Life Photo Collection chez Google Arts & Culture

75 jaar geleden: de triomf van Charles de Gaulle

Op 14 juni 1944 bezocht generaal Charles de Gaulle de pas bevrijde Normandische stad Bayeux. Zijn eerste stappen op het bevrijde Franse grondgebied. Meteen werd hij er erkend en toegejuicht als de onbetwiste leider van Frankrijk. 

Op 14 juni 1944 rijdt een colonne jeeps de Normandische stad Bayeux binnen, die een week eerder door de geallieerden is bevrijd. De inzittenden stappen uit en marcheren door de stad naar het centrum. De bevolking herkent Franse uniformen met veel sterren en strepen op. Vooraan stapt een generaal met een grote gestalte. 

Iemand in de menigte roept: “Dat is de Gaulle”. De omstaanders beginnen te juichen. Vrouwen huilen van geluk. De Gaulle houdt een vlammende toespraak, waarna hij de menigte oproept de Marseillaise te zingen, iets wat onder de bezetting verboden was.

De 53-jarige Charles de Gaulle heeft zijn slag thuisgehaald. Net geen vier jaar eerder was hij als een dief in de nacht uit Frankrijk vertrokken. Nu keert hij  terug als een held en een leider. 

De Franse collaboratiekrant Le Matin schrijft op 16 juni dat de Gaulle toestemming kreeg van Eisenhower om zich op het "bruggenhoofd" in Normandië te begeven na aandringen van de (Franse) "dissidenten". Bayeux wordt niet genoemd.

De oproep van 18 juni 1940

Op 17 juni 1940 was de lange generaal op het vliegveld van Bordeaux in een Brits vliegtuig gestapt, richting Londen. Enkele uren daarvoor had de bejaarde maarschalk Philippe Pétain in datzelfde Bordeaux een nieuwe Franse regering gevormd met als doel de strijd te staken en een akkoord te sluiten met de Duitse legers die heel Frankrijk aan het veroveren waren.

De Britse eerste minister Winston Churchill gaf opdracht een vooraanstaande Fransman op te halen, die bereid was de strijd aan Britse zijde voort te zetten. Dat werd dus de Gaulle, niet meteen de meest prominente figuur. Hij had pas de maand daarvoor de rang van generaal gekregen en was, in de vorige Franse regering, een tiental dagen onderstaatssecretaris voor defensie geweest.

De Gaulle had in die korte tijd enkele keren met Churchill gesproken. Beide leiders hadden wel wat gemeen: in de eerste plaats hun vastberaden houding om de oorlog voort te zetten. 

De Gaulle begreep dat Duitsland in juni 1940 nog lang niet de oorlog gewonnen had. Zolang Churchill de leiding had, zou Groot-Brittannië niet capituleren. Het kon rekenen op zijn koloniaal rijk en de meeste Gemenebestlanden. Bovendien zouden de Verenigde Staten vroeg of laat de kant van Groot-Brittannië kiezen, dat ze toen al materieel ondersteunden. Het ging om een wereldoorlog, die Duitsland uiteindelijk moest verliezen. Voor de Gaulle was het essentieel dat Frankrijk aan de kant van de overwinnaars zou staan. 

De Gaulle met het officiële bulletin van de Vrije Franse Strijdkrachten van 15 augustus 1940 waarin zijn erkenning als leider van de Vrije Fransen door de Britse regering wordt aangekondigd.

De Gaulle kreeg meteen de gelegenheid om zijn voornemen, via de BBC-radio, bekend te maken. Die radiotoespraak van 18 juni 1940 zou deel gaan uitmaken van de mythe rond de Generaal, hoewel weinig Fransen hem toen gehoord hebben

Zijn oproep wekte aanvankelijk weinig enthousiasme bij de Fransen. De overgrote meerderheid had meer vertrouwen in maarschalk Pétain, die dictatoriale macht kreeg en een politiek van “collaboratie” (het woord is van hem) nastreefde met de Duitse overwinnaar.  

De meeste Franse militairen, die naar Engeland waren uitgeweken,  keerden naar Frankrijk terug . De Gaulle,  vroeger zelf een nauwe medewerker van Pétain, werd door het nieuwe, in het kuuroord Vichy gevestigde regime, totaal gedesavoueerd. Hij werd bij verstek veroordeeld tot de doodstraf. 

De Gaulle trok zich daar niets van aan. “Wij zijn Frankrijk”, zei hij tegen een van zijn weinige aanhangers van het eerste uur, nadat Churchill hem had erkend als “de enige leider van de Vrije Fransen”.

Pas langzaam, bijna één voor één, kwamen Franse militairen en burgers zich bij hem melden. Belangrijk voor hem was dat de bestuurders van enkele Franse kolonies in Afrika zijn kant kozen. Daardoor kreeg de Gaulle echte macht en kon hij de grondstoffen en de koloniale troepen uit die gebieden gebruiken. Maar het grootste deel van het Franse koloniale rijk bleef de regering in Vichy trouw. 

