Oorlog in Gaza, onrust op Rode Zee, drone-aanvallen in Libanon en terreur in Iran: dreigt er verdere escalatie in het Midden-Oosten?
De sfeer in het Midden-Oosten staat gespannen. In Libanon komt de "tweede man" van Hamas om na wat lijkt op een gerichte Israëlische droneaanval en in Iran sterven 10-tallen mensen op een herdenkingsplechtigheid na 2 explosies. Ondertussen maken de Houthi-rebellen al wekenlang de wateren van de Rode Zee onveilig. En dan zijn er nog de voortdurende bombardementen op Gaza. De situatie in het Midden-Oosten lijkt wel een tikkende tijdbom, maar is het dat ook?
Na de moordaanval op Hamas-kopstuk Saleh al-Arouri afgelopen dinsdag en de door IS opgeëiste dubbele explosie tijdens de herdenkingsstoet van de Iraanse generaal Qassem Soleimani blijft de sfeer in het Midden-Oosten gespannen. Politieke en religieuze leiders spreken harde en dreigende taal, waardoor een regionale oorlog in het Midden-Oosten onvermijdelijk lijkt.
Toch benadrukken zowel Amerikaanse, Libanese als Israëlische overheidsmedewerkers dat weinig partijen willen dat de oorlog in Gaza uitbreidt naar een breder conflict. Maar klopt dat wel? Of spelen er nog andere motieven mee?
Woelige wateren
Het grootste gevaar voor een regionale oorlog blijkt niet in Libanon of in Iran te liggen, maar wel op de Rode Zee. De laatste weken maken Houthi-rebellen die wateren onveilig voor grote transportbedrijven die (vermeende) banden hebben met Israël. Er werden de afgelopen weken al verschillende schepen aangevallen (17 in totaal), waardoor grote rederijen als Maersk de Rode Zee liever even niet bevaren.
Daardoor komt de scheepvaart over de zee in gevaar, iets wat landen als de VS en het VK koste wat het kost willen voorkomen. De veiligheid van de scheepvaart over de Rode Zee is immers van groot belang voor de wereldeconomie, omdat de wateren een belangrijke verkeersader vormen tussen Europa en Azië. 30 procent van het wereldwijde containervervoer gaat door de regio, en elke bedreiging kan zware gevolgen hebben voor de olieprijzen en de beschikbaarheid van Aziatische producten in het Westen.
Wie zijn Houthi-rebellen?
Houthi-rebellen zijn een militante groep in Jemen. Ze zijn voornamelijk Zaidi-sjiitisch, een stroming binnen het sjiisme. De groep is genoemd naar de Houthi-familie en begon in de vroege jaren 2000. In 2014 namen ze de hoofdstad Sanaa in en controleerden delen van Jemen, wat leidde tot een conflict met andere facties en buitenlandse interventie.
De Houthi's worden gesteund door Iran, wat regionale spanningen heeft veroorzaakt. Het conflict heeft Jemen in de grootste humanitaire crisis gestort.
Hoog tijd voor actie dus, dachten de Amerikanen. Tot nog toe had de VS nochtans afgezien van directe confrontatie, maar afgelopen zondag besloot het land toch om helikopters van de Amerikaanse marine in te zetten om de schepen te beschermen. Toen kleine bootjes rebellen aan boord probeerden te geraken van een containerschip, werden schoten gelost. Alle Houthi-opvarenden kwamen daarbij om, waardoor een nieuwe fase in de crisis is aangebroken.
"De inmenging van de VS in de Rode Zee is wel iets waar we ons zorgen over moeten maken", vertelt VRT NWS-buitenlandjournalist en Midden-Oostenkenner Inge Vrancken. "Zeker nu het land militaire actie onderneemt."
"De Amerikanen willen niet betrokken geraken in een nieuw conflict, en al zeker niet in een verkiezingsjaar. Er wordt achter de schermen druk onderhandeld en geprobeerd om de hele situatie niet te doen ontploffen."
"Bovendien heeft de VS voldoende netwerken om met de verschillende partners te spreken", gaat Vrancken voort. "Maar de angst bestaat vooral dat er op een bepaald moment iets onverwachts gebeurt, waardoor de VS niet anders kan dan zich moeien in het conflict. Dan kan de situatie wel snel escaleren."
Escalatie in het Midden-Oosten?
