De Kroatische parlementsverkiezingen liepen niet zoals gepland voor de centrumrechtse premier Andrej Plenkovic. De technocraat die zijn land de Schengen- en eurozone binnenleidde en zich ontpopte tot trouwe bondgenoot van Oekraïne, lokte vervroegde parlementsverkiezingen uit in de hoop zijn coalitie verder te zetten. Maar volgens de exitpolls van woensdagavond is Plenkovic zijn meerderheid kwijt. Zijn Kroatische Democratische Unie (HDZ) blijft weliswaar de grootste, maar om in het zadel te blijven moet Plenkovic op zoek naar creatieve oplossingen, mogelijk met hulp van extreemrechts.

Ook een regering geleid door de op één na grootste fractie, de socialisten, was woensdagavond niet uitgesloten. Die tegenvaller heeft Plenkovic wellicht vooral te danken aan zijn politieke rivaal, huidig president en voormalig premier Zoran Milanovic. Het staatshoofd van socialistische signatuur is een trumpiaanse figuur die zowel kiezers als politicologen in de war brengt met zijn mix van links en rechts populisme. Vorige maand sloeg hij iedereen met verstomming door zelf in de strijd te springen als kandidaat-premier.

Augiasstallen uitmesten

Milanovic wilde zijn voornamelijk ceremoniële positie inruilen voor een baan als leider van een “regering van nationale redding”, zei hij. “We zullen volop gas geven om de augiasstallen uit te mesten die Andrej Plenkovic en zijn trawanten achterlieten.” De HDZ van Plenkovic lag in 1991 aan de basis van het moderne Kroatië en gold sindsdien als machtspartij bij uitstek. Ze slingert heen en weer tussen fervent nationalisme, populisme en centrumrechts beleid en leunt daarbij op een gigantische cliëntelistische machine.

Plenkovic, net als Milanovic een meertalige voormalige diplomaat, is het gezicht van de pro-Europese technocratische vleugel van zijn partij. Onder zijn leiderschap presteerde de economie boven het Europese gemiddelde, maar hoge inflatie, de effecten van emigratie en immigratie en een onophoudelijke reeks corruptieschandalen stemden veel Kroaten ontevreden. Sinds Plenkovic acht jaar geleden aan de macht kwam, verwerd zijn regering tot een constante draaimolen: ministers kwamen en gingen, te midden van aantijgingen over steekpenningen en fraude.

Milanovic zag zijn kans en beloofde radicale verandering. “We zullen de dieven, verdrukkers en hun helpers eruitgooien en hun terugkeer verhinderen, voor een lange tijd deze keer.” Dat hij van plan was om campagne te voeren vanuit de presidentiële ambtswoning, stuitte op verzet van het grondwettelijk hof. Dat oordeelde dat hij niet tegelijk kandidaat en president kon zijn. Milanovic schold de rechters uit voor “ongeletterde gangsters” en “boeren” en bleef president, maar werd het informele boegbeeld van een linkse coalitie die “rivieren van rechtvaardigheid” beloofde.

Loopjongen van Ursula

De president met een zelfverklaard “links hart en conservatief brein” combineert zijn socialistische economische recepten en steun aan de strijd tegen corruptie met antimigratieretoriek, tirades tegen Europese steun aan Oekraïne en uithalen naar Brusselse bureaucraten die de extreemrechtse Hongaarse buurman Viktor Orban “terroriseren”. Tot die bureaucraten rekent hij ook Plenkovic, “een loopjongen van (Europese Commissievoorzitter, red.) Ursula von der Leyen”.

Het leidde tot een verwarrende strijd tussen de gematigde “loopjongen van Ursula”, aan het hoofd van een partij die bekendstaat om haar nationalistische achterban, en een linkse anticorruptiestrijder die verandering belooft, maar minder hard is voor extreemrechts in het buitenland dan centrumrechts in het binnenland. Het resultaat wordt hoe dan ook verandering, maar welke richting die dan uitgaat, bleef woensdagavond de vraag.

Lees ook

 Groene golf rolt tot in Kroatië: ‘Eerst veranderen we de hoofdstad, dan het land’