Een gek of een terrorist? Utrecht worstelt met motieven terreurverdachte Gökmen T.

Als een oudere buurtbewoner hoort dat onder de slachtoffers van de aanslag geen bekenden van de dader waren, barst ze in huilen uit. Van opluchting. “Dus niet zijn schoonzus? Dat is zo’n lieve vrouw. Oh wat erg allemaal.” De vrouw, die niet met haar naam in de krant wil uit angst voor de dader, woont in hetzelfde flatgebouw als de familie T., en kent hen goed.

De moeder van Gökmen, de 37-jarige man die maandag drie mensen doodschoot en drie anderen ernstig verwondde in een Utrechtse tram, komt regelmatig bij haar op de koffie – eind vorige week nog. Lieve vrouw, lieve zoons, behalve die ene, de jongste: Gökmen. “Die is echt niet goed in zijn hoofd”, zegt de buurvrouw. “Dan liep hij weer maandenlang in een jurk en met lange baard mensen te bekeren, dan viel hij weer terug in drank en drugs. Een behoorlijke gebruiker. Een beetje schizofreen, zoals meer verslaafden. Ik was bang voor hem.”

Terrorisme. De Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse gemeenschappen in het Utrechtse Kanaleneiland worstelen met het woord, dat dinsdag na 24 uur tweestrijd tussen ‘terroristische aanslag’ en ‘problemen in de relationele sfeer’ toch de overhand kreeg. Dat gebeurde in de vorm van een mededeling door het Openbaar Ministerie: de verdachte had voor zover nu bekend geen relatie met een van de slachtoffers, en liet een briefje achter in de vluchtauto. Daardoor houden de autoriteiten “ernstig rekening met terroristische motieven”.

Impopulair

Dat nieuws hakt erin, in Kanaleneiland. Al in de eerste uren na de aanslag zeiden de autoriteiten dat ze een terroristisch motief ‘niet uitsluiten’. Maar uit de omgeving van de verdachte kwam de suggestie dat ‘eerwraak’ of persoonlijke wrok meer waarschijnlijke motieven waren. Dat geluid werd vooral gevoed door stemmen uit Kanaleneiland, waar T. al jaren een bekende – en impopulaire – verschijning is. De wens lijkt deels ook de vader van de gedachte.

“De gemeenschap van Kanaleneiland is hier zeker niet blij mee”, zegt Rachid (34). “Het was beter voor de wijk geweest, hoe erg ook, als het geweld op familie gericht was. En nog beter als de dader een blanke was. Nu krijg je weer moslim dit, moslim dat, dan gaat een blanke extremist ons weer aanvallen, en zo gaan we van provocatie naar provocatie.”

Terwijl de zon zich voorzichtig laat zien, zit Rachid met een groep vrienden op het terras van eetcafé Simitçi Dünyasi. De vrienden knikken, en proberen ook hun zegje te doen, maar Rachid is liever zelf aan het woord. Ze kennen T., zijn met hem opgegroeid. Rachid: “Ik heb jointjes met hem gerookt, gevoetbald, toen was hij nog normaal. Maar later is hij gek geworden, schizofreen denk ik.”

Christchurch

En iemand die schizofreen wordt, laat zich ‘triggeren’, meent Rachid. “Die vat het allemaal persoonlijk op. Een Marokkaans gezin dat wordt aangevallen in Urk, de dingen die Wilders zegt en dan die aanslag in Christchurch. Als moslims voortdurend worden aangevallen, dan kan dat zulke reacties oproepen van jongens die niet toerekeningsvatbaar zijn. Ik weet echt 100 procent zeker dat die aanval op moskeeën in Nieuw-Zeeland hem over de rand heeft geduwd.”

Luid ‘Allahoe akbar’ roepend heeft deze man maandag drie willekeurige mensen doodgeschoten, en drie anderen ernstig verwond, zo lijkt het. De gewonden liggen in het ziekenhuis, naar verluidt vechtend voor hun leven. De inhoud van het briefje in de bij de aanslag gebruikte Renault Clio is nog niet publiekelijk bekend, maar een religieuze verklaring ligt voor de hand. Was het dan een gek, of een terrorist? Of beide?

Buurtbewoners schetsen het gezin: een moeder met een fragiele gezondheid die nauwelijks Nederlands spreekt, verlaten door haar man die, vermoedt een buurvrouw, zeer gewelddadig tegen haar en zijn zonen was. De oudste broer woont in Utrecht en werkt als taxichauffeur. De middelste broer, eveneens taxichauffeur, woont met zijn gezin in Nieuwegein.

‘Dom briefje’

Buurtbewoners spannen zich in om het in hun ogen verkeerde beeld van een terreurdaad bij te stellen. “Ik snap dat ze dat denken, omdat de slachtoffers geen bekenden zijn en omdat hij zo’n dom briefje achter heeft gelaten”, zegt een 35-jarige Turks-Nederlandse ondernemer die de broers naar eigen zeggen al sinds hun jeugd kent. 

“Maar geloof mij: die jongen is gestoord. Dan liep hij weer twee weken in zo’n jurkje rond en de week erop probeerde hij mij een gestolen mobiel te verkopen. Ik denk dat hij vol woede zat, een gewelddaad wilde plegen, en daar een motief bij heeft gezocht. Als een gek van een dak springt, twee mensen meetrekt, en een briefje achterlaat dat hij het voor de islam deed – is hij dan een gek of een terrorist?”

Dat neemt niet weg dat T. bij zijn familie inspiratie op heeft kunnen doen wat betreft de radicalere interpretaties van de islamitische leer. Het gezin is aangesloten bij een extremistische islamitische splintergroep, zegt de ondernemer. Gökmens twee oudere broers zijn wel religieus, aan de conservatievere kant van het spectrum, en met name de middelste – Bilal – stelt zich op als een fundamentalist.

Kaffers

De ondernemer: “Bilal noemde ons kaffers, ongelovigen, omdat wij bij een gewone moskee aangesloten zijn. Hij zal zijn broer ongetwijfeld ook verteld hebben dat hij het rechte pad op moest. Mustafa, de oudste broer, is ook religieus maar uitte het minder. Maar Kaplan, dat is een beweging zonder macht. Het is geen Islamitische Staat, het is een clubje mensen dat in een cafetaria zit te kletsen.”

Hoe dan ook, zegt ook de ondernemer: “Hij moet eerst verhoord worden. Tot die tijd weten we niet wat zijn precieze motieven waren.”