn om draagmoederschap te verbieden.”

Dus blokkeerde ze al wie haar online uitschold. Intussen staan X & co niet meer op haar telefoon. Wat overigens niet betekent dat De Sutter niet actief is op sociale media. Integendeel: elke dag post ze minstens één, maar bij voorkeur twee à drie keer op Instagram. Iedere week staat er consequent een half uur voor geblokkeerd in haar agenda. Iemand in haar team volgt online de trends op, De Sutter voert – meestal in één take – uit. En zo komt het dat er plots een dansende wasbeer – bij fervente socialemediagebruikers bekend als Pedro The Raccoon – en luide beats bovenop een anders saai filmpje van De Sutter in vergaderingen verschijnen.

Queen P – zoals ze op sociale media bekendstaat – heeft sinds een jaar ook een account op TikTok. Zo wil ze vooral jonge mensen overtuigen dat politiek niet saai is. Of dat lukt door als zestiger dansjes te doen, zal de toekomst nog moeten uitwijzen. Feit is wel dat ze regelmatig viraal gaat. Een filmpje over universele laadkabels haalde vier miljoen views en sprokkelde meer dan 100.000 reacties. “Niet slecht voor een minister van Telecom”, vertelt een lid van haar socialemediateam zichtbaar trots. Een stagiair ploegt dagelijks door de haatcomments.

Moet een minister zich überhaupt wel bezighouden met likes en meningen? Bij het kabinet van De Sutter dachten ze daar ook over na. Maar één blik op de Duitse verkiezingsuitslag was genoeg om het roer om te gooien. “In Duitsland hebben alle centrumpartijen oorspronkelijk afgesproken om geen campagne te voeren op TikTok. Wat bleek? Alleen het radicaal-rechtse AfD, dat niet meedeed aan die afspraak, haalde daar voordeel uit”, aldus een van haar socialemediabeheerders.

Dat is nu juist de grootste angst van De Sutter. Haar doel voor de komende verkiezingen? De bevolking ervan overtuigen dat de democratie functioneert, zodat ze zich niet aangetrokken voelen tot extreme partijen. Om dezelfde reden noemde ze Vivaldi in 2020 al “de regering van de laatste kans”. Achteraf gezien erkent ze dat deze belofte niet volledig is nagekomen: “We moeten beter doen. Als je ziet dat Vlaams Belang groter is geworden, hebben we blijkbaar toch niet genoeg mensen weten te overtuigen.”

Regeringsval

Dit gebrek aan overtuigingskracht wordt De Sutter ook persoonlijk verweten. De meest gehoorde kritiek? Dat ze zich tijdens regeringsoverleg te snel schikte naar wat collega’s luidkeels verkondigden. En dat ze daardoor te weinig aandacht had voor wat Groen belangrijk vindt. Zo zou ze tijdens de opvangcrisis te weinig grip hebben gehad op het beleid van staatssecretaris voor Asiel Nicole de Moor (cd&v). Jong Groen vond het onder andere onacceptabel dat asielzoekers op straat of in kraakpanden moesten slapen.

Neem daarbij dat Groen zijn grootste punt - de sluiting van alle kerncentrales - in de praktijk niet eens kon waarmaken. Energie is dan wel de bevoegdheid van Van der Straeten, maar als vicepremier draagt De Sutter toch een deel van de verantwoordelijkheid. Wegen een pakjeswet en een paar virale video’s daartegenop?

De Sutter zelf ziet het helemaal anders: “Volgens sommigen hadden we de regering al zeventien keer moeten laten vallen. En dan? Wat los je dan op? Je stort je land in een crisis. En bij de volgende verkiezingen denk je dat anderen het zelf wel oplossen?”

In de peilingen haalt de partij momenteel gemiddeld 8 à 9 procent van de stemmen. Dat is niet zo dramatisch als in 2003, toen de partij – toen nog Agalev – na hun eerste regeringsdeelname ver onder de kiesdrempel dook. Maar dat trauma hangt niettemin als een donderwolk boven de partij. Is het dan wel een slimme zet om juist een van de gezichten van de federale regering uit te spelen als kopstuk?

