Nieuwe podcast reconstrueert een zelfdoding van 22 jaar geleden: waarom sprong Bjorn?
Een bruine enveloppe vol vergeten liefdesbrieven brengt bij radiomaakster Eva Moeraert (39) de herinnering terug aan Bjorn, de jongen die haar de brieven schreef voor hij op zijn achttiende uit het raam van een hotelkamer sprong. In de vijfdelige podcast Waarom gaat ze op zoek naar antwoorden op de vragen die ze 22 jaar geleden niet durfde stellen.
Het verhaal van Waarom begint bij de moeder van Moeraert en diens plotse aanval van opruimwoede anderhalf jaar geleden. “Na die grote schoonmaak stond ze hier op de stoep met een grote kartonnen doos vol spullen. Allemaal dingen die ooit van mij waren en waarvan ze vond dat ik die beter op mijn eigen zolder kon stockeren.” In die doos vindt Moeraert een grote bruine enveloppe waarop één woord geschreven staat: ‘Bjorn’. Daarin zit een stapeltje liefdesbrieven, verstuurd tijdens en na die ene zomervakantie waarin scoutsvrienden Eva en Bjorn een koppel waren. Maar in diezelfde enveloppe vindt Eva ook het doodsprentje van Bjorn. Een paar maanden na hun zomerflirt maakte Bjorn immers totaal onverwacht een einde aan zijn leven. Eva bladert, leest en herleest.
“Dat was de eerste trigger”, vertelt ze bij een kop koffie aan haar keukentafel. “Toen ik die brieven las, kwam alles terug. Ik zag opnieuw haarscherp voor me hoe ik in de weken na zijn dood met mijn gele scooter naar het kerkhof reed om daar, op een bankje bij Bjorns graf, brieven aan hem te schrijven.” Na die opstoot van nostalgie verdwijnen de brieven opnieuw in de enveloppe om samen met de rest van Eva’s jeugdherinneringen naar zolder te verhuizen. Verhaal afgesloten, denkt Eva. Tot een paar maanden later, met man en kinderen op weg naar Tsjechië, plots het Metallica-nummer ‘Unforgiven’ – één van Bjorns favorieten – op de radio passeert. “Opeens barstte ik in huilen uit. De tranen bleven maar komen. Daar en toen wist ik dat ik het verhaal van Bjorn niet nog eens twintig jaar in een doos op zolder kon klasseren.” Tijdens de vakantie neemt Eva de tijd om over een strijdplan na te denken. “Toen we thuiskwamen was ik klaar om mijn microfoon te pakken en iets met Bjorn en zijn verhaal te doen.”
Verantwoordelijk
Het aanvankelijke plan was om een audiodocument te maken voor de vrienden die, net als Eva en Bjorn lid waren van de JoVA-scouts in Gentbrugge. Een reportage die vragen moest beantwoorden die destijds niemand had gesteld. Want Bjorn was niet alleen toen hij uit het raam van dat hotel sprong. Tom, een schoolvriend, lag op dat moment in diezelfde hotelkamer bewusteloos op bed. Maar Eva en haar vrienden waren er twintig jaar geleden niet toe gekomen hem op te zoeken. Ook wat er aan dat fatale moment voorafging was al die tijd onduidelijk gebleven. Tom en Bjorn waren toen al een week spoorloos, maar waar ze zich schuilhielden en wat ze daar deden hadden Bjorns vrienden nooit uitgezocht. Niemand ook die wist waarom Bjorn na die week tot de conclusie kwam dat uit het leven stappen de enige optie was. Terwijl hij bij zijn scoutsvrienden nooit over donkere gedachten had gepraat. En ergens in het achterhoofd van Eva zat nog die ene knagende vraag. Of ze zelf niet ook een beetje verantwoordelijkheid droeg? Een paar maanden eerder had zij immers een einde aan hun zomerromance gemaakt.
“Dit verwonderde me nog het meest toen ik er wat dieper over begon na te denken”, zegt ze. “Dat we, om één of andere reden, nooit naar antwoorden op zoek zijn gegaan.” Ze herinnert zich wel dat ze na Bjorns dood uren en uren samen doorbrachten in het scoutslokaal. En dat er tijdens het daaropvolgende kamp bij het kampvuur vaak en lang over Bjorn werd gepraat. “Maar in de maanden en jaren daarna gingen we allemaal studeren, werden onze levens steeds drukker en is er over Bjorn eigenlijk amper nog gepraat.”
In het chatgroepje dat de oud-scoutsleden erop nahouden lanceert Eva het plan om daar 22 jaar na datum verandering in te brengen. “Iedereen was meteen enthousiast”, zegt ze. “En allemaal wilden ze me graag vertellen wat ze zich van die periode herinnerden.” Maar met enkel de getuigenissen uit die scoutsgroep zou Eva niet aan de antwoorden raken waarnaar ze op zoek was, beseft ze. Ze zou ook bij de politie en de schoolvrienden en ouders van Bjorn moeten aankloppen. “Toen ik beslist had om die stap te zetten, wist ik dat dit iets groters zou worden dan zomaar een eerbetoon aan Bjorn.”
Het telefoontje naar de ouders van Bjorn was één van de moeilijkste gesprekken die Moeraert moest voeren. “Ik heb heel erg geworsteld met de verantwoordelijkheid die ik naar mijn gevoel droeg. Door die ouders te contacteren, door hen allerlei vragen te stellen, breng je dat verdriet opnieuw naar boven. Kan je dat wel maken? Bovendien weet je bij zo’n zoektocht niet op voorhand waar je op uit zal komen. Alles wat ik te weten kwam moest ik aan de ouders en de vrienden van Bjorn doorspelen. Ook wanneer het dingen waren die ze misschien liever niet hadden geweten. Dat is niet evident.”
