Vlaamse architect ontwerpt herdenkingsmonument voor slachtoffers Anders Breivik: “Het moet juist zijn”
© BDW
Het architectenbureau van de Vlaamse Bas Smets (42) mag voor de tweede keer een hommage brengen aan de slachtoffers van een aanslag. Na Zaventem zal hij nu op het Noorse eiland Utoya bouwen, waar Anders Breivik in 2011 bijna 70 slachtoffers doodschoot. Hoe het voelt om dicht bij een aanslag betrokken te zijn, begrijpt Smets al te goed. Hij was er zelf bij op de Thalys en bij het bombardement in Boston. “Ik denk hier echt hard over na. Het is dan ook minder evident dan pakweg een plein ontwerpen.”
en eiland waar zeshonderd jongeren op kamp waren: dat was het doelwit van de extreem-rechtse Anders Breivik. Naast Oslo weliswaar, waar hij net voor hij naar het eiland ging een bom liet ontploffen in het regeringskwartier. Op Utoya schoot hij langer dan een uur op elke jongere die hij er te zien kreeg, met in totaal 69 dodelijke slachtoffers.
Het drama gebeurde zeven jaar geleden maar vandaag staat er nog steeds geen herdenkingsmonument. Begin dit jaar werd er een wedstrijd voor uitgeschreven, waar landschapsarchitect Bas Smets (43) uit Tervuren met zijn Brusselse bureau samen met Noorse collega’s aan deelnam, en die hij nu ook heeft gewonnen. En daarmee mag hij voor de tweede keer een memorial ontwerpen. Eerder deed hij dat ook voor de slachtoffers van de aanslag in Zaventem op 22 maart. “Dat was een heel aangrijpende ervaring”, zegt Bas Smets (43). “Maar ik zie er niet tegenop om mezelf nog eens af te vragen: Hoe kan ik via een monument troost bieden? Dat is nu eenmaal niet evident bij zo’n wrede gebeurtenis. Maar het project heeft wel een grotere maatschappelijke relevantie dan bijvoorbeeld een park ontwerpen in een stad.”
Praten met nabestaanden
Logisch dus dat Smets anders denkt over deze opdracht dan over een nieuwe parking voor tweehonderd wagens. Al is het maar omdat bij dit project zijn eigen gevoelens meespelen.
“Ik zat op de Thalys toen een terrorist er het vuur opende. Ik was in Boston toen er bommen ontploften. Ik had de dag voor de aanslagen in Zaventem het vliegtuig genomen. En mijn vriendin woonde op tien minuten van de Bataclan toen terroristen er een bloedbad aanrichtten. Die aanslagen zijn voor mij dus meer dan gewoon iets dat ik ken van tv.”
“Bovendien is het anders om te spreken met een burgemeester die een nieuw plein wil aanleggen, dan met een vader die zijn dochter is verloren bij een aanslag.” Want dat heeft hij gedaan toen hij werkte aan het monument in Brussel: praten met nabestaanden. Om van hen te horen wat ze verwachtten van het monument. Daar ontstond de inspiratie. Omdat ze een stille plek wilden om tot rust te komen, werd een grote cirkel gebouwd in het Zoniënwoud met in een kring errond 32 berken, één voor elk slachtoffer.
“Zulke gesprekken willen we ook in Noorwegen voeren. Dat is ook een van de redenen waarom we de wedstrijd hebben gewonnen: niet op basis van een ontwerp want dat hebben we nog niet, wel omwille van hoe we het zouden aanpakken.”
Protest tegen eerste ontwerp
Dat ze met die visie de wedstrijd wonnen, verbaast niet. Jaren geleden was er al een wedstrijd, maar het winnende ontwerp werd afgelast na protest. De Zweedse kunstenaar wilde een brede snede in een rots op het eiland maken, als beeldspraak voor de wonde die het drama naliet. Te negatief, vonden de nabestaanden. Niet het geweld moest herdacht worden, wel de slachtoffers, en het liefst op een positievere manier.
“Daarom denk ik er nu lang over na. En harder dan over andere projecten. Het moét juist zijn, aangezien er al wat spanningen zijn door het vorige ontwerp. Ik vind het belangrijk om de terreurslachtoffers de juiste herdenking te kunnen geven.”
