Spike Lee drukt op de alarmknop voor Amerika

“Neemt u mij de grove woorden niet kwalijk. Met al die shit die nu gaande is, móét je wel vloeken. Dank u.” Spike Lee perst er een glimlach uit. De 61-jarige Amerikaanse filmmaker (Do the Right Thing, Malcolm X, 25th Hour) gaat zoals vaker luidruchtig gekleed: petje en T-shirt van z’n film BlacKkKlansman, met witte Ku-Klux-Klanpuntmuts erop. Twee verschillende kleuren schoenen aan de voeten, zwart en wit, z’n spijkerjasje op de rug gesierd door een omgekeerde Amerikaanse vlag – het door militairen officieel erkende teken van nood, gevaar.

Het is een feestelijk moment: zijn nieuwe speelfilm is zojuist in première gegaan in Cannes, dingt mee naar de Gouden Palm, en de eerste recensies van de Amerikaanse pers zijn gunstig. Maar wie Lee’s doordringende blik treft, als de filmer aanschuift in de volle perszaal in het festivalpaleis, ziet meteen: dit wordt geen ontspannen aangelegenheid.

Venijn

Zijn jarenzeventig politiefarce BlacKkKlansman is bij vlagen koddig. We zien hoe een net bij een racistisch politiekorps aangenomen hippe zwarte agent, met afrokapsel en sou-pijpen, zijn collega’s verbaast door zich bij het informatienummer van de Ku Klux Klan voor te doen als uiterst racistische blanke. Zo weet hij undercover door te dringen tot de hoogste regionen van die organisatie. Lee verzon dit niet: de zwarte politierechercheur Ron Stallworth, die een paar jaar terug zijn memoires liet optekenen (Black Klansman, 2014), verkeerde – over de telefoon – op goede voet met Klanleider David Duke, en coachte een met opnameapparatuur behangen blanke collega, die onder Stallworths naam bezoekjes aflegde aan de Klan. 

Lee’s film zit óók vol venijn: de pijnlijke onderdrukking van de zwarte bevolking in BlacKkKlansman is niet om te lachen. Tussen de mallotige Klanleden scharrelen rechts-radicale elitesoldaten uit het Amerikaanse leger, die toegang hebben tot springstof. Ook dat heeft Lee niet verzonnen. Zijn film, met Denzel Washingtons 33-jarige zoon John David Washington in de hoofdrol, naast de 34-jarige Adam Driver uit Girls en Star Wars, was krap een jaar geleden al helemaal klaar. En toen reed een aanhanger van ‘blanke suprematie’ in mei 2017 in op tegendemonstranten bij Charlottesville, viel er een dode en meerdere zwaargewonden, en weigerde president Donald Trump partij te kiezen na de burgerveldslag. Daarop besloot Lee het einde van zijn speelfilm aan te passen, of uit te breiden, met echte beelden: van marcherende neo-nazi's die “de Joden zullen ons niet vervangen” schreeuwen, tot de horrorbeelden van de auto-ram.

Alarm

“Ik wist meteen dat dit het staartstuk moest zijn”, zegt Lee over zijn film, die vol weinig verhulde steken naar Trump zit. “Maar eerst belde ik met Susan Bro, de moeder van Heather Heyer, die vermoord werd toen die auto op de menigte inreed. Zonder haar goedkeuring zou ik die beelden nooit hebben ingepast. Ze zei: Spike, je hebt mijn toestemming. Dus toen zei ik: die motherfucking beelden komen in mijn film.”