Mogen we binnenkort een regionale oorlog verwachten in het Midden-Oosten? Inge Vrancken denkt voorlopig van niet. "Al blijft de spanning gigantisch hoog en is er niet veel nodig om het te laten ontploffen. Toch geven alle partijen duidelijk aan dat niemand voorlopig baat heeft bij oorlog."
Niemand heeft baat bij oorlog, Libanon niet, Iran niet en Israël niet
Zeker in Libanon zien ze een oorlog niet meteen zitten. Velen denken met angst terug aan de oorlog die Hezbollah uitvocht met Israël in 2006. Het land gaat immers door een zware economische crisis. Dat veroorzaakt onvrede bij de bevolking, waardoor Hezbollah, de belangrijke militantengroep die actief is in Zuid-Libanon (en gesteund wordt door Iran), de laatste jaren enorm moet inboeten aan populariteit. Hassan Nasrallah, de leider van Hezbollah, staat daarom dus ook onder immense druk om net niet betrokken te geraken bij de oorlog met Israël.
Bovendien zou een oorlog met Israël ook kunnen betekenen dat de VS beslist om Hezbollah aan te vallen, en de militantengroep weet dat het een direct treffen met de Amerikanen mogelijk niet kan overleven. De Hezbollah-topman sprak dan wel harde taal na de drone-aanval in Beiroet, de kans dat er gevolg aan wordt gegeven is klein.
Wie is verantwoordelijk voor de drone-aanval op Beiroet?
Dat is nog niet helemaal duidelijk. Hoewel Israël officieel nog niet bevestigd of ontkend heeft dat het de aanval heeft uitgevoerd, gaat iedereen daar wel van uit.
Het land heeft immers al verschillende keren aangegeven om alle Hamas-kopstukken uit te schakelen, zelfs al bevinden ze zich in het buitenland. De Libanese overheid beweert zeker te zijn dat de aanval werd uitgevoerd door een Israëlische drone.
Ook in Iran is er weinig animo voor een directe oorlog met Israël. Het was even spannend toen er onduidelijkheid heerste over wie nu juist verantwoordelijk was voor de aanslag in Iran.
Israël stond op het lijstje met verdachten, maar ondertussen heeft de terroristische organisatie IS de aanslag opgeëist. Toch zijn de plooien nog niet helemaal gladgestreken. Het land blijft een groot machtsbastion in de regio en het heeft slechte banden met Israël en is een bondgenoot van Hamas en Hezbollah.
As van verzet
Toch zijn er ook wel een aantal partijen die baat hebben bij instabiliteit in het Midden-Oosten. Rusland bijvoorbeeld, het conflict in Gaza heeft de westerse aandacht van Oekraïne naar Israël verplaatst.
Ook de Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft mogelijk baat bij instabiliteit in de regio. Hoewel Israël op dit moment de handen vol heeft met de oorlog in Gaza, de protesten op de Westelijke Jordaanoever en de verdediging van de noordgrens, heeft Netanyahu wel voordeel bij de aanhoudende instabiliteit in de regio.
Voor de opflakkering van geweld op 7 oktober lag hij immers onder vuur voor zijn omstreden juridische hervorming, maar ook nu is die onvrede opnieuw aan het opborrelen. Deze week nog heeft het Israëlische hooggerechtshof immers een streep getrokken door een omstreden wet van premier Netanyahu. De wet was bedoeld om de macht van regering en parlement te vergroten ten koste van die van de rechterlijke macht.
Op het moment dat de gevechten in Gaza stil komen te liggen, zal het politieke overleven van Netanyahu opnieuw op tafel komen te liggen. De premier van Israël ziet zijn kansen met de dag slinken en heeft dus wel wat te winnen bij een instabiel Midden-Oosten.
Of dat genoeg is om Israël de oorlog in te storten met zijn buurlanden? Daar lijkt het dus voorlopig niet op. "Niemand heeft baat bij een bredere oorlog en niemand wil een bredere oorlog", concludeert Vrancken. "De rode draad blijft de as van verzet in de regio (Hamas en andere strijdgroepen in het Midden-Oosten die steun krijgen van Teheran). Zolang zij tegen een oorlog zijn, is die kans klein dat die er ook komt." Maar alleen de toekomst zal uitwijzen of dat ook zo blijft.