‘Vooraf kregen ze de instructie dat niemand alleen mag rondlopen’: gespannen campagne in Oost-Duitse deelstaten

Dag Sterre, je wilde mee op campagne in Saksen, een deelstaat in voormalig Oost-Duitsland. Waarom daar?

“De aanleiding voor mijn reis was de golf van geweld tegen politici, eerder deze maand. Op 4 mei werd Matthias Ecke, Europarlementariër van de sociaal-democratische SPD, in Dresden zwaar mishandeld. Daarna zijn meer politici bedreigd en aangevallen, met name in het oosten van het land. De drempel om mensen aan te vallen, lijkt historisch laag.

“In 2023 werden in Duitsland in totaal 2.790 meldingen gedaan van geweld tegen politici. Dat getal omvat onder meer bedreigingen, vernielingen en fysiek geweld. Ten opzichte van 2019 is dat een verdubbeling. Ruim 1.200 van deze meldingen betroffen de Groenen, maar ook de radicaal-rechtse AfD deed meer dan 400 meldingen.

“Ik ging naar het oosten van Duitsland, omdat de oostelijke deelstaten Saksen, Thüringen en Brandenburg dit jaar een Superwahljahr hebben: gelijktijdig met de Europese verkiezingen vinden ook de gemeenteraadsverkiezingen plaats, en in september volgen de deelstaatverkiezingen. In al deze deelstaten is de AfD populair en in Thüringen en Saksen zou die partij zomaar de grootste kunnen worden.”

Wie zijn verantwoordelijk voor het politieke geweld? Zijn ze gelieerd aan de AfD of andere politieke partijen?

“Tot nu toe zijn de daders niet direct gelieerd aan AfD. De partij neemt ook afstand van de aanvallen, hoewel veel deskundigen erop wijzen dat de AfD het geweld met hun retoriek legitimeert. Deze week kreeg de lijsttrekker van de AfD in Thüringen een hoge geldboete voor het gebruik van een verboden nazi-slogan.

“De daders zijn vaak neonazi’s. Traditioneel stemmen zij doorgaans niet, maar als ze stemmen, is dat over het algemeen op de AfD. Het activeren van groepen stemmers die voorheen thuisblijven, is juist een van de redenen van het succes van AfD.”

Hoe was de sfeer tijdens het campagnevoeren?

“Ik ben op campagne geweest met Europarlementariër Anna Cavazzini van de Groenen, om te kijken hoe een progressieve, linkse partij in zo’n gespannen en gepolariseerde situatie campagne voert. Ik heb met haar meegelopen terwijl ze deur aan deur ging met folders.

“Vooraf kregen ze de instructie dat niemand alleen mag rondlopen, en de Groenen kiezen voor dit soort campagnes alleen wijken uit waar de partij veel aanhang heeft. In appartementencomplexen begonnen ze op de bovenste verdieping; als er dan iemand boos reageert, hoef je onderweg naar beneden niet nog eens langs die deur. Ook heeft de partij voor het eerst de politie vooraf geïnformeerd over de campagne.

“Hoewel we tijdens het campagnevoeren niet zijn aangevallen, merk ik wel dat de polarisatie in de samenleving is toegenomen. Veel mensen weigerden de flyers aan te nemen. De pandemie heeft het wantrouwen in de politiek verergerd dat sinds de val van de Muur heerst in het oosten.

Veelzeggend: vroeger hingen neonazistische partijen in Duitsland hun verkiezingsposters op straat helemaal bovenaan, zodat ze minder makkelijk konden worden verwijderd. Nu doen de Groenen dat ook.”

Waar komt de afkeer tegen partijen als de Groenen vandaan?

“De AfD, maar ook de CDU, heeft een vijandbeeld van de Groenen geschapen. Ik heb ook een campagnebijeenkomst bijgewoond van Ricarda Lang, een landelijk Bondsdaglid van de Groenen. Zij is de personificatie van dat vijandbeeld: ze is vrouw, jong en wordt beschimpt om haar gewicht. Bovendien is de huidige regering heel impopulair. De partijen ruziën voortdurend onderling, wat niet goed is voor het vertrouwen.

“De Groenen gaan de confrontatie vol aan en zeggen ook eerlijk dat de geweldsincidenten leiden tot recordaantallen nieuwe aanmeldingen in het oosten. Gisteravond was ik bij een feministische quizavond met Ricarda Lang, Europarlementariër Cavazzini en enkele prominente vrouwen uit de stad Chemnitz, waar opvallend veel mensen op af kwamen. Dat evenement was zwaar beveiligd: er stonden vijf ME-busjes en er waren mensen van de federale recherche.”

Wat verwacht je van het Superwahljahr in dit deel van Duitsland?

“Zoals ik al zei kan de AfD in Saksen en Thüringen zomaar de grootste worden. Dat zou voor het eerst zijn. Daarna is het de vraag of het cordon sanitaire van de andere partijen standhoudt, of dat bijvoorbeeld de CDU overstag gaat.

“Ook als AfD niet gaat meeregeren, kan de partij veel invloed krijgen. In Duitsland heb je voor belangrijke politieke besluiten een gekwalificeerde meerderheid nodig van tweederde van het parlement. Als de AfD meer dan een derde van de stemmen haalt, kan het de besluitvorming dus eenvoudig blokkeren. In de oostelijke deelstaten staat AfD boven de 30 procent in de peilingen.

“De groei van AfD maakt ook dat mensen tactisch stemmen. Ik heb mensen gesproken die altijd op de Groenen hebben gestemd, maar nu overwegen CDU te stemmen om te voorkomen dat AfD de grootste wordt.”