Eva krijgt ook zelf dingen onder ogen die de pijn van 22 jaar geleden plots weer doen opflakkeren. “Ik heb het politierapport gelezen, lectuur van het soort dat ik niemand kan aanraden. Ik ben ook in het hotel geweest waar Bjorn zijn laatste uren sleet. Ik heb aan het raam gestaan waar hij uit gesprongen is. Dat kwam binnen. ” Dat ze de emotionele impact van het hele proces had onderschat, vertelt Moeraert. “Eens je het doosje waar al die herinneringen aan Bjorn inzaten opendoet, kan je dat niet zomaar weer dichtklappen.” Zo krijgt ze van de ouders van Bjorn een aantal cassettes mee. Opnames van zijn pogingen om nummers van Metallica en The Doors na te spelen. Voor het eerst in meer dan twintig jaar hoort Eva opnieuw Bjorns stem. “Dat kruipt in je hoofd. Op gegeven moment begon ik zelfs opnieuw over hem te dromen.”
Buffer
In haar zoektocht naar antwoorden spreekt Moeraert met alle bevoorrechte getuigen uit die tijd. De ouders van Bjorn, zijn zus, de scoutsvrienden, klasgenoten. “Allemaal mensen bij wie ik aan de keukentafel moest gaan zitten om hun verhalen over Bjorn los te peuteren. Telkens opnieuw. Dat hakte er na verloop van tijd behoorlijk in.” Gelukkig is er haar microfoon. “Die deed dienst als een soort scherm. Een buffer die de emoties afblokte en er voor zorgde dat ik tijdens die gesprekken professioneel kon blijven. Maar ik ben na die interviews vaak al huilend naar huis gefietst.”
Dat ze geen makkelijk jaar heeft gehad, vertelt Moeraert. Maar spijt voelt ze niet. “Ik kan leven met de antwoorden die mijn zoektocht opleverde.” Niet dat ze nu dé reden kan geven waarom Bjorn gesprongen is. “Ik heb geleerd dat je dat bij een zelfdoding nooit kan. Het zijn altijd verschillende redenen die er op gegeven moment voor zorgen dat iemand geen andere uitweg meer ziet.” En dan is er nog die ene vraag, over haar eigen rol in het hele verhaal. “Geen van de mensen die ik sprak kon zich herinneren dat Bjorn ooit vertelde over een meisje dat zijn hart brak. Dat was toch een geruststelling.”
Ook de reacties deden deugd. De vrienden van Bjorn waren er bij toen de eerste aflevering van Waarom vorige week in Amsterdam met livemuziek in première ging. Moeraert: “Dat was heftig. Ook voor hen was het vreemd om na al die jaren de stem van Bjorn opnieuw te horen. Na afloop hebben we elkaar allemaal eens goed vastgepakt.” En dan waren er nog de ouders van Bjorn, die misschien wel het meest kritische publiek vormden. “Ik zat met klamme handjes op hun oordeel te wachten. Gelukkig waren ze tevreden met het eindresultaat. Voor hen was het vooral belangrijk te merken dat heel veel mensen nog steeds aan Bjorn denken. Ze hopen ook dat ze door hun verhaal te doen andere mensen kunnen helpen.”
Zit er dan een boodschap in Waarom verborgen? “Ik ben alvast niet met die bedoeling aan de podcastreeks begonnen”, vertelt Moeraert. “Ik wou vooral de nabestaanden een herkenbaar document geven. Maar gaandeweg merk je dat je nog kwaad bent over wat er is gebeurd, dat er ook ergens een schuldgevoel sluimert. En dat je niet de enige bent die met dat soort gevoelens is blijven zitten. Een reconstructie als deze kan helpen om dat bespreekbaar te maken. Meteen na de première kwamen twee mensen me vertellen dat zij ook zo’n Bjorn hadden. Iemand die lang geleden uit het leven stapte en waarbij er ook nooit echt naar antwoorden is gezocht. Dat sterkt me in het idee dat dit een verhaal is waar veel mensen iets aan kunnen hebben.”
Waarom is vanaf 16 april te beluisteren op vpro.nl/waarom
Met vragen over zelfdoding kan u terecht op het nummer 1813 of www.zelfmoord1813.be
In zee met de VPRO
Eva Moeraert heeft als radiomaker al een aantal prijswinnende documentaires achter haar naam staan. Maar een podcast over meerdere afleveringen was ook voor haar nieuw. “Ik heb daar wel mee geworsteld. Het is toch een totaal andere manier van werken. Je wil elke aflevering met een cliffhanger afsluiten wat betekent dat je heel goed over je vertelstructuur na moet denken.” Daarom zoekt en vindt ze hulp bij onze noorderburen. “Achteraf gezien een voor de hand liggende stap”, vertelt ze. “In Vlaanderen hinken we wat podcasts betreft achterop bij Nederland, waardoor er hier veel minder ervaring te vinden is.”
Moeraert loopt per toeval Randy Vermeulen tegen het lijf, eindredacteur van het onvolprezen BOB, de podcast die vorig jaar nog verkozen werd tot beste van Nederland. “We zaten samen in de jury van een podcastwedstrijd en bleken over heel wat dingen hetzelfde te denken. Ik vertelde hem waar ik mee bezig was, hij reageerde enthousiast en een paar weken later belde hij om me te zeggen dat hij bij de VPRO budget had los weten krijgen.” De hulp van Vermeulen bleek meer dan welkom. “Toen ik mijn contract tekende bij de VPRO had ik eigenlijk al alle opnames gedaan. Ik hoor me nog zeggen: ‘Ik heb nog zeven dagen nodig om de montage te doen.’ Uiteindelijk heeft dat nog een jaar geduurd.”
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
