Cyril Ramaphosa volgt Jacob Zuma op als leider van ANC

De populariteit van het ANC is de jongste jaren afgenomen onder andere door de vele corruptieschandalen rond Zuma. De partij dreigt zodoende voor het eerst sinds 1994 zijn meerderheid in het parlement in 2019 te verliezen. Aanhangers van Ramaphosa hopen dat hij het tij kan doen keren. In Zuid-Afrika kiest het parlement de president. 

De overwinning van Ramaphosa in het ANC is een grote nederlaag voor Jacob Zuma. De 75-jarige Zuma werd ANC-leider in 2007. Hij wilde zijn ex-vrouw Nkosazana Dlamini-Zuma (68) als zijn opvolger. Zij moest in die rol Zuma en diens corrupte netwerken beschermen, is in Zuid-Afrika een veelgehoorde opvatting. Jacob Zuma hangt strafrechtelijke vervolging boven het hoofd voor onder meer fraude en witwasserij.

Zuid-Afrikanen, moe van de corruptie onder Zuma, zullen belangstellend toekijken of een nieuw ANC-bestuur onder leiding van Ramaphosa zal proberen om Zuma voortijdig als president aan de kant te zetten. Het ANC-bestuur is gemachtigd om 'haar' eigen president te vervangen. Zuid-Afrika zal ook afwachten of er eindelijk een speciale onderzoekscommissie komt tegen Zuma.

Verzet

De vorming van zo'n commissie had al moeten gebeuren, maar Zuma heeft zich er steeds tegen verzet. Een rechtbank bepaalde vorige week dat Zuma's benoeming van Zuid-Afrika's hoogste aanklager ongedaan moet worden gemaakt, omdat Zuma als potentiële beklaagde niet onafhankelijk zou zijn geweest bij de benoeming.

De rechtbank bepaalde ook dat een nieuwe aanklager moet worden benoemd. Die benoeming moet worden gedaan door Zuid-Afrika's vice-president: door Cyril Ramaphosa dus. Zuma gaat tegen de beslissing in hoger beroep maar duidelijk is dat de kwestie in de komende tijd kan leiden tot flinke onenigheid binnen het ANC.

Ramaphosa werd tot partijleider gekozen door 2.440 van de ruim 4.700 gedelegeerden en andere afgevaardigden die sinds zaterdag in Johannesburg bijeen zijn voor het vijfjaarlijkse ANC-congres. Dlamini-Zuma kreeg 2.261 stemmen. Het uitbrengen van de stemmen begon zondagavond en ging tot diep in de nacht door, waarna afgepeigerd ogende gedelegeerden ook vanochtend nog verder gingen met stemmen in een speciaal afgehuurd congrescentrum.

Vernieuwing

Het is de vraag of Ramaphosa de gewenste vernieuwing weet te bewerkstelligen. Het ANC is door de felste interne strijd in zijn 23 jaar lange, onafgebroken bestuursperiode sterk gepolariseerd geraakt. De geschoolde jurist Ramaphosa werkte mee aan het opstellen van de democratische grondwet na de apartheid. Er worden zodoende van hem geen openlijke aanvallen op de rechtspraak verwacht.

Maar menig ANC-bestuurder zal de partij vooral blijven zien als een instrument voor het behartigen van persoonlijke belangen. Ook bestuurders die zich in de race om het leiderschap achter Ramaphosa schaarden, deden dat misschien minder uit politiek idealisme dan uit zorg om de eigen politieke carrière, stelt ANC-bestuurslid Joel Netshitenze, die in mei nog een motie van wantrouwen tegen Zuma indiende. Steunbetuigingen aan Ramaphosa komen niet louter voort uit "ethiek en moraal", zei hij, maar ook uit "overwegingen van patronage en levensstijl".

Jongere ANC'ers vragen zich af of Ramaphosa geen oude wijn in nieuwe zakken schenkt. De 20-jarige Simphiwe zei vandaag bij het congresgebouw dat de partij een gebrek heeft aan wezenlijk nieuwe ideeën en aan jeugdiger partijbestuurders. Gehuld in een geel ANC-shirt zei ze: "Met Ramaphosa kan het ANC dénken dat er vernieuwing komt, waardoor de partij in slaap valt." Om de partij echt wakker te schudden, was het beter geweest als Dlamini-Zuma de leider was geworden. "Dan verliest het ANC namelijk geheid zijn meerderheid bij de volgende landelijke verkiezingen."

Financiële markten

De financiële markten reageren opgetogen op de zege van Ramaphosa. De oud-vakbondsleider maakte na de apartheid een fortuin als zakenman in onder meer de mijnbouw. Investeerders menen dat hij met zijn vriendelijke houding tegenover de zakenwereld kan zorgen voor nieuwe werkgelegenheid in Zuid-Afrika, dat kampt met een recordwerkloosheid.

Kredietbeoordelaars schaalden Zuid-Afrika de afgelopen jaren steeds verder af, mede in reactie op Zuma's wanbeleid. De zege van Ramaphosa zorgde meteen voor een waardestijging van de Zuid-Afrikaanse munt, de rand.

Zuma hield zaterdag in zijn laatste toespraak als partijleider zo'n beetje alles en iedereen verantwoordelijk voor de zwakke toestand waarin Zuid-Afrika en het ANC zich bevinden - behalve zichzelf. Hij verraste vriend en vijand door als president gratis hoger onderwijs aan te kondigen, een oude belofte die hij nooit had ingelost. Economen kapittelen Zuma's plan als onbetaalbaar en als dreigende opmaat naar verdere afwaardering van Zuid-Afrika's schuldpositie door kredietbeoordelaars. Zuma had het plan zelfs niet besproken met zijn minister van Financiën.

Commentatoren interpreteren Zuma's belofte als een populistische zet. Zuid-Afrikaanse studenten ageren al langere tijd tegen de kosten van het onderwijs, onder de noemer 'tarieven moeten omlaag'. De studenten kunnen teleurgesteld raken als Zuma's plan financieel onhaalbaar blijkt, wat mogelijk leidt tot onrust, is de teneur. Wordt Zuma vroegtijdig teruggeroepen als president van Zuid-Afrika, dan zit volgens de Afrikaanstalige krant Beeld zijn opvolger met het financiële luchtkasteel van gratis onderwijs, en dus met 'die gebakte pere'.