Geen gemakkelijke klant

De Gaulle was ook geen gemakkelijke klant voor de Britten, op wier steun hij nochtans was aangewezen. Steeds opnieuw kwam hij op, voor wat hij als de belangen van Frankrijk beschouwde.

Churchill maakte zich daarover meer dan eens woedend. Maar eigenlijk was de Gaulle wel verplicht zich zo op te stellen. Hij kon zich niet voordoen als een huurling of marionet van de Britten, zoals Vichy het voorstelde. Veel Fransen hadden de indruk dat de Britten hen in juni 1940 in de steek hadden gelaten.

In 1940 had de Britse vloot nog een aantal Franse oorlogsschepen in de grond geboord, om te voorkomen dat ze in Duitse handen zouden vallen.  1.300 Franse zeelieden kwamen daarbij om.  Ondanks de woede in Frankrijk toonde de Gaulle daar begrip voor.

Deze cartoon uit het neutrale Mexico toont de geallieerde leiders in 1942. Op de voorgrond herkent men Tsjiang Kai-sjek, Roosevelt, Churchill en Stalin.  De Gaulle staat helemaal rechts achteraan, wat iets zegt over het belang dat hij toen leek te hebben (Library of Congress).

Toen de Britten echter in 1941 de Franse mandaatgebieden Syrië en Libanon op de Vichy-troepen veroverden, om te voorkomen dat de Duitsers daar landingsbases zouden krijgen,  verborg de Gaulle zijn ongenoegen niet.  Hij eiste dat zijn aanhangers die "Franse" gebieden zouden besturen.

Het wantrouwen van Roosevelt

De situatie werd nog moeilijker toen de Verenigde Staten eind 1941 aan de oorlog gingen deelnemen. De VS hadden goede betrekkingen met Vichy behouden en negeerden de Vrije Fransen.

Toen aanhangers van de Gaulle rond die tijd Saint-Pierre en Miquelon, twee Franse eilandjes voor de kust van Noord-Amerika, op Vichy veroverden, reageerde Washington zeer verbolgen op die “willekeurige daad” van “de zogenaamde Vrije Fransen”. De Amerikaanse president Franklin Roosevelt zou altijd de Generaal blijven wantrouwen. Hoewel de Gaulle bij de meeste Amerikanen tijdens de oorlog wel populair was. 

 De Gaulle bij zijn bezoek aan Roosevelt op het Witte Huis in juli 1944.  Hoewel ze toen een akkoord bereikten mochten de twee elkaar niet echt.  De Gaulle voelde zich vaak door de Amerikanen vernederd.  Roosevelt noemde hem ooit een "leerling-dictator" (NARA).

De Amerikanen, die een steeds grotere vinger in de oorlogspap kregen, weigerden dan ook met de Gaulle samen te werken en negeerden hem bij alle grote beslissingen. Ook Churchill zag zich verplicht om hem erbuiten te houden. De spanningen namen zo toe dat de Gaulle overwoog om naar Moskou uit te wijken. 

In november 1942 landden Amerikaanse en Britse troepen in de Franse gebieden in Noord-Afrika (Algerije, Marokko, Tunesië), zonder dat de Gaulle daarbij betrokken was. De Amerikanen lieten er de bestaande Vichy-autoriteiten in functie en installeerden een bestuur onder de uit Vichy overgekomen generaal Henri Giraud. 

Daardoor waren er twee Franse leiders aan geallieerde kant. Giraud had als militair een groter prestige (en een hogere rang) dan de Gaulle, maar hij miste zowel het charisma als het politiek inzicht van de leider van de Vrije Fransen. 

V.l.n.r.: : Giraud, Roosevelt, de Gaulle en Churchill op de conferentie van Casablanca.. Dat de Gaulle zich ongemakkelijk voelde, is bijna van zijn gezicht af te lezen (NARA).

Om een einde te maken aan die tweespalt nodigden Churchill en Roosevelt zowel Giraud als de Gaulle uit op een topconferentie in Casablanca (Marokko). De Gaulle weigerde eerst alle samenwerking, maar Churchill dwong hem met de woorden (in het Frans): “Generaal, als u mij tegenwerkt, zal ik u liquideren”.  

Het gevolg was dat de Gaulle en Giraud zich verenigden in een Frans Comité van Nationale Bevrijding, dat in Algiers werd gevestigd en dat het gezag kreeg over de meeste Franse kolonies. Eerst hadden beide generaals de leiding, maar de Gaulle had duidelijk meer aanhang en wist Giraud geleidelijk uit te schakelen. 

De Gaulle tijdens een bezoek aan Tunis in 1943. Tunesië was toen een Frans protectoraat en stond helemaal onder zijn controle (Library of Congress).

De Gaulle kon in zijn  machtsstrijd rekenen op het verzet in Frankrijk, dat steeds maar meer aanhang kreeg. In 1943 werd hij officieel erkend als de leider van de verenigde verzetsorganisaties. 