Lee’s ogen vlammen. “We hebben iemand in het Witte Huis – ik ga z’n motherfucking naam niet noemen – die zich over deze gebeurtenis moest uitspreken. En die motherfucker had de kans om te zeggen dat liefde telt, níet haat. En die motherfucker nam géén afstand van de motherfucking Klan, van alt-right en die nazi-motherfuckers. Hij had het kunnen doen, het was hét moment om te zeggen: zo zijn we niet. Die man in het Witte Huis heeft de nucleaire codes, elke avond als ik ga slapen denk ik daar aan. Ik heb ’m gezien: de football, zoals ze ’m noemen, de attachékoffer met de codes. Mijn echtgenote en ik gaven een benefietfeest voor Obama, vanwege z’n tweede regeringsperiode en toen zag ik dat koffertje in de auto. Dat is geen sciencefiction, dat is echt. En nu heeft die motherfucker de nucleaire code. En die gast in Korea, en die andere in Rusland. What the fuck is dit? BlacKkKlansman is bedoeld als alarm – ik wéét in mijn hart dat we aan de goede kant van de geschiedenis staan, met deze film. Het gaat ook verder dan Amerika, die rechtse bullshit zie je overal in de wereld.”

Uitademend, na zijn tirade: “En verder heb ik hier nu eigenlijk niks te zeggen. Geen vragen voor mij meer, alstublieft.”

Daar denkt de pers anders over. Of Lee wil zeggen hoe hij op het idee kwam? “Jordan Peele (de regisseur van de satirische horrorhit Get Out, en één van de producenten van BlackKklansman, red.) belde me, uit het niks. Hij vertelde me over het idee voor een film over Ron Stallworth. Toen hij uitgesproken was, vroeg ik: is dit écht gebeurd? Hij zei: ja.”

Volgende vraag uit de zaal: heeft Lee nog hoop voor de toekomst? De filmmaker, na een zucht: “Ja. Maar ik ben niet blind of doof. Te veel mensen sluiten zich af, die zeggen: o, de wereld is nu eenmaal fucked up. Ik denk dat mensen het diep van binnen weten als iets verkeerd is. Als je onrecht ziet en niks zegt, help je de andere kant, volgens mij. Daar gaat deze film ook over. Do the Right Thing was ook een hoopvolle film.”

Lee’s explosieve, in een buurtrevolte culminerende portret van een New Yorkse stadswijk ging eind jaren tachtig in wereldpremière in Cannes. Do the Right Thing  werd een van de meest invloedrijke Amerikaanse speelfilms uit de jaren tachtig, maar werd in Cannes volstrekt gepasseerd door juryvoorzitter Wim Wenders. Lee was destijds furieus: hij had een honkbalknuppel klaarstaan voor Wenders, maar de filmer noemde zijn uitspraken later ‘onvolwassen’.

N-woord

Wenders is dit jaar óók in Cannes, ter promotie van zijn documentaire over de goede werken van Paus Franciscus. Lee: “De kritiek op Do the Right Thing was destijds dat ik aan het slot van de film niet met een oplossing kom voor het racisme. Maar dáár ging het me niet om. De film was bedoeld om discussie los te maken.”

De zwarte echtgenote van de in 2013 overleden en in Amerika zeer geliefde filmcriticus Roger Ebert, zit ook in de zaal in Cannes. Zij beheert tegenwoordig Eberts filmwebsite. Als ze gaat staan voor een vraag, is Lee vol lof: “Jouw echtgenoot schaarde zich in 1989 achter Do the Right Thing! Als iemand zei dat de film rellen veroorzaakte en dat zwarte mensen amok maakten, verdedigde Roger mijn film.”

Eberts echtgenote kijkt vertwijfeld: ze vraagt hoe het zat met de ruzie tussen Quentin Tarantino en Spike Lee, die zijn onvrede over het royale gebruik van het ‘n-woord’ in Tarantino’s films meermaals kenbaar maakte. Dat woord valt óók vaak in BlacKkKlansman, zegt mevrouw Ebert: is dat nou nodig?

Lee, tikje geïrriteerd: “Je rakelt antieke geschiedenis op. Wie kan het nou ene fuck schelen wat er ooit speelde tussen Quentin en mij? Dat is triviaal, daar gaat het niet om. Dus, om je vraag te beantwoorden: woorden kunnen haten. Zoals de mensen praten in BlackKklansman is hoe ze echt praten: niet liefdevol. En ik wil dat je die afgrijselijke woorden hoort, in mijn film. Het is geverbaliseerde haat.”

BlacKkKlansman komt later dit jaar in de Belgische zalen.