Het zal wel moeten. Naji en Vaneeckhout lijken, ondanks hun twee jaar als covoorzitters, gewoon niet bekend genoeg om de partij uit dat moeras te slepen. Van der Straeten lijkt helemaal van het toneel verdwenen. Met het vertrek uit de landelijke politiek van enkele andere bekendere kopstukken zoals Kristof Calvo, Björn Rzoska en Meuleman, kan alleen De Sutter het groene meubilair nog redden.

Ze sluit samenwerking met N-VA overigens niet uit. “Al zullen ze dan wel compromissen moeten kunnen sluiten, bijvoorbeeld over ethische kwesties.” Ondanks magere peilingresultaten ziet De Sutter duidelijk geen noodzaak om de strategie van Groen te veranderen. “Een jaar geleden zeiden mensen nog dat we de kiesdrempel niet zouden halen. Laten we 9 juni afwachten en hopen dat we naar 10 procent of hoger gaan. Maar als de samenleving naar rechts evolueert, is het logisch dat we kleiner worden. Omdat we dezelfde boodschap blijven uitdragen als tien jaar geleden, vasthoudend aan onze waarden. We verschuiven niet naar rechts, zoals Vooruit doet.”

Affiches

‘In een oud park, verkild en onbetreden
Zoeken twee schaduwen naar het verleden.’

De zaal is stil als De Sutter voorleest uit een boek van Stefan Zweig. Ze koos de Oostenrijkse auteur niet voor niets als haar inzending voor het Das Mag-boekenfestival. De pacificist en humanist schreef in de jaren twintig en dertig boeken waarin de Europese eenwording en de opkomst van het nazisme de rode draad vormden. Hij en zijn vrouw pleegden zelfmoord een dag nadat hij het script voor het autobiografische De wereld van morgen had ingediend. Het was toen 1942 en Duitsland was nog steeds aan de winnende hand.

Let op: wanhopig als Zweig is De Sutter allerminst. Haar plichtsgevoel laat dat gewoon niet toe. Zolang de mensenrechten in gevaar zijn, heeft ze bijna geen andere keuze dan zich maatschappelijk in te zetten, zegt ze. Nee zeggen is moeilijk voor haar. Heel persoonlijke vragen beantwoorden over haar transitie na het lgbtq+ debat, bijvoorbeeld? Met een glimlach, ook al geeft ze later toe dat ze van haar transgender-zijn liever geen identiteitskwestie maakt.

Toch voelt het stoppen van het Vlaams Belang voor De Sutter ook als een persoonlijke plicht. In hun verkiezingscampagne richtten VB-politici hun pijlen op alles wat ‘woke’ is. “Ze gebruiken die term om lgbtq+-rechten aan te vallen”, meent De Sutter. “Twee mannen of twee vrouwen die samenwonen en kinderen krijgen, ze zeggen dat dat niet aanvaardbaar is.” De Sutter koos er zelf voor om op 40-jarige leeftijd over te stappen naar het vrouw-zijn. Zij en haar vrouw Claire waren het eerste lesbische koppel dat trouwde in hun woonplaats Horebeke.

Op het podium van Das Mag komt De Sutter zichtbaar ook een beetje thuis. Na twee stevige debatten, kan ze het eindelijk over haar andere passie hebben: cultuur. De Sutters vrouw Claire is kunstenaar, zelf speelt ze cello en dwarsfluit. Haar speechschrijver, Neal Leemput, was in een vorig leven poëet en theatermaker. Dat is exact waarom ze hem verkoos boven de andere kandidaten met een cv vol fancy reclamebureaus.

“Atypisch”, zo verklaart De Sutter haar eigen succes. En misschien is dat precies wat Groen nodig heeft, vindt Kamerlid Stefaan Van Hecke (Groen). “Als wij campagne voeren, moeten we soms aandringen om een poster van ons op te hangen. Bij Petra vragen mensen er meteen tien, om uit te delen aan vrienden en familie.”