Intussen waren de troepenmachten waarover de Gaulle beschikte samengevoegd in een Bevrijdingsleger van een kwart miljoen man (waarvan meer dan de helft koloniale troepen, voornamelijk Marokkanen) dat actief meevocht aan geallieerde zijde, onder meer in Italië. 

Inwoners van Normandië verwelkomen de Amerikaanse bevrijders.
Conseil Régional de Basse-Normandie / National Archives USA

De Gaulle vestigt zijn gezag

De Amerikanen waren van plan om in het bevrijde Frankrijk een geallieerd militair overgangsbestuur in te voeren. De geallieerde opperbevelhebber Eisenhower zou het hoogste gezag krijgen.

Frankrijk had immers geen echte regering, in tegenstelling tot België, Nederland en Noorwegen, waarvan de regeringen (in Londen) bij de bevrijding zouden kunnen terugkeren. De Vichy-regering werd uiteraard als een marionet van Duitsland beschouwd. 

De Gaulle liet weten dat de Fransen alleen een Frans bestuur zouden aanvaarden. Op 2 juni 1944 kondigde hij aan dat zijn Comité in Algiers was omgevormd tot een heuse Voorlopige Regering van de Franse Republiek (Pétain had de benaming “republiek” afgevoerd). Hij spoedde zich daarop naar Londen, waar hij op 4 juni vernam dat de landing in Normandië voor heel binnenkort was.

Op de avond van D-day mocht de Gaulle een toespraak op de BBC aan zijn landgenoten houden. Tegen Eisenhowers wil in zei hij dat de Fransen de instructies van “de Franse regering” moesten volgen…  

De Gaulles komst naar Bayeux toont aan dat hij zijn slag had thuisgehaald. De toejuichingen van de bevolking vormen een erkenning van zijn gezag. Hij betreedt het kantoor van de door Vichy benoemde onderprefect van Bayeux. Een portret van maarschalk Pétain dat was blijven hangen, wordt door een van zijn officieren brutaal verwijderd. De onderprefect wordt kort daarop vervangen door een man uit het lokale verzet. 

Videospeler inladen...

Fragment van een VRT-reportage uit 1994 over de komst van de Gaulle in Bayeux. Daarin ook een interview met de door de Gaulle benoemde onderprefect Raymond Triboulet, die het even over het "vals geld" heeft. Triboulet zal later gaullistisch parlementslid en minister worden.  

De Gaulle installeert In Bayeux een “commissaris van de Republiek” die in naam van zijn regering het bestuur overneemt en de volgende weken overal nieuwe ambtenaren in het bevrijde Normandië benoemt. 

Twee weken na zijn bezoek aan Bayeux wordt de Gaulle even triomfantelijk ontvangen in de bevrijde Normandische havenstad Cherbourg, waar hij eveneens een nieuwe onderprefect (links van hem) aanstelt. Op de foto  zingen de aanwezigen, vermoedelijk de Marseillaise.
Conseil Régional de Basse-Normandie / National Archives USA

De aanhang van de Gaulle blijkt ook uit de argwaan die de Normandische bevolking toont voor het papiergeld waarmee de geallieerde troepen voor voedsel en andere waren betalen. Het zijn biljetten in Franse franken, maar gedrukt in Amerika. Iedereen wil er zo snel mogelijk van af en de nieuwe Franse autoriteiten beschouwen het als vals geld. Eind augustus 1944 neemt de geallieerde legerleiding het omstreden papiergeld weer uit omloop. 

Het omstreden papiergeld dat de geallieerden in Normandië in omloop brachten.. Behalve "France" vermeldt het biljet geen enkele naam of instelling.

De plooien worden gladgestreken als de Gaulle in juli Roosevelt in Washington gaat opzoeken.  Meteen daarop verklaren de Amerikanen dat de Gaulles "Comité" in staat is Frankrijk te besturen.  De Voorlopige Regering zal pas op 23 oktober 1944  formeel door de geallieerde mogendheden worden erkend.

Cartoon in een Amerikaanse krant van 6 juli 1944, toen de Gaulle Roosevelt kwam opzoeken. Roosevelt  laat zien wat er gebeurt als "de staart probeert de hond te doen kwispelen". De Engelse uitdrukking "the tail wagging the dog" staat voor een toestand waar een machtige organisatie wordt gecontroleerd door iemand die veel minder machtig is (in casu de Gaulle).

Roosevelt heeft goede redenen om bij te draaien. Niet de minste is dat de Generaal het Franse verzet controleert, waarin de communisten een grote rol spelen. Eerder zagen de Amerikanen de Gaulle bijna als een handlanger van de communisten, een bijkomende reden om hem niet te vertrouwen. Uiteindelijk begrijpen ze dat hij diegene is die de Franse communisten in toom kan houden, iets wat hem inderdaad zal lukken. 

Al in juli 1944, vlak na de bevrijding van de stad, werd het centrale plein in Cherbourg omgedoopt in "place Général de Gaulle".
The Allison Collection of World War II Photographs

Meest